2-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………. 11
2-2- تاریخ تکوین علم مدیریت ………………………………………………………………………….. 11
2-2-1- دوران کلاسیک …………………………………………………………………………………….. 13
2-2-2- نظریه مدیریت علمی ……………………………………………………………………………… 13
2-2-3- کاربرد مدیریت علمی در آموزش و پرورش ……………………………………………….. 14
2-2-4- نظریه مدیریت اداری ……………………………………………………………………………… 15
2-2-5- کاربرد نظریه مدیریت اداری بر مدیریت آموزشی ………………………………………….. 15
2-2-6- دوران نئوکلاسیک …………………………………………………………………………………. 16
2-2-7- نظریه روابط انسانی ………………………………………………………………………………. 17
2-2-8- تأثیر روابط انسانی بر مدیریت آموزشی ………………………………………………………. 18
2-2-9- نظریه رفتاری ………………………………………………………………………………………. 19
2-2-10 – دیدگاه سیستمی ………………………………………………………………………………… 20
2-2-11- مدیریت آموزشی ………………………………………………………………………………… 21
2-2-12- ویژگیهای مراکز آموزشی ………………………………………………………………………. 23
2-3- تصمیم گیری …………………………………………………………………………………………… 25
2-3-1- مراحل تصمیم گیری ……………………………………………………………………………… 28
2-3-2-انواع تصمیمات ……………………………………………………………………………………… 30
2-3-3- الگوهای تصمیم گیری ……………………………………………………………………………. 35
2-3-3-1- الگوی تصمیم گیری رضایت بخش ……………………………………………………….. 36
2-3-3-2- الگوی باز تصمیم گیری ………………………………………………………………………. 37
2-3-3-3- الگوی لیندبلوم ………………………………………………………………………………….. 39
2-3-3-4-الگوی مرحله ای ………………………………………………………………………………… 39
2-3-3-5- الگوی کارنگی ………………………………………………………………………………….. 40
2-3-3-6- الگوی تصمیم گیری در بحران ……………………………………………………………… 41
2-3-3-7- الگوی تصمیم گیری در آشوب ……………………………………………………………… 42
2-3-4- مهارتهای لازم برای تصمیم گیری توسط مدیران آموزشی ………………………………… 43
2-3-4-1- تمایز بین انواع تصمیم ………………………………………………………………………… 44
2-3-4-2- تعیین اطلاعات لازم برای تصمیم گیری ………………………………………………….. 45
2-3-4-3- تعیین میزان مشارکت دیگران در تصمیم گیری ………………………………………… 46
2-3-4-4-تنظیم اولویتها برای اقدام ………………………………………………………………………. 46
2-3-4-5- پیش بینی نتایج

…………………………………………………………………………………. 47
2-4-مشارکت …………………………………………………………………………………………………. 48
2-4-1- تعاریف مشارکت ………………………………………………………………………………….. 48
2-4-2- اهمیت مشارکت …………………………………………………………………………………… 49
2-4-3- پیش نیازهای مشارکت …………………………………………………………………………… 51
2-4-4- فلسفه مشارکت ……………………………………………………………………………………. 52
2-4-5- فواید مشارکت …………………………………………………………………………………….. 53
2-4-6- تعاریف مدیریت مشارکتی ………………………………………………………………………. 54
2-4-7- لوازم مدیریت مشارکتی ………………………………………………………………………….. 56
2-4-7-1-گرایش به عدم تمرکز ………………………………………………………………………….. 56
2-4-7-2- کاهش بوروکراسی …………………………………………………………………………….. 56
2-4-7-3- ثبات مدیریت …………………………………………………………………………………… 57
2-4-7-4- آموزش نیروی انسانی ………………………………………………………………………… 57
2-4-7-5- تغییر و تحول در ساختار اداری ـ آموزشی ………………………………………………. 57
2-4-8- راهکارهای اجرایی مدیریت مشارکتی ………………………………………………………… 58
2-4-8-1- مدرسه محوری …………………………………………………………………………………. 58
2-4-8-2- فعالیت شورا …………………………………………………………………………………… 58
2-4-8-3- تشکیل گروههای آموزشی و درسی ………………………………………………………. 59
2-4-9- موانع مدیریت مشارکتی ………………………………………………………………………….. 60
2-4-12- نظریه های مدیریت مشارکتی …………………………………………………………………. 62
2-5- خلاقیت …………………………………………………………………………………………………. 64
2-5-1- پیشینه خلاقیت …………………………………………………………………………………….. 64
2-5-2- اهمیت خلاقیت ……………………………………………………………………………………. 65
2-5-3- تعریف خلاقیت …………………………………………………………………………………… 66
2-5-4- نظریه های خلاقیت ………………………………………………………………………………. 69
2-5-4-1- نظریه های جهان باستان …………………………………………………………………….. 69
2-5-4-2- نظریه های فلسفی جدید …………………………………………………………………….. 70
2-5-4-3- نظریه های علمی خلاقیت …………………………………………………………………… 71
2-5-4-3-3- نظریه انسان گرائی …………………………………………………………………………. 72
2-5 طبقه بندی خلاقیت …………………………………………………………………………………….. 72
2-5-6 – عناصر خلاقیت …………………………………………………………………………………… 75
2-5-7-عوامل مؤثر بر خلاقیت ……………………………………………………………………………. 75
2-5-8- موانع خلاقیت ……………………………………………………………………………………… 77
2-5-9- تکنیک های خلاقیت و نوآوری ……………………………………………………………….. 78
2-5-9-1- تکنیک طوفان مغزی …………………………………………………………………………… 78
2-5-9-2- الگو برداری از طبیعت ………………………………………………………………………… 79
2-5-9-3- تکنیک گروه اسمی ……………………………………………………………………………. 79
2-5-9-4- دلفی ……………………………………………………………………………………………… 80
2-5-9-5- نظام پیشنهادها ………………………………………………………………………………….. 80
2-5-10- ویژگیهای افراد خلاق ………………………………………………………………………….. 81
2-5-11- نقش مدیران مدارس در پرورش خلاقیت …………………………………………………. 82
2-5-12-سازمان خلاق و نوآور …………………………………………………………………………… 84
2-5-13- عوامل مؤثر بر رشد خلاقیت و نوآوری در سازمان ………………………………………. 87
2-5-14- مفاهیم مرتبط با خلاقیت ………………………………………………………………………. 87
2-5-14-1- هوش …………………………………………………………………………………………… 87
2-5-14-2- حل مسأله ……………………………………………………………………………………… 88
2-5-14-3- اختراع ………………………………………………………………………………………….. 89
2-5-14-4- نوآوری …………………………………………………………………………………………. 89
2-5-14-5- کار آفرینی …………………………………………………………………………………….. 90
2-5-14-6- رابطه خلاقیت ، نوآوری و کار آفرینی ………………………………………………….. 90
2-6- پیشینه ی تحقیقات ……………………………………………………………………………………. 90
2-6-1- تحقیقات داخلی ………………………………………………………………………………….. 90
2-6-2- تحقیقات خارجی …………………………………………………………………………………. 94
فصل سوم : روش تحقیق
3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………. 97
3-2- طرح کلی پژوهش و رورش تحقیق ………………………………………………………………. 97
3-3- جامعه آماری …………………………………………………………………………………………… 97
3-4- نمونه آماری و روش نمونه گیری …………………………………………………………………. 97
3-5- ابزار پژوهش و روش نمره گذاری ……………………………………………………………….. 98
3-5-1- پرسشنامه سبکهای تصمیم گیری مدیران …………………………………………………….. 98
3-5-2- روایی و اعتبار پرسشنامه سبک تصمیم گیری مدیران ……………………………………… 98
3-5-3- پرسشنامه مشارکت معلمان ……………………………………………………………………… 99
3-5-4- روائی و پایائی پرسشنامه مشارکت معلمان ………………………………………………….. 99
3-5-5- پرسشنامه خلاقیت معلمان ………………………………………………………………………. 99
3-5-6-روایی و پایائی پرسشنامه خلاقیت معلمان …………………………………………………… 100
3-5-7-روشهای آماری…………………………………………………………………………………….. 101
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها
4-1-مقدمه …………………………………………………………………………………………………….. 102
4-2-بیان ویژگیهای آمار توصیفی ………………………………………………………………………… 102
4-3- آمار استنباطی ………………………………………………………………………………………… 107
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری
5-1- مقدمه …………………………………………………………………………………………………… 116
5-2- فرضیات ……………………………………………………………………………………………….. 116
5-3- نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………. 120
5-4- محدودیتها …………………………………………………………………………………………….. 122
5-5- پیشنهادها ………………………………………………………………………………………………. 122
5-5-1- پیشنهادهای کاربردی …………………………………………………………………………….. 122
5-5-2- پیشنهادهای پژوهشی ……………………………………………………………………………. 123

فهرست جداول

جدول 4-1- توزیع فراوانی و درصدشیوه های تصمیم گیری مدیران……………………………… 102
جدول 4-2- توزیع فراوانی و درصد مشارکت معلمان ……………………………………………… 102
جدول 4-3- توزیع فراوانی و درصد خلاقیت معلمان ………………………………………………. 103
جدول 4-4- توزیع فراوانی و درصد معلمان بر حسب جنسیت ………………………………….. 104
جدول 4-5- توزیع فراوانی و درصد معلمان بر حسب مدرک تحصیلی…………………………. 105
جدول 4-6- توزیع معلمان بر حسب سابقه خدمت …………………………………………………. 106
جدول 4-7- رابطه بین شیوه های تصمیم گیری مدیران و مشارکت معلمان …………………… 107
جدول 4-8- ضرایب رگرسیون شیوه های تصمیم گیری مدیران و مشارکت معلمان ………….. 108
جدول 4-9- رابطه بین مشارکت معلمان و خلاقیت آنان ………………………………………….. 108
جدول 4-10- رابطه بین شیوه های تصمیم گیری مدیران و خلاقیت معلمان ………………….. 109
جدول 4-11- ضرایب رگرسیون شیوه های تصمیم گیری مدیران و خلاقیت معلمان………….. 109
جدول 4-12- رابطه بین شیوه های تصمیم گیری فردی مدیران و جنسیت …………………….. 110
جدول 4-13- رابطه بین شیوه های تصمیم گیری گروهی مدیران و جنسیت……………………. 110
جدول 4-14- رابطه بین مشارکت معلمان و جنسیت…………………………………………………. 111
جدول 4-15-آزمون خی دوجهت بررسی رابطه بین مشارکت معلمان و جنسیت……………… 111
جدول 4-16- رابطه بین مشارکت معلمان و مدرک تحصیلی……………………………………… 112
جدول 4-17- آزمون خی دو جهت بررسی رابطه بین مشارکت معلمان و مدرک تحصیلی … 112
جدول 4-18- رابطه بین مشارکت معلمان و سابقه خدمت………………………………………….. 112
جدول 4-19 – آزمون خی دو جهت بررسی رابطه بین مشارکت معلمان وسابقه ……………… 113
جدول 4-20- رابطه بین خلاقیت معلمان و جنسیت…………………………………………………. 113
جدول 4-21- آزمون خی دو جهت بررسی رابطه بین خلاقیت معلمان و جنسیت……………. 114
جدول 4-22- رابطه بین خلاقیت معلمان و سابقه…………………………………………………….. 114
جدول 4-23- آزمون خی دو جهت بررسی رابطه بین خلاقیت معلمان و سابقه ………………. 114
جدول 4-24- رابطه بین خلاقیت معلمان و مدرک تحصیلی……………………………………….. 115
جدول 4-25- آزمون خی دو جهت بررسی رابطه بین خلاقیت معلمان و مدرک تحصیلی….. 115


فهرست نمودار ها
نمودار 2-1- انواع تصمیمات با توجه به نوع مشکل ………………………………………………….. 31
نمودار 2-2- عوامل تأثیر گذار در وابستگی یک تعمیم ………………………………………………. 33
نمودار 2-3- الگوهای تصمیم گیری ………………………………………………………………………. 35
نمودار 2-4- الگوی عقلائی تصمیم گیری ………………………………………………………………. 36
نمودار 2-5- الگوی باز تصمیم گیری …………………………………………………………………….. 38
نمودار 2-6- الگوی تصمیم گیری مرحله ای ……………………………………………………………. 40
نمودار 2-7- الگوی کارنگی ………………………………………………………………………………… 41
نمودار 2-8- الگوی تصمیم گیری در شرایط بحرانی …………………………………………………. 42
نمودار 4-1- درصد مشارکت معلمان ……………………………………………………………………. 103
نمودار 4-2- درصد خلاقیت معلمان …………………………………………………………………… 103
نمودار 4-3- مقایسه معلمان بر حسب جنسیت ……………………………………………………… 104
نمودار 4-4 مقایسه معلمان بر حسب مدرک تحصیلی………………………………………………… 105
نمودار 4-5- مقایسه معلمان بر حسب سابقه ی خدمت……………………………………………… 106






فصل اول:کلیات تحقیق





مقدمه
علم مدیریت از جمله علوم بشری است که تاریخ تکوین این علم به اوایل قرن بیستم میلادی و ارائه تئوری « مدیریت علمی » از سوی « تیلور »[1] بر می گردد، شکل گیری مدیریت بعنوان یک نهاد پیشرو ، متمایز و با اهمیت ، نقطه عطفی در تاریخ اجتماعی بشر به شمار می آید، به ندرت در تاریخ بشریت نهاد نوینی به چنین سرعتی توانسته است انکار ناپذیری خود را به اثبات برساند ( دراکر ، به نقل از جمشیدیان و اخوان صراف ، 1381 ).
مدیریت به زندگی تمام انسانها وارد شده است و هیچ انسانی وجود ندارد که تأثیر مدیریت در زندگی وی مشاهده نشده باشد ، مدیریت سعی در برداشتن موانع پیش روی انسانها دارد ، بدون مدیریت دستیابی به اهداف مشخص شده ممکن نیست ، شرکتهای تجاری و کلیه مؤسسات اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و آموزشی ، امکان ادامه حیات بدون یک مدیریت صحیح را ندارند ( امین شایان جهرمی ، 1382 ).
در سال 1969 رئیس اتحادیه ی مدیریت آمریکا (AMA)[2] تعریف مدیریت را این طور مطرح کرد « انجام دادن کارها از طریق دیگران » در تعریف جدید مدیریت به کارکردن با، یا از طریق دیگران در جهت رسیدن به اهداف فرد و سازمان مطرح شده است. در این تعریف به نقش و کارکرد انسان در سازمان‌ها و همچنین نتایج کار توجه خاص شده و در خاتمه اهداف فرد و سازمان به هم مرتبط شده اند( امین شایان جهرمی ، 1382 ص 12 ).
مدیریت یکی از مهمترین فعالیت‌های انسانی است، وظیفه اصلی مدیر طراحی و حفظ محیطی است که در آن افراد به صورت گروهی کارکنندو مأموریتها و اهداف خاصی را به انجام برسانند ، در یک سازمان مدیران افرادی هستند که فعالیت‌های دیگران را هدایت می کنند ، آنها عناوینی از قبیل سرپرست ، مدیر بخش ، مدیر گروه ، مدیر منطقه ، رئیس کل و مدیر عامل دارند. مدیریت به فرآیند انجام فعالیت‌های با کارآئی کامل توسط دیگر افراد اشاره می کند ، این فرآیند وظایف یا فعالیت‌های اولیه ، برنامه ریزی ، سازماندهی ، رهبری ، تصمیم گیری و کنترل را در بردارد ( رابینز ، استیفن ، 1996 ).
صاحبنظران علم مدیریت وظایف و مسؤولیت‌هائی را برای مدیران سازمانهای مختلف از جمله سازمانهای آموزشی در نظر گرفته اند ، توجه مدیران آموزشی به این وظایف امری مهم جهت اداره مطلوب سازمان ها قلمداد می شود ، در واقع مدیران از طریق ، برنامه ریزی ، سازماندهی ، هدایت ، تصمیم گیری و کنترل قادر به اداره مناسب سازمانهای آموزشی خواهند بود( اسماعیلی ، 1381 ).

بدیهی است هر سازمان اجتماعی برای نیل به اهداف طراحی شده و با توجه به ساختارش نیازمند نوعی مدیریت می باشند ، کانون مدرسه به عنوان مرکزی برای آموزش و پرورش کودکان این جامعه به حساب می آید و مدیران و کارکنان باید در کنار یکدیگر و فضائی آکنده از صمیمیت و آرامش ، با استفاده ازامکانات و تجهیزات مادی در تعامل با یکدیگر زمینه رسیدن به اهداف کلی و جزئی تعلیم و تربیت را بوجود آورند( بانشی ، 1386 ).

بیان مسأله
در کشور ما اغلب سازمانهای آموزشی به علت استفاده از سبک مدیریت سنتی ، متمرکز و نامناسب و دیوانسالاری ، مخالف خلاقیت و نو اندیشی اند و با حفظ رویه های منسوخ گذشته ، سعی در سرکوب خلاقیت و نوآوری و تحول را دارند و این سرکوبگری ریشه بسیاری از مسائل و مشکلات موجود در آموزش و پرورش ما است ، لذا بررسی و شناخت شیوه های تصمیم گیری و سبک مدیریت مدارس و اذعان به عدم مطلوبیت و اثر بخشی آن جهت پرورش خلاقیت سازمانی و همچنین ارائه پیشنهادهائی جهت استقرار سبک مدیریت مناسب و منعطف که محرک و مشوق خلاقیت و نوآوری باشد و همچنین کمک به تغییر سبک مدیریت نامطلوب موجود به عنوان یکی از موانع بر سر راه خلاقیت دبیران از اهمیت بسزایی برخوردار است ( تصدیقی ، 281 ).
« سایمون »[3] یکی از مهمترین وظایف مدیریت را تصمیم گیری می داند و حتی آنرا قلب سازمان می نامد و آنرا مترادف مدیریت معرفی می نماید سازمان ها ، مراکز تصمیم گیری در حل مسائل و مشکلات جامعه هستند . از میان سازمان های مختلف یک کشور ، مراکز آموزشی به ویژه مدارس از جایگاه خاصی برخوردارند . زیرا مدارس در چگونگی تبدیل منابع انسانی به سرمایه های انسانی ، چگونگی تأمین بهداشت جسمی و روانی ، چگونگی آموزش مهارتهای حل مسئله ، تفکر خلاق ، تفکر انتقادی ، ارتباطی ، خود آگاهی ، همدردی و همدلی ، عاطفی و … دانش آموزان باید به درستی تصمیم بگیرند و تصمیم گیری درست را به دانش آموزان یاد دهند . بدین ترتیب مدیران آموزشی باید به این مهم توجه داشته باشند که مهم ترین کار آنها تصمیم گیری درباره مسائل مختلف تعلیم و تربیت است. ( خورشیدی ، 1382 ، ص 182 ، 183 ).
تصمیم گیری در سازمانها دارای انواع و شیوه های گوناگونی است ، دو نوع از مهمترین انواع تصمیم گیریها ، تصمیم گیری فردی و تصمیم گیری جمعی است ، در تصمیم گیری فردی ، فرد به تنهائی تصمیم می گیرد ، اما در تصمیم گیری مشارکتی دانش تک تک افراد به یکدیگر محلق شده و از آن به طور جمعی استفاده می‌شود . هدف این تصمیم گیری تأمین هر چه بیشتر منافع افراد مشارکت کننده در تصمیم است ( باقریان ، 1380 )
هدف اساسی نظام مشارکتی ، توسعه کیفی ، منابع انسانی است ، مشارکت وسیله ای است تا حس مسؤولیت ، وظیفه شناسی و تعلق به محیط کار را در کارکنان رشد دهد و به واسطه آن به کارکنان اجازه داده می شود به جای آنکه به طور مداوم رهبری شوند و زیر نظر قرار گیرند ، از توانائی شخصی استفاده کرده ، فکر کنند و قوه خلاقه خویش را به کار گیرند، بیاموزند و فرصت ابراز وجود داشته باشند و شایستگی و شخصیت و مهارت خود را نشان دهند ، به این دلیل که نیروی انسانی به عنوان رکن اساسی تولید و مهمترین عامل بهبود و ارتقای مستمر بهره وری مطرح است. اعتقاد بر این است که وقتی کارکنان در فرآیند تصمیم گیری نقش داشته باشند از تصمیمات اتخاذ شده حمایت می کنند و در نتیجه کارآئی خود را افزایش می دهند ، ارتباطات در وضعیت مشارکتی چند جانبه و چند سویه است ، همانطور که بین کارکنان تبادل نظر انجام می گیرد ، بین مدیر و کارکنان نیز این مهم صورت می گیرد ، مشارکت در تصمیم گیری می تواند به مزایائی منجر شود که ما از آنها بعنوان تحکیم روابط مدیر با کارکنان ،ارتقای روحیه ،رضایت مندی شغلی و کاهش وابستگی به رهبری یاد می کنیم (بانشی ، 1386 ).
مشارکت پیش شرط توسعه بوده و کلید گسترش آن ، آموزش و پرورش است ، آموزش و پرورش موجب افزایش آگاهیها ، قابلیتها و توانائیهای انسان می گردد، مشارکت و مدیریت سبب می شود تا میزان نظارت بر کارکنان کاهش یابد و کارکنان خود برای افزایش کارآئی و اثر بخشی سازمان ، دلسوزی نشان دهند و دلبستگی خود را به هدفهای گروهی بیفزایند و با احساس نظری مثبت نسبت به خود به پدید آمدن فضای سازمانی دلپذیری کمک کنند بررسیهای روان شناختی نشان می دهد که هر گاه مردم فرصت بیان اندیشه های خود را بیابند و در اتخاذ تصمیمی که بر سرنوشت آنها اثر می گذارد شریک شوند ، خلاقیّت و نوآوری بیشتری از خود نشان می دهند و مسؤولیت بیشتری می پذیرند( طوسی ،1370 ).
مشارکت به معنای بهره گیری و استفاده از توانائی دیگران است . مشارکت یکی از فرآیند های کم هزینه اما بسیار کارگشا و مؤثر در سازمان می باشد . همچنین مشارکت یک فرآیند توان مند سازی نیروی انسانی است ، یعنی ما می توانیم با افزایش مشارکت ، قابلیتهای نیروی انسانی را افزایش دهیم ، از جمله فواید مشارکت گسترش پدیده خلاقیت در سازمان است ، یعنی مشارکت