موضوع اوقات فراغت از دیرباز مورد توجه بشر بوده است و مطالعات به عمل آمده نشان می­دهد که انسان به طور پیوسته در این باره پی چاره جویی بوده است. در حال حاضر نیز این توجه و حساسیت نه تنها کاهش نیافته بلکه اهمیت آن بنا به دلایل متعددی افزایش نیز یافته است. بخشی از این دلایل عبارتند از: رشد و توسعه زندگی ماشینی، کاهش ساعات کار و فعالیت، ارتقای سطح آگاهی ­ها و دانش بشری و از همه مهمتر و موثرتر و دگرگونی ­های فرهنگی و شکل گیری خاص تمایلات و علایق انسان­ها است. بر این اساس، تصمیم گیری ­های اجتماعی و فردی درباره ایام فراغت بخش قابل توجهی از زندگی بشر امروزی محسوب می­ شود چشم پوشی از آن غیرممکن است. به گونه­ای که بسیاری از کشور­های جهان با بهره گرفتن از نتایج تحقیقات و مطالعات در پی یافتن الگو­های مناسب در جهت استفاده بهینه از اوقات فراغت جوامع خود می­باشند (قراخانلو، ۷۹).

هر چند اوقات فراغت لفظی است که بعد از غلبه تمدن تکنولوژیک در زندگی بشر معنا و مصداق یافته است، ولی فراغت کلم­های نبست که بعد از ظهور تمدن ماشینی ابداع شده باشد، اما معنایی که در این روزگار یافته کاملاً تازه است. (فرح الهی، نصرت الله۱۳۷۳).

براساس تعریفی که گروه بین المللی جامعه شناسی درباره فراغت ارائه کرد: فراغت مجموع­های از اشتغالات، که فرد با رضایت خاطر، برای استراحت، تفریح، توسعه آگاهی ­ها یا فراگیری غیرانتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه بعد از ر­هایی از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن می پردازد (اسدی، ع۱۳۵۲).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت ۴۰y.ir مراجعه نمایید.

با پیشرفت صنعت از طریق دستگاه­های خودکار، بطور جبری، ساعات کار کم شده و اوقات فراغت افزوده شده است و در همین راستا از یک طرف انرژی و نیرو در این ساعات آزاد نمی­گردد و از طرف دیگر افزایش فزاینده نقش­های فردی و اجتماعی در دنیای پیشرفته صنعتی، فزونی اضطراب­ها و خستگی ­های روحی را به همراه دارد. لذا موضوع اوقات فراغت از مشکلات عظیم دنیای صنعتی و پیشرفته امروز شده است و بر همین اساس در طور تاریخ در مقوله جامعه شناسی و بخصوص در عصر حاضر، در روانشناسی و هم جامعه شناسی همواره زمان فراغت به عنوان مساله­ای حساس، مورد توجه و بررسی بوده است. (فرح الهی، نصرت الله۱۳۷۳)

بهره گیری شایسته از اوقات فراغت، منوط ره برنامه ریزی دقیق و متناسب با نیاز­ها و اجرای موفق است. برنامه ریزی اوقات فراغت نمی­تواند چیزی مستقل و بی ارتباط با سایر اوقات باشد، بلکه باید با برنامه ­های کلان زندگی ارتباط داشته باشد و موید و راه گشا و زمینه ساز آن باشد در غیر اینصورت، خواه ناخواه بخش ­هایی از عمر پر ارزش انسان در وادی پوچی و بی ثمری از بین می­رود و صرف کار­های لغو و بیهوده می­گردد. (صفانیا، علی محمد،۱۳۸۰)

بررسی کمی و کیفی برنامه ­های اوقات فراغت، راهنمای خوبی برای مجریان و دست اندرکاران خواهد بود تا بهره گیری از نتایج چنین بررسیهایی، ضمن آگاهی از نقاط قوت و ضعف برنامه، بطور مداوم بسوی وضعیت مطلوب و هدفمند حرکت کنند. چگونگی گذران اوقات فراغت در ورزشکاران ملی، بخصوص دو و میدانی کاران، که با توجه به فرهنگ و ملیت ایرانی می بایست طبق آداب و سنن حاکم بر جامعه اوقات فراغت خود را پر نمایند. از اهمیت ویژ­های برخوردار است. اوقات فراغت را می­توان به عنوان مهمترین و دلپذیرترین اوقات بشر دانست (جلالی فراهانی، مجید۱۳۸۷)

بررسی برنامه ­های گذران اوقات فراغت در بین ورزشکاران در شرایطی که در اردو و دور از خانواده بسر می برند راهنمای خوبی جهت تجزبه و تحلیل رفتاری، شخصیتی و حتی تشخیص کارائی ورزشکار باشد.

اولین نیازی که بشر اولیه برای ادامه حیات خود به آن پرداخت حرکت بود. انسان در حین دویدن برای نجات جان خود از آسیب حیوانات و پرتاب اشیا سنگی به سوی آن­ها برای شکار، حالت­های شبیه پرش و عبور از موانع را نیز انجام داد و مواد دو و میدانی براساس این حالات طبیعی و اولیه بتدریج شناخته شد و به عنوان رقابت و مسابقه در المپیاد­ها و صحنه­های قدیمی ورزش جای گرفت. امروزه این رشته یکی از مواد اصلی المپیک است و تنوع آن به حدی است که ورزشکاران تمام کشور­های جهان در آن حضور فعال دارند (بیات، محمدرضا، ۱۳۷۹). رشته ورزشی دو و میدانی[۱] در بین ورزش­های متداول امروزی از جایگاه ویژ­های برخوردار است، ارزش و اعتبار این ورزش بخصوص در جوامع پیشرفته دلایل مختلفی دارد. همگانی بودن و نقش دویدن در حفظ تندرستی و کمکی که انجام دویدن به پیشگیری و حتی درمان برخی از بیماری ­های رایج امروزی می کند از جمله محاسنی است که این رشته دارا بوده و موجب شده که توده­ها و اقشار مختلف مردمی در سطحی وسیع در جهت کمک به تندرستی خود به آن بپردازند. خصوصیت دیگری که تمرینات دو و میدانی دارد نقش و اثر آن در آمادگی جسمانی ورزشکاران سایر رشته­های ورزشی است. تنوع و تغییر در شدت، مدت و مسافت دویدن می ­تواند موجب بهبود دستگاه­های مختلف انرژی مخصوصاً آمادگی هوازی که یکی از عوامل مهم آمادگی جسمانی است، بوده و اغلب مربیان دویدن را به عنوان یکی از تمرینات پایه در برنامه ریزی تمرینی ورزشکاران خود منظور می نمایند. ارنست واناکن[۲] پزشک و مربی ورزش آلمانی حدود سال ۱۹۶۰ تمرین دویدن تداومی را پیشنهاد کرد و به اثرات مثبت آن برای آمادگی جسمانی ورزشکاران رشته­های مختلف در خارج از فصل مسابقات اشاره نمود (اسدی، ع۱۳۵۲)، همچنین آستراند[۳] فیزیولوژیست سوئدی دویدن با ترکیبی از روش­های تمرینی فارتلک[۴] و اینتروال[۵] را روش موثر برای بهبود و حفظ آمادگی جسمانی ورزشکاران می داند (اسدی،ع۱۳۵۲). به هر حال عواملی مختلف نظیر قدرت، سرعت، استقامت و دو و میدان از دو واژه دو و میدانی تشکیل شده و شامل کلیه موادی است که در پیست دو یا جاده (دوها) و در کناره ­های اطراف پیست (پرتاب­ها) اجرا می­ شود. مواد متنوع دو و میدانی نیز به چند گروه تقسیم می­ شود:

الف) دوها ب) پرش­ها ج) پرتاب­ها د) پیاده روی هـ) مواد ترکیبی

(ده گانه مردان و هفتگانه بانوان) (بیات، محمدرضا۱۳۷۹).

۲٫۱٫ بیان مسئله

اوقات فراغت نقش مهمی در زنگی انسان­ها ایفا می­ کند. دوومیدانی کاران نیزهمانند دیگراقشارجامعه نیازمنداستفاده ازاوقات فراغت به طور مطلوب هستند. آمادگی جسمانی فقط یکی ازعواملی است که به موفقیت دوومیدانی کاران کمک می­ کند. سه عامل اصلی برای آمادگی جسمانی وجود دارد.

تمرین، تغذیه واستراحت هر یک از عوامل به طورمساوی دارای اهمیت می­باشند. اهمال در اجرای هر یک از این عوامل تاثیر مثبت درعامل دیگر را محدود خواهد کرد. برای مثال نداشتن استراحت کافی می ­تواند مانع عملکرد مثبت رژیم غذایی متناسب و تمرینات حرفه ایی شود. دوومیدانی مادر ورزش­ها به شمار می­رود وت مامی ورزشکاران حرفه­ای در هر رشته­ای برای آماده کردن خود و رساندن بدن به حد مطلوب باید سیکلی از تمرینات دوومیدانی را پشت سر بگذارند. حال وزشکاران همواره برای جبران نیروی مصرف شده در تمرینات احتیاج به زمان دارند لذا استراحت بهترین انتخاب است. (تام جارمن، راید هنلی۱۳۸۵)

دو مازدیر جامع شناس فرانسوی در بیان کارکرد اوقات فراغت به سه نکته اشاره می­ کند که عبارتند از:

۱-استراحت به منظور رفع خستگی، جبران صدمات جسمی روانی ناشی از هیجان مداوم کار.

۲-تفریح به منظور رفع خستگی ناشی از یکنواختی وظایف روزانه در کارگاه­ها، اداره یامنزل.

۳-رشد شخصیت، زیرااستراحت انسان را از کار­های روزمره وفعالیت­های یکنواخت کاری قالبی شدن

امور روزانه می­رهاند، استعداد­های جسمی وذهن فرد راپرورش می­دهد و از همین طریق در شکل گیری شخصیت فرد موثر خواهد بود. (دوماذیر، ژوفر، ۱۳۷۵)

اینکه اوقات فراغت موجب رفع خستگی ناشی از فشار­های کاری می­ شود، از آنجا سرچشمه می­گیرد که انسان در اثر کار­های روزمره هم از نظر فیزیکی وهم از نظر روانی خسته می­ شود. طبق این نظریه، انسان در اوقات فراغت به فعالیت­هایی میپردازد که موجب رفع خستگی از کار­های روزمره می­شوند. اوقات فراغت باید خلا­ها را پر کند وتنش­ها را کاهش دهد. درزمان اوقات فراغت، انسان همۀ چیز­هایی را که باکار ارتباط دارد فراموش می­ کند و میخواهد بین کاروزندگی مرزی ترسیم کند (جلالی فراهانی، مجید، ۱۳۸۷).

درخصوص اوقات فراغت، مکان از این جهت مهم است که می ­تواند بر آنچه که مردم دراوقات فراغت خود انجام میدهند اثر گذارد. همان طور که تصور مردم از تفریح درهر فرد متتفاوت است، با تغییرمکان نیزاین تصور متفاوت خواهد بود. (سووارن، مایکل ویدریک، ۱۳۸۴).

۳٫۱٫ ضرورت و اهمیت پژوهش

ورزش دوومیدانی جزورشته­هایی است که درچند سال گذشته عناوین متنوعی رادر میادین مختلف کسب کرده است. بنابراین انتظارویژه­ای از دوومیدانی کاران در صحنه­های بین المللی می­رود، درزندگی انسان ساعاتی وجود دارندکه صرف تجدید قوا، رفع خستگی، استراحت، تفریح ولذت بردن از زندگی می­ شود ودوومیدانی کاران نیزدر محیط ارد­های تیم ملی دارای اوقات فراغت هستند که می­توانند آن راطوری سپری کنند که دچار بی میلی وخستگی بدنی وروانی نشوند.

پژوهش حاضر تلاشی است برای دستیابی و شناخت نحوه گذران اوقات فراغت قهرمانان دوومیدانی ایران است، که در میادین مهم بین المللی برای کشورمان افتخار کسب می­ کنند. تا از این مسیر به راه­های اصولی بهره وری و بهینه سازی اوقات فراغت قهرمانان دست یابند. امید است یافته­ های این تحقیق زمینه ساز تحقیقات بعدی و کمک به سطح کمی و کیفی اوقات فراغت دوومیدانی کاران قهرمان گردد.

۴٫۱٫ هدف­های تحقیق

۱٫۴٫۱٫ هدف کلی تحقیق

نحوه گذران اوقات فراغت دوومیدانی کاران حاضردراردو­های تیم ملی درسال ۱۳۹۱ و ارائه برنامه مناسب.

۲٫۴٫۱٫ هدف­های جزئی تحقیق

۱- تعیین میزان اوقات فراغت دوومیدانی کاران حاضردراردو­های تیم ملی

۲- تعیین نوع فعالیتی که دوومیدانی کاران به آن­ها مبادرت می­ورزند.

۳- تعیین میزان رضایتمندی دوومیدانی کاران از نحوه گذران اوقات فراغت در زمان اردوها

۴- تعیین عواملی که مانع ازگذران اوقات فراغت دوومیدانی کاران می­ شود.

۳٫۴٫۱٫ هدف­های کاربردی

این پژوهش با بررسی نحوه گذراندن اوقات فراغت دوومیدانی کاران حاضر در اردو­های تیم ملی و ارائه راهکار­های مناسب درصدد است تا زمینه را برای بهبود بهره وری هر چه بیشتر ورزشکاران مورد پژوهش و در نتیجه ارائه نتایج بهتر را به جامعه مساعد نماید.

۵٫۱٫ سوال­های پژوهش

۱) نحوه گذران اوقات فراغت دوومیدانی کاران رده بزرگسال دراردوی تیم ملی چگونه است؟

۲) نحوه گذران اوقات فراغت جوانان در اردوی تیم ملی چگونه است؟

۳) برنامه مناسب جهت گذران اوقات فراغت دوومیدانی کاران جوان چیست؟

۴) برنامه مناسب جهت گدران اوقات فراغت دوومیدانی کاران برزگسال چیست؟

۵) میزان اوقات فراغت دوومیدانی کاران حاضردراردو­های تیم ملی به چه اندازه است؟

۶) نوع فعالیتی که دوومیدانی کاران به آن­ها مبادرت می­ورزند، چگونه است؟

۷) میزان رضایتمندی دوومیدانی کاران از نحوه گذران اوقات فراغت در زمان اردو­ها چگونه است؟

۸) عواملی که مانع ازگذران اوقات فراغت دوومیدانی کاران می­ شود، کدامند؟

۶٫۱٫ تعریف متغیر­های پژوهش

فراغت:

مجموعه ­ای ازاشتغالات که فردبارضایت خاطر برای استراحت، تفریح، توسعه آگاهی­ها یا فراگیری غیرانتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه بعدازر­هایی ازالزامات شغلی، خانوادگی واجتماعی به آن می­پردازند. (جلالی فراهانی، مجید۱۳۸۷)

اوقات فراغت:

زمانی است که فرد با رضایت خاطر برای استراحت، تفریح، توسعه آگاهی یا فراگیری غیرانتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه بعد از ر­هایی از الزمات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن می ­پردازد.

دوومیدانی کاران تیم ملی: (جلالی فراهانی، مجید۱۳۸۷)

دوومیدانی کارانی که به دعوت فدراسیون دوومیدانی دراردو­های تیم ملی شرکت می­ کنند.

۷٫۱٫ محدودیت­های پژوهش

از جمله محدودیت­هایی که در پژوهش حاضر پژوهشگر با آن­ها مواجه بوده است عبارتند از:

الف. محدودیت­های قابل کنترل:

پرسشنامه: پرسشنامه خود به عنوان یک محدودیت تلقی می­ شود. بدین معنا که پرسشنامه، نگرش افراد را بررسی می­ کند، نه واقعیت را، که این امر می ­تواند به عنوان یک محدودیت تلقی شود.

. دشواری دسترسی به جامعه مورد پژوهش.

ب. محدودیت­های غیرقابل کنترل:

فقدان یک پایگاه اطلاعاتی مناسب و جامع درباره موضوع پژوهش در جامعه.

عدم توجه کافی ورزشکاران نسبت به پر کردن صحیح پرسشنامه

فصل دوم

(ادبیات و پیشینه پژوهش)

۱٫۲٫ زمینه ­های نظری

۱٫۱٫۲٫ اوقات فراغت

یکی از عرصه ­هایی که زندگی روزمره را بازنمایی می­ کند و قدرت و مقاومت را در زندگی انسان ­ها به نمایش می گذارد، عرصه فراغت[۶] است. فراغت عرص­های است که اختیار و آزادی انسان ­ها در آن عرصه بیشتر قابل اعمال است. در نتیجه برخلاف کار که انضباط بیشتری را ایجاب می­ کند فضای مناسبی برای مقاومت در برابر رویه ­های فرهنگی جا افتاده و پدیدآوردن روال ­ها و کردار­های جدید است. از این رو است که گفته اند فراغت می ­تواند فرهنگ ایجاد کند و هویت افراد را آشکار می­سازد.

امروزه فراغت به اوقاتی از زندگی اطلاق می­ شود که انسان کار موظفی و دیگر وظایف شرعی و اجتماعی خود را تمام کرده باشد و در پی بهره ­برداری از این زمان با خواب، ورزش و تفریحات سالم است. فعالیت کودکان در اوقات فراغت بازی است، در صورتی که این وقت را بزرگسالان در ورزش و سایر فعالیت­های فرهنگی و هنری می­گذرانند (زرخواه، محمد، ۱۳۸۸). چنانچه فعالیت­های انسان را در ۲۴ ساعت مورد ارزشیابی قرار دهیم به این نتیجه می­رسیم که در یک شبانه­روز فعالیت­های ما دارای سه بخش است. قسمت اول، کار و تلاش و مشغله شغلی و حرفه­ای است. تلاش این قسمت بیشتر می ­تواند معطوف به تأمین معاش و برآورده شدن نیاز­های مادی فرد و خانواده او باشد. بخش دوم از زندگی ما استراحت و خواب است که منجر به تجدید قوا شده، ما را برای فعالیت روز بعد آماده می­نماید. و اما بخش سوم را اوقات فراغت تشکیل می­دهد. در بخش سوم فرد نه در فعالیت برای امرار معاش است و نه در خواب و استراحت برای تجدید قوا (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴). افراد در این اوقات می­توانند به کار­های مورد علاقه خویش مشغول شوند و اموری را تجربه کنند که در اوقات دیگر زندگی برای­شان امکان­ پذیر نباشد (زرخواه، محمد. ۱۳۸۸).

در جوامع آگاه و سالم مردم تلاش می­نمایند در ساعات غیر از کار و استراحت، وقت خود را صرف کار­های سودمند داوطلبانه، خدمات اثر­بخش رایگان، ساختن، آفریدن، آموختن، پژوهش کردن، فعالیت­های هنری و مذهبی نمایند. به موازات فعالیت­های مردمی، فرهیختگان رشته تعلیم و تربیت، سیاست­مداران و مدیران کلان و مطلع جوامع با سنجیده­ترین تمهیدات سیاست­هایی را پی­ریزی می­ کنند تا اوقات فراغت مردم بصورت اثر بخش و بنفع جامعه پر­گردد (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴). شادابی، نشاط واحساس خوشبختی یکی ازموهبت­های الهی است که درسایه تندرستی وسلامت روانی به انسان­ها اعطاشده است، علاوه برآن، سلامت روانی یکی ازمهمترین عوامل مؤثردرارتقاوتکامل انسان­هامحسوب می­ شود.

احساس رضایت یکی از ویژگی­های فراغت است جستجوی سرگرمی برای فراغت تا آنجا اهمیت دارد که اگر رضایت خاطر فراهم نشود مفهوم خود را از دست می­دهد. از این جهت اوقات فراغت به دو نتیجه منتهی می­ شود یکی اینکه از طرفی باعث شکوفایی و بارور نمودن شخصیت فرد می­گردد و از طرف دیگر باعث انهدام و تخریب روحیات و شخصیت افراد را فراهم می­نماید. لذا در اینجا اوقات فراغت سالم و سازنده می­بایست از اوقات ناسالم و تخریب­کننده از یکدیگر تفکیک شوند. از نتایجی که اوقات فراغت سازنده می­توان منتج به آن­ها می­ شود می­توان به رفع خستگی و تجدید­ قوا گریز از واقعیت ملال­آور روزانه و بالاخره رشد و تعالی فرد را نام برد (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴).

دومازیه جامعه­شناس فرانسوی هم یکی از اهداف و نتایج فعالیت­های اوقات فراغت را به ظهور رساندن استعداد­ها و خلاقیت­های فردی دانسته و این اوقات را در سه بعد تقسیم ­بندی می­ کند:

۱) بعد استراحت: برای رفع خستگی و جبران صدمات جسمانی و روانی ناشی از هیجانات مداوم کار.

۲) بعد تفریح و سرگرمی: برای رفع خستگی ناشی از یکنواختی وظایف روزانه در محل کار، اداره یا منزل.

۳) بعد شخصیت: زیرا فراغت انسان را از امور روزمره و فعالیت­های یکنواخت کاری و قالبی­شدن امور روزانه می­رهاند، استعداد­های جسمی و ذهنی فرد را پرورش می­دهد و از همین طریق در شکل­ گیری شخصیت فرد موثر خواهد (هیوود، لس. کیو، فرانسیس. جان اسپینگ، ۱۳۸۴).

در بعد مفاهیم ذهنی اوقات فراغت به چهار موضوع برخورد خواهیم داشت که عبارتند از: اوقات فراغت به عنوان بازمانده وقت، اوقات فراغت به عنوان فعالیت، اوقات فراغت با مفهوم عملکردی و اوقات فراغت به عنوان آزادی عمل.

در مورد اوقات فراغت بعنوان وقت بازمانده منظور اوقات غیر­موظف می­باشد. پس در اینجا وقت بازمانده پس از وقت کار می­باشد. شخص می ­تواند با آزادی نسبی در این زمان، اوقات خود را صرف نماید. اما در مفهوم اوقات فراغت به عنوان فعالیت منظور این است که شخص در وقت آزاد خود در فعالیت­های مورد علاقه خود شرکت داشته باشد. در مفهوم عملکرد، اوقات فراغت عبارت است از فعالیت­هایی که برای شخص و جامعه مفید می­باشند، لذا در وقت آزاد، فعالیت­هایی را انجام می­دهد که نتایج درمانی، آرام­بخش و جبرانی بدنبال داشته باشد. در انگارش اوقات فراغت بعنوان آزادی عمل منظور این است که انسان زمانی دارای اوقات فراغت است که از پایبندی به دیگر لایه ­ها ر­ها باشد. بنابراین در این اوقات فرد با آزادگی، خویشتن خویش را بروز خواهد داد (هیوود، لس. کیو، فرانسیس. جان اسپینگ، ۱۳۸۴).

۲٫۱٫۲٫ اوقات فراغت از دیدگاه اسلام

«فإذا فرغت فأ­نصب و إلی ربک فأرغب» تفسیر این دو آیه (آیه ۷ و۸ از سوره مبارکه الإنشراح) به این معناست که هیچ­ وقت فارغ و بیکار ننشین، وقت خود را ضایع مساز، وقت غنیمت است تا وقت و فرصت باقی است آن را تلف ننموده و تکاهل در تو وجود نداشته باشد. همین که از کاری فارغ شدی، به کار دیگر مشغول شو و در کار­ها میل و رغبت و توکل به خداوند تعالی باشد. از بررسی تاریخ اسلام چنین می­توان نتیجه گرفت که بزرگان صدر اسلام به نیروی خلاق و کارایی نسل جوان و ارزش آن، همچنین نقش فعالانه جوانان در امور مملکتی توجه داشته و برای آن اهمیت خاصی قائل بوده ­اند. به طوری که پیامبر اکرم (ص) در جهت رشد استعداد­ها و پرورش جسم و روح جوانان همیشه آنان را تشویق می­نمودند و درباره بخشی از فعالیت­های فراغتی و چگونگی گذران این ایام با تاکید بر یادگیری ورزش­ها و بازی­ها راهنمایی­های گرانب­هایی فرموده­اند: تفریح کنید، بازی کنید، زیرا دوست ندارم که در دین شما خشونتی دیده شود و نیز آن حضرت می­فرمایند: بهترین سرگرمی مومن شنا است و به فرزندان خود نیز شنا و تیراندازی بیاموزید و آنان را هشدار داده که قدر نعمت­های صحت و فراغت را بدانند و در آن کفران روا ندارند تا مغبون نگردند به طوری که در این حدیث شریف می­فرمایند:­ای جوان عزیز قدر جوانی را بدان، چنان که در عافیت و سلامتی بدن خود و حفظ آن ساعی هستی و غفلت نمی­کنی و پرهیز داری، همچنین در صحت روان خود باید سخت کوشا باشی و چنانچه بیمار شوی بدان که پس از سن جوانی درمان آن در نهایت سختی است. از طرفی آن حضرت عنایت داشتند که برخی کار­های فراغتی از جمله در زمینه ­های منکرات و مسکرات و نگرش نادرست به اوقات فراغت که هرزگی و ابتذال را به دنبال داشته باشد نه تنها موجب اسراف و تبذیر در نعمت­ها و کفران آن می­گردد، بلکه فرد را با انحرافات و بزه­کاری سوق داده و مشکلات و فساد اجتماعی را موجب می­گردد و به طور کلی با پیدایش این گونه فراغت­ها و بیکاری­ها هیچ شکی نیست که شیطان در وجود شخص رخنه خواهد کرد و به عوض کمک به شکوفایی استعداد­های شخصی و اجتماعی منجر به آسیب­های فردی و گروهی می­ شود. با این اوصاف می­توان گفت که در اسلام اهمیت خاصی به اوقات فراغت داده شده است و دائماً جهت استفاده مناسب و هدفمند از آن سفارش شده است (عباس نقط چالی، محمدصالح، ۱۳۸۳).

۳٫۱٫۲٫ صور گذران اوقات فراغت

در گذشته برداشت کلی اکثریت جامعه از گذران اوقات فراغت، اشتغال به امور ورزشی بود و لیکن به تدریج، هم از بعد فردی و هم از بعد اجتماعی به سوی فعالیت­هایی که منجر به ایجاد خلاقیت افراد شود تغییر یافت. امروزه مسأله گذران اوقات فراغت حتی از مسائل اصلی زندگی هر انسانی به شمار می­آید به طوریکه در یکی از مواد اعلامیه حقوق بشر بر این که هر فردی دارای حق استراحت، حق شرکت در فعالیت­های فرهنگی جامعه، حق برخورداری از تعلیم و تربیت برای گسترش شخصیت بشری خود می­باشد تأکید شده است. شاخص مهمی که در عصر حاضر قلمرو اوقات فراغت را تحت تأثیر خود قرار داده، کاربرد روزافزون وسایل و اسباب ماشینی و الکترونیکی مانند اتومبیل، رادیو و تلویزیون، ویدیو و کامپیوتر و امثال آن می­باشد که در گذران اوقات فراغت سهم بسزایی را ایفا می­ کند. همچنین پیشرفت تکنولوژی در ساخت ابزار تفریحی و ورزشی نیز به نوبه خود نقش پر­اهمیتی را داراست در ذیل به تعدادی از فعالیت­های فراغتی اشاره شده است:

۱٫۳٫۱٫۲٫ سیاحت و زیارت

مسافرت از گذشته تاکنون یکی از صور گوناگون فراغت بوده است. سابقاً مسافرت­ها بیشتر جنبه زیارتی داشته­ است و امروزه بر جنبه تفریحی آن افزوده شده است. پیدایش امکان حمل و نقل سریع و آسان و پراکندگی دوستان و آشنایان در جامعه شهری/ صنعتی و بالاخره تنوع وسایل مسافرت، نقش این فعالیت را در گذران اوقات فراغت افزایش داده است.

۲٫۳٫۱٫۲٫ تلویزیون

بررسی­های انجام شده در اکثر کشور­های جهان بیانگر این نکته است که تماشای تلویزیون عمده­ترین شکل گذران اوقات فراغت مردم است. حتی برخی عنوان کرده ­اند که تلویزیون نوعی فعالیت فراغتی غیرفعال می­باشد که متاسفانه از اولین سال­های زندگی با انسان­ها همراه شده و تا روز­های آخر زندگی نیز با انسان است و برای هر نوع از مخاطبین خود برنامه­ خاصی دارد (جمشیدی، احمد. ۱۳۸۲).

۳٫۳٫۱٫۲٫ موسیقی

شنیدن موسیقی و سرود از جمله صور گذران اوقات فراغت برای افراد مختلف جامعه بوده است. تحقیقات نشان داده است شنیدن موسیقی از جمله فعالیت­های مورد علاقه همه انسانهاست. و تنها نوع موسیقی برای هر گروه از نسل و سن و ملیت و فرهنگ متفاوت است ولی زمینه علاقمندی به آن تردیدی وجود ندارد. (زرخواه، محمد. ۱۳۸۸).

۴٫۳٫۱٫۲٫ ورزش کردن

یکی از مهمترین صور گذران اوقات فراغت در جوامع مختلف، ورزش و بازی بوده است. ورزش­های امروزی صور مختلفی از فعالیت­های جسمانی و تربیت بدنی است که در چارچوب نظام تعلیم و تربیت هر جامعه و همراه با ارزش­های فردی و اجتماعی آن، موجبات پرورش فکری و جسمی کودکان، نوجوانان، جوانان و بزرگسالان را فراهم می­ کند. تربیت بدنی جزء لاینفک تعلیم و تربیت و وسیله­ای برای رسیدن به سلامت جسمی و روحی نسل جوان است. نباید چنین تصور شود که تربیت بدنی امری بی­ارزش است و صرفا وسیله­ای است که موجبات سرگرمی و مشغولیت کودکان و نوجوانان را فراهم می­سازد. برعکس باید آن را جزء مهمی از فعالیت­های زندگی بشمار آورد. مفاهیمی مانند تندرستی، بهداشت، رشد فردی و اجتماعی و سلامت روحی ارتباط نزدیکی با تربیت بدنی و ورزش دارد. نگاهی به تاریخ نشان می­دهد که ملل متمدن جهان، همواره به نقش و اهمیت ورزش توجه داشته اند و از آن در پرورش جوانان و آماده­ کردن آن­ها برای مقابله با مشکلات فردی و اجتماعی استفاده می­کردند. باتلر[۷] معتقد است که واژه بازی و ورزش در اوقات فراغت کودکان و نوجوانان بیان حالت­های روانی یا عاطفی رفتاری آنهاست (زرخواه، محمد. ۱۳۸۸).

۵٫۳٫۱٫۲٫ خانه، خانواده و دوستان

خانه محل گذران اوقات فراغت بسیاری از اقشار مختلف جامعه و مردم است و دلایل گوناگون اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی موجب چنین شرایطی می­ شود فعالیت­های تفریحی و فراغتی بسیار متنوع است و تعداد قابل توجهی از آن­ها می ­تواند در منزل انجام شود به هرحال گذراندن اوقات فراغت در بیرون از منزل از جمله فعالیت­های مهمی است که در خارج از کشور به آن توجه بسیاری می­ شود. خانه محل گذراندن اوقات فرغت بسیاری از مردم، خصوصاً دختران و خانم­ها می­باشد و بودن در کنار اعضای خانواده و همچنین دوستان در اوقات فراغت سهم قابل توجهی از اوقات فراغت را به خود اختصاص می­دهد (زرخواه، محمد. ۱۳۸۸).

۶٫۳٫۱٫۲٫ فعالیت­های هنری، فرهنگی و مذهبی

فعالیت­های هنری مختلفی چون نقاشی، نواختن ادوات موسیقی، بافتنی، خیاطی، خطاطی، تئاتر و غیره از جمله فعالیت­های پر­کننده اوقات فراغت اقشار مختلف مردم و بویژه جوانان در دوران نوجوانی و جوانی می­باشد. در جمع بندی و نتایج تحقیقات انجام شده می­توان به اهمیت فعالیت­های فرهنگی پی برد (زرخواه، محمد. ۱۳۸۸).

۷٫۳٫۱٫۲٫ گردش و قدم زدن

قدم زدن در خیابان­ها، رفتن به پارک­ها، مرکز خرید و گردش در نقاط مختلف اطراف محل زندگی از جمله صور گذراندن اوقات فراغت انسان­ها می­باشد. این شاید ساده­ترین نوع فعالیت فراغتی باشد و طرفداران زیادی دارد. تجمع خانواده­ها و یا جوانان در پارک­ها و خیابان­ها و مراکز خرید گویای این مسئله است که مردم با بهره گرفتن از اوقات فراغت از منزل خارج شده و به گردش و قدم زدن می­پردازند. این فعالیت فراغتی یکی از موارد فراغتی می­باشد که بین خانواده­ها از جایگاه ویژه­ای برخوردار است و می­بایست بعنوان یک فعالیت فراغتی مورد توجه قرار گیرد (خالدان، اصغر. ۱۳۶۵).

۲٫۲٫ سلامت روانی[۸] و تعاریف آن

مفهوم سلامت روانی را چنین تعریف می­ کنند: ( (حالت سلامتی کامل فیزیکی، روانی و اجتماعی نه فقط فقدان بیماری یا ناتوانی) )، (نوربخش، پریوش ۱۳۷۹). در واقع می­توان گفت یکی از اهداف مربوط به سلامت روانی ایجاد امکانات قابل قبول برای تامین یک زندگی انسانی برای هر فرد است، انسانی که از نظر فیزیکی و روانی و اجتماعی در امنیت کاملی به سر می­برد (Blumental. J A,1991).

در سال­های اخیر، انجمن کانادایی بهداشت روانی، سلامت روانی را در سه قسمت تعریف کرده است. قسمت اول، نگرش­های به خود که شامل تسلط بر هیجان­های خود، آگاهی از ضعف­های خود و رضایت از خوشی­های ساده است. قسمت دوم، نگرش­های مربوط به دیگران که شامل علاقه به دوستی های­طولانی و صمیمی، احساس تعلق به یک گروه و احساس مسئولیت در مقابل محیط انسانی و مادی است. قسمت سوم نگرش­های مربوط به زندگی که شامل پذیرش مسئولیت­ها، ذوق توسعه امکانات و علایق خود، توانایی أخذ تصمیمات شخصی و ذوق خوب کار کردن است. به عقیده این انجمن نشانه­هایی پیدا می­شوند که ما را از دشواری­های روانی، به ویژه در خود فرو رفتن، پرخاشگری، خودمداری، بی­اعتمادی شدید، بی­خوابی، اضطراب، خیال­بافی، ضعف در کنترل هیجان، نوسان­های خلقی، احساس ناتوانی و وابستگی مطلع می­سازند. علاوه بر این، برای داشتن سلامت روانی خوب، شرایطی از قبیل روبه­رو شدن با دیگران، دشمنی نکردن با دیگران و کمک رساندن به مردم وجود دارد. به­ طوری که ملاحظه می­ شود این انجمن سلامت روانی را در ارتباط با سازگاری با محیط و نگرش­های مربوط به خود و دیگران تعریف می­ کند و به مفاهیم بیماری، آسیب­شناسی و ناسازگاری ارجاع نمی­دهد (احمدی، محمدرضا. ۱۳۷۹). سلامت در دیدگاه کلی­نگر، از جنبه­ های روانی، اجتماعی و جسمانی مورد توجه قرار می­گیرد و می­توان تعامل آن را با سایر جوانب به صورت شکل ۱٫۱ نشان داد.

روانی

سلامت

اجتماعی

جسمانی

فرد

مدرسه

خانه

جامعه

شکل ۱٫۱. رابطه بین سلامت با جوانب مختلف آن (نوربخش، ۱۳۷۹).

۱٫۲٫۲٫ نظریه­ های مختلف در مورد سلامت روانی

در نظریه­ های مختلف تعاریف متفاوتی از سلامت روانی شده است که در هر یک شرایط ویژه­ای را برای پیشگیری از بیماری­های روانی انسان پیشنهاد کرده ­اند که در ادامه به ذکر چند مورد پرداخته می­ شود.

۲٫۲٫۲٫ نظریه زیست شناختی

نظریه زیست شناختی پایه و اساس روانشناسی را تشکیل می­دهد. و بیشترین اهمیت را بر بافت­ها و اعضای بدن قائل می­ شود. در این نظریه بیماری روانی را مانند سایر بیماری­های انسان به حساب می­آورد و بیشتر بر بیماری­های روانی توجه دارد تا سلامت روانی. این دیدگاه که از علم پزشکی کمک می­گیرد به اختلال­های فیزیولوژیکی اهمیت می­دهد و معتقد است که بی­نظمی در دستگاه یا کارکرد آن باعث بیماری می­ شود. اختلال روانی را مخالف با ارزش­ها و آرزو­های اجتماعی فرد نمی­داند و اختلال روانی را در واقع اختلال در فرایند­های شیمیایی و برهم­خوردن تعادل حیاتی فرد می­داند که در صورت برهم­خوردن این نظم و تعادل بیماری­های روانی و یا هر بیماری دیگری ظاهر خواهد­ شد. بنابراین می­توان گفت که طبق نظریه زیست­شناختی سلامت روانی هنگامی وجود خواهد داشت که اندام­های بدن از نظر سلامت ظاهری و عملکرد به صورت سالم و درست عمل کنند و هر نوع اشکال در عملکرد و یا فرایند­های داخلی باعث برهم خوردن تعادل و ظهور بیماری خواهد شد (نوابی نژاد، شکوه. ۱۳۷۳).

۳٫۲٫۲٫ نظریه روانکاوی

قدیمی­ترین اندیشه روانکاوی، شخصیت فرد را به سه عنصر نهاد، من و من برتر تقسیم می­ کند. نهاد عنصر فطری شخص می­باشد که می­توان آن را همان غریزه نامید و در واقع با تولد فرد وجود دارد یا به وجود می­آید و از اصل کسب لذت پیروی می­ کند. من از تولد به بعد همراه با رشد کودک ساخته می­ شود. من تابع اصل واقعیت است. تحلیل می­ کند، می­فهمد و ناسازگار می­ شود. من برتر در اوایل کودکی آغاز می­ شود. و از اصل آرمانی و از کمال جویی پیروی می­ کند و برای فرد وجدان اخلاقی فراهم می­آورد. در حالت ایده­آل نهاد، من و من برتر در ارتباط با یکدیگر تعادل دارند. بنابراین به طور کلی این مکتب معتقد است که سلامت روانی یعنی کنش متقابل بین سه عنصر مختلف شخصیت: نهاد، من و من برتر، بدین صورت که من باید بتواند بین تعارض­های نهاد و من برتر تعادل بوجود آورد (خدارحیمی، سیامک، ۱۳۷۴).

۴٫۲٫۲٫ نظریه بوم شناسی

بوم شناسی یعنی مطالعه محیط­های زندگی موجودات زنده. مطالعه رابطه این موجودات با یکدیگر و با محیط. از سال­ها پیش معلوم شد که آدمی به محیط فیزیکی وابسته است و بر اثر فعالیت­هایی که انجام می­دهد به تحول خود کمک می­ کند. بنابراین وقتی از آلودگی هوا، سرو صدا و خشونت صحبت به میان می­آید به محیط و بوم­شناسی مربوط می­ شود. می­دانیم که محیط نا آرام، مغشوش و ناسالم می ­تواند بر فرد اثر منفی داشته باشد (هومن، عباس، ۱۳۷۶).

به نظر می­رسد مفهوم بوم شناسی، اولین بار توسط لوین در سال ۱۹۵۱ وارد روانشناسی شده است او بوم­شناسی یا اکولوژی را کنش متقابل بین رفتار و محیط تعریف کرده است. بنابراین برای هر محیط شیوه عمل کاملا مشخصی وجود دارد. ( (مجموعه رفتار- محیط، اکوسیستم یا نظام بوم شناسی) ) نامیده می­ شود و اکثر رفتار­های انسان نظام بوم­شناسی دارند (رحمانی نیا، فرهاد، ۱۳۷۷).

۳٫۲٫ اهمیت روانشناسی در ورزش

روانشناسی ورزشی به منزله مطالعه علمی رفتار انسان در زمینه ­های ورزشی، در اوایل قرن بیستم شروع شد. مربیان و معلمان در طراحی برنامه ­های خود به طور فزاینده­ای از نظریات ارائه شده از سوی روانشناسان ورزش برای کمک بیشتر به افراد جوانی که با آنان کار می­ کنند استفاده می­نمایند. روانشناسی ورزش با رفتار افراد در محیط­های ورزشی و تمرینی سروکار دارد دو شاخه مجزا اما مرتبط با یکدیگر در حوزه روانشاسی ورزش عبارتند از:

1. روانشناسان ورزش علمی در دانشگاه­ها و در گروه­های مربوط روی موضوعات تحقیقی نظیر استفاده از تصویرسازی به وسیله ورزشکاران یا اثربخشی راهبرد­های کنترل اضطراب کار می­ کنند. آنان به تدریس روانشناسی ورزشی در دوره کارشناسی تربیت بدنی مشغول بوده، هدایت تحقیقات دانشجویان تحصیلات تکمیلی را به عهده دارند و همچنین واحد­هایی را به مربیان معلمان ارائه می­ دهند کار آنان به طور عمده نظری اما با هدف به کارگیری در موقعیت­های واقعی ورزشی است
2. روانشناسان ورزش کاربردی که در مقام مشاوره و به طور مستقیم با ورزشکاران و مربیان آنان کار می­ کنند، توصیه­ها و کمک­هایی را در جهت مدیریت برنامه ­های تمرینی ارائه می­ کنند. آنان از نظریه­ های ارائه شده علمی هرکدام را که مفید باشد به کار می­برند و اغلب راهبرد­هایی را که به نظر می­رسد برای ورزشکاران مناسب باشد کشف می­ کنند (خلجی، حسن. بهرام، عباس. و آقاپور، سیدمهدی، ۱۳۸۶).

۴٫۲٫ دلایل اهمیت فعالیت­های ورزشی

ورزش و پرداختن به فعالیت بدنی، همانند تمامی پدیده­های دیگر، آثار و پیامد­های فردی و اجتماعی متعددی را به دنبال دارد، پیامد­هایی که چه مثبت چه منفی بر زندگی افراد تاثیر گذاشته و از آن تاثیر می­پذیرند.

به طور کلی اهداف تربیت بدنی به دو دسته عمده تقسیم می­شوند:

یک دسته شامل اهداف اختصاصی تربیت بدنی می­باشد که توسعه قابلیت­های جسمانی (قدرت، استقامت، انعطاف پذیری، سرعت و …) و توسعه قابلیت­های روانی (آرامش روانی، اعتماد به نفس، ایجاد شخصیت مطلوب و …) را مورد توجه قرار می­دهد. دسته­ای دیگر شامل اهداف عمومی (همکاری، گذشت، تشریک مساعی، تواضع، احترام به قوانین و مقررات و … ) می­باشد. از جمله اهداف ویژه تربیت بدنی در حوزه علوم اجتماعی می­توان از توسعه اعتماد به نفس و اراده، ایجاد آرامش روان، بیدار نمودن حس فعالیت و کار، تربیت استعداد، ایجاد حس همکاری و تعاون، احترام به زندگی فردی و اجتماعی، اطاعت از قوانین و مقررات، پیدا نمودن حس فرمانبرداری و ایجاد مدیریت صحیح، ایجاد شخصیت مطلوب، ایجاد تهور و شجاعت و غلبه بر ترس نام برد. مطالعه نظری اهداف تربیت نشان می­دهد که اگر چه کشور­ها دارای اهداف گوناگون تربیت بدنی می­باشند، ولی در مورد اهداف زیر همه کشور­ها دارای یک نظر مشترک هستند (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴).

۱- فعالیت­های ورزشی برای رشد ایده­آل جسمانی، هوشی، روانی و اجتماعی و ساختن یک شخصیت متعادل انسانی.

۲- توسعه مطالعات آکادمیک برای یک اجتماع فنی

۳- افزایش آمادگی جسمانی و مهارت­ های جنگی برای نیرو­های دفاعی

۴- کسب مهارت­ های جسمانی برای گذرانیدن اوقات فراغت

۵- شرکت در فعالیت­های ورزشی قهرمانی توسط به انجام رسانیدن تمرینات ورزشی وکسب افتخار در میادین بین المللی ورزش (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴).

آخرین هدف یعنی ساختن ورزشکاران برای موفقیت در میادین بین ­المللی در چند سال اخیر ممکن است توسط کشور­ها ندرتاً اشاره شده باشد، اما عملا در مسابقات ورزشی این مهم قابل رویت می­باشد. بسیاری از کشور­ها تأکید بر موفقیت در میادین بین المللی ورزشی می­نمایند، و پیروزی در ورزش بین ­المللی را فضیلت، برتری و شرف ملی برای خود می­پندارند (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴).

توسعه مهارت­ های جسمانی و ورزشی نیز یکی دیگر از اهداف تربیت بدنی در بین کشور­ها می­باشد. این اهداف ممکن است بطور مستقیم مورد توجه قرار گیرد و یا همراه با توسعه قابلیت­های روانی مانند اعتماد به نفس، خودشکوفایی و سلامتی بیشتر روانی. بسیاری از کشور­ها تأکید بر یادگیری مهارت­ هایی دارند که بتوان در طول عمر ازآن مهارت ­ها استفاده کرد و لذا یادگیری مهارت ­ها با تأکید بر غنی سازی اوقات فراغت می­باشد در اتریش متخصصین ورزش و تربیت بدنی علاقمند هستند که مردم آن کشور نسبت به ورزش و تربیت بدنی تمایل عمیق پیدا نمایند و از ورزش و تربیت بدنی برداشت سلامتی و بهزیستی داشته باشند (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴).

بسیاری از کشور­ها علاقمند هستند که ورزش و تربیت بدنی نتایج مفید اجتماعی به دنبال داشته باشد و توسط ورزش و تربیت بدنی شهروند خوب تربیت نمایند. تربیت شهروند خوب توسط ورزش اصل سنتی است که مورد توجه کشور­های مشترک المنافع نیز بوده است. کشور ژاپن علاقمند است که توسط ورزش روحیه همکاری و جوانمردی و رفتار جوانمردانه را در شهرنشینان ژاپن تقویت کند. در چین هدف دوستی را به عنوان یک اصل مهم از ورزش و تربیت بدنی جستجو می­نمایند و تاکید بر آن دارند. تایلند و کره جنوبی توسط ورزش و تربیت بدنی اهداف ایمنی و جلوگیری از حوادث را دنبال می­دانند. اتریش تاکید بر همراه و یار خوب بودن را دارد. نیوزلند در سال ۱۹۹۷ اعلام کرد که فعالیت­های فرهنگی، بازی­ها، ورزش­ها و فعالیت­های ریتمیک که متعلق به گروه­های مختلف می­باشد باید زنده نگاه داشته شود و در همین حال نیوزلند تلاش می­نماید که افراد گروه­های مختلف به رسم و آیین یکدیگر احترام بگذارند و در این رهگذر افراد را تشویق نماید (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴).

به طور کلی ورزش تأثیرات بی­شماری را در کلیه ابعاد زندگی بشر و جوامع مختلف بجای می­گذارد و راه را برای ایجاد جامعه­ای ایمن­تر، مشارکتی و جذاب­تر هموار می­سازد. با توجه به این مهم در ادامه به بیان نتایج آخرین مطالعات و اطلاعات موجود در زمینه نقش فعالیت ورزشی در پر­ کردن اوقات فراغت و بر سلامت روانی می­پردازیم.

۵٫۲٫ نقش فعالیت­های ورزشی در پر کردن اوقات فراغت

انسان وقتی خسته می­ شود نیاز به استراحت و خواب دارد روانشناسان معتقدند که خستگی ناشی از یک نوع کار خاص با تغییر آن و سرگرم­ شدن به کار جدید برطرف و یا کمتر می­ شود با توجه به این مسئله در کنار کار­های جدی و سنگین و خشن پرداختن به تفریحات سالم خستگی را از تن می­زداید و باعث انبساط خاطر می­ شود. عقیده اکثریت صاحب­نظران ورزشی بر این است که بازی و ورزش یکی از عوامل اصلی و موثر در روند رشد کودکان، نوجوانان و جوانان است و در نزد بزرگسالان آثار فیزیولوژیکی و روانی دارد و به بهداشت جسمی و ذهنی آنان کمک می­ کند. جامعه شناسان عقیده دارند که در شرایط زندگی ماشینی و افزایش ساعات فراغت، ورزش را می­توان به عنوان وسیله­ای مطلوب برای تأمین تفریح سالم و تجدید قوای افراد جامعه و نیز حفظ سلامت جسمی و روحی آن­ها مورد استفاده قرار داد. یونانیان قدیم معتقد بودند که هدف از کار و اشتغال روزانه کسب اوقات فراغت و تفریح است که بدون آن فرهنگی وجود نخواهد داشت (هیوود، لس. کیو، فرانسیس. جان اسپینگ، ۱۳۸۴). جرالد بی. فیتز[۹] در کتاب سازمان تفریحات سالم در جامعه اشاره بر این دارد که فراغت یک دوره یا بخشی از زندگی آنان است و تفریحات سالم در این دوره نوعی علایق و نگرش­های فرهنگی اوست. همچنین بیان می­دارد که فراغت برای همه افراد جامعه وجود دارد، لیکن آنچه مهم است چگونگی استفاده از این اوقات است. بسیاری از فعالیت­ها در زمان فراغت از کار می­توانند سودمند، سازنده، سالم و توانبخش باشند و برای تجدید قوا و آمادگی بهتر برای ادامه و تلاش روزانه و رفع خستگی فیزیکی و روانی از یکنواختی ناشی از آن به کار گرفته شوند. بالعکس فعالیت­ها و اعمال زشت و ناپسند از قبیل بزهکاری، قماربازی و سایر تفریحات ناسالم و تخریب­کننده و مضر، باعث سقوط انسان و شخصیت فردی و اجتماعی او خواهد شد (هیوود، لس. کیو، فرانسیس. جان اسپینگ، ۱۳۸۴).

ورزش نه تنها انسان را سالم و قوی نگاه می­دارد، بلکه روح وی را تقویت می­ کند. جوانمردی، وفا و صمیمیت در وی پرورش می­یابد. جوانی که تن وی سالم است و اوقات فراغت خود را در میدان­های ورزشی می­گذراند فرصتی نخواهد داشت تا به انحرافاتی که در این دوران می ­تواند رخ دهد فکر کند. نیاز انسان به حرکت و فعالیت در طول حیات طبیعی او همواره با کسب تجارب و کشف روش­های جدید برای رفع آن همراه بوده است. در تربیت بدنی و ورزش در طول تاریخ زندگی انسان به شیوه ­های گوناگون متجلی شده است. ورزش­های امروزی، صور مختلف از فعالیت­های جسمانی تربیت بدنی است که در چارچوب نظام تعلیم و تربیت هر جامعه و همراه با ارزش­های فردی و اجتماعی آن موجبات پرورش فکری و جسمی کودکان و نوجوانان را فراهم می­ کند. تربیت بدنی و ورزش جزء لاینفک تعلیم و تربیت و وسیله­ای برای رسیدن به سلامت جسمی و روحی نسل جوان است. نباید چنین تصور کرد که تربیت بدنی امری بی ارزش و تفننی است و صرفاً وسیله­ای است که موجبات سرگرمی و مشغولیت کودکان و جوانان را فراهم می­سازد. برعکس باید آن را جزء مهمی از فعالیت­های زندگی به شمار آورد. مفاهیمی مانند تندرستی، بهداشت، رشد فردی و اجتماعی و سلامت روحی ارتباط نزدیک با تربیت بدنی و ورزش دارد. نگاهی به تاریخ نشان می­دهد که ملل متمدن جهان همواره به نقش و اهمیت ورزش توجه داشته اند و از آن در پرورش جوانان خود و آماده کردن آن­ها برای مشکلات فردی و اجتماعی استفاده می­کردند (هیوود، لس. کیو، فرانسیس. جان اسپینگ، ۱۳۸۴).

افلاطون معتقد است که اطفال به تفریح و سرگرمی نیازمند و باید تفریحات صحیح و سالم را برای آن­ها فراهم آورد و آن­ها به بازی­هایی اشتغال ورزند که از نظم و قاعده خارج نشوند. اگر بازی­هایشان از نظم و قاعده خارج باشند و یا خارج شود خودشان نیز در اثر تکرار این بی­نظمی، بی­نظم خواهند شد و چون بزرگ شدند ممکن است مردانی منفی بار آیند (Yoshikoa, C, & Simpson, S. 1989).

۶٫۲٫ اثر فعالیت­های ورزشی بر سلامت روانی

امروزه به همت پژوهشگران حیطه روانشناسی ورزش حجم بزرگی از ادبیات تحقیق وجود دارد که نشان می­دهد شرکت منظم در فعالیت­های بدنی اثرات مفید روانشناختی بر همه افراد جامعه دارد. بسیاری از بیماری­های دستگاه گردش خون و تنفس، سکته قلبی، سکته مغزی، فشار خون و دیابت ناشی از کم­تحرکی هستند. نیمان و همکاران[۱۰] (۱۹۹۰) در بررسی عملکرد دوندگانی که در دو ماراتن لس آنجلس شرکت کرده بودند دریافتند که به گفته دوندگان، همگی از زمانی که به ورزش روی آورده­اند، احساس خوبی داشته، بهتر می­خوابیدند و با فشار روانی موجود بهتر مقابله می­کردند (Shepherd, R. J. K. 1979). در پژوهشی که توسط برگین (۱۹۹۱) تحت عنوان (بررسی رابطه بین دو سبک زندگی و سلامت جسمانی و روانی دانش آموزان ) انجام گرفت نشان داده شد که بین ارزش­ها، مذهب و سلامت جسمی و روانی رابطه وجود دارد (راهنما، اکبر، ۱۳۸۳).

شواهدی وجود دارد که نشان می­دهد فعالیت­های جسمانی در درمان افسردگی بسیار اثر­بخش می­باشد. اعتماد به نفس، اضطراب، تلقی فرد نسبت به خود، اخلاق و خوی فرد و نحوه رفتار او با دیگران با شرکت در فعالیت­های هوازی مستمر بهبود می­یابد. براساس یافته­ های براندون نیز تمرینات هوازی نقش مهمی در کاهش استرس دارد (فرح بخش، سعید. غلامرضایی، سیمین. نیک پی، ایرج. (۱۳۸۶٫ (ادراک افراد “به خصوص بزرگسالان” با شرکت در فعالیت­های ورزشی تغییر مثبت خواهد داشت (Kenneth, R. Fox 1999).

تشخیص علائم بیماری روانی مشکل می­باشد. بعضی از علائم و پی­آمد­های بیماری­های روانی عبارتند از: الکلیسم، سیگار کشیدن زیاد، غیبت در کار، طلاق، خشونت­های اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی.

با توجه به اینکه شرایط اقتصادی و سیاسی خوبی حاکم بر کشور­های غربی است ولی آمار بیماران روانی در این کشور­ها بیشتر از کشور­های در حال توسعه است. فعالیت­های ورزشی می ­تواند از چهار منظور بشکل مستقیم بر مشکلات ناشی از بیماری­های روانی فائق آید (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴).

۱- درمان بیماری­ها و ناراحتی­های روانی (آشفتگی روانی)

۲- پیش گیری از بیماری­ها و ناراحتی­های روانی

۳- بهبود شرایط روانی و جسمانی افراد مبتلا به ناراحتی­های روانی

۴- افزایش تندرستی در افراد جامعه

مطالعه بیماران روانی و فعالیت ورزشی موضوع جدیدی نیست. احساس خوب بعد از فعالیت ورزشی و تحولات درونی مثبت بعد از ورزش به شکل گسترده­ای مورد توجه قرار گرفته و گزارشات زیادی در مورد نتایج مثبت آن وجود دارد. ورزش سبب اجتماعی­شدن، ایجاد کفایت و مهارت، استحکام روابط خانوادگی، سهولت دوست­یابی و ارتباط سالم با همسالان می­ شود. برای کودکان و نوجوانان شرکت در فعالیت­های ورزشی فرصت مناسبی برای یادگیری مهارت ­ها، کار گروهی، انضباط، مهارت­ های سازندگی، احترام بزرگتر­ها، رقابت سالم، جوانمردی و اعتماد به نفس و شکست و پیروزی است. حرکت و نشاط از ویژگی­های حیات انسان و دارای انگیزه و ریشه در سرشت او و عاملی برای رشد، سلامت و نشاط اوست. انسان نیازمند به حرکت و ناگزیر از حرکت است، منع انسان از حرکت نه تنها موجب توقف رشد بلکه سبب افسردگی، بروز رفتار ناهنجار و از دست رفتن شور و نشاط زندگی وی می­گردد (محمدیان، نیره، ۱۳۷۲).

ورزش نیز می ­تواند سبب تغییرات زیان­آور در سلامت ذهنی شود. بعضی ار افراد ممکن است خود را به تمرینات جسمانی سنگین عادت دهند و از آن نه در حد معمول، بلکه حتی بیش از حد توان استفاده کنند. این نحوه غلط ورزش می ­تواند منجر به تشدید و یا به خطر افتادن سلامت جسمانی شود. ورزشکارانی که به تمرینات فشرده و بیش از حد برای دستیابی به استقامت بیشتر می­پردازند، همواره اضطراب آنان افزایش می­یابد. اجرای ناصحیح تمرینات و یا تمرینات شدید و بیش از حد نه تنها فایده­ای ندارد بلکه موجب اضطراب و ناپایداری در رفتار و همچنین افسردگی شدید شده و پس از مدتی احتمالاً منجر به پایداری اضطراب در انسان می­ شود (فضل الهی، سعید، ۱۳۸۴).

ورزش­های مختلف هوازی (دومیدانی، شنا، دوچرخه سواری، اسکی استقامتی) بیشتر از ورزش­های بی­هوازی و تمرینات با وزنه برای بهبود سلامت روانی توصیه شده است. برای مفید بودن ورزش در کاهش فشار­های روانی، تمرینات منظم و طولانی مدت (چندین ماه)، که بصورت عادی درآمده باشد توصیه شده است.

۷٫۲٫ ورزش و سلامت جسمانی

با توجه به معنی و مفهوم آلپورت[۱۱] مبنی بر این که فرد سالم کسی است که بتواند فعالانه کار کند و هم چنین ضرب­ألمثل قدیمی «عقل سالم در بدن سالم است»، می­توان نتیجه گرفت که جسم انسان برای ادامه حیات و برای اینکه سالم باشد، نیاز به فعالیت و حرکت دارد. اگر افراد بخواهند سالم بمانند و به تکامل جسمانی برسند باید فعالیت­های متنوع و مطابق با وضعیت عمومی و مقتضیات سن خود انجام دهند.

ورزش می ­تواند بسیاری از جنبه­ های سلامت بدنی انسان­ها را در طول زندگی بهبود ببخشد. ورزش به آنان کمک می­ کند تا وزن بدن خود را کنترل کرده و ترکیب بدن­شان را از طریق افزایش بافت ماهیچه بهبود بخشند. ورزش باعث بهبود نسبت چربی به ماهیچه، برای بدن می­ شود و کمک می­ کند تا بدن ایده­آل­تری داشته باشند. مطالعات نشان داده است که ورزش در تغییر این نسبت دست کم به اندازه رژیم غذایی یا حتی بهتر از آن است به علاوه، ورزشکاران بافت ماهیچه­ای کم چربی­تری دارند در حالی که افراد دارای رژیم غذایی، هم چربی و هم بافت ماهیچه­ای کم چربی را از دست می­ دهند (کرتیس، آنتونی جی، ۱۳۸۵). این اثرات مثبت همچنین به کاهش مضراتوخطرات ایجاد شده از روش­های زندگی مصرفی، رقابتی و بی­تحرک امروزه که در جوانان بسیار شایع است، می ­تواند کمک کند. بررسی­های مختلف نشان می­دهد که پس از ورزش، غلظت آندروفین[۱۲] در خون بالا می­رود. برخی از پژوهشگران ادعا می­ کنند حالت نشاطی که بسیاری اشخاص پس از انجام دادن ورزش­های آیروبیک بسیار شدید در خود احساس می­ کنند بدین علت است که، غلظت آندروفین مغز آن­ها در حد بالایی رسیده است که این غلظت­های بالای اندروفین ممکن است موجب کاهش فشار عصبی ودردی شود که بسیاری از افراد در حین فعالیت بدنی شدید یا پس از آن احساس می­ کنند. فواید جسمی ورزش شدید و منظم، محدود به بهبود ظرفیت کاری نیست بلکه در سلامت و طول عمر نیز بازتاب می­یابد (سارافینو، اداورد پ. ۱۳۸۴). بر اساس نتایج مطالع­های که در مجله انجمن پزشکی امریکا منتشر شده است ارتباط بین آمادگی جسمانی و میزان مرگ و میر در بین مردان و زنان مورد بررسی قرار گرفته و مشاهده شده است که ارتباط معکوس بسیار قوی بین آمادگی جسمانی و میزان مرگ و میر حاصل از همه علت ­ها به ویژه بیماری قلبی و سرطان وجود دارد. علاوه بر آن نتایج تحقیقاتی نشان داده است که امکان ابتلا به حمله قلبی در مردانی که سلامت هوازی بالایی داشته اند، ۲۵ درصد کمتر از کسانی بوده است که سلامت هوازی پایین­تری داشته اند (محمدیان، نیره، ۱۳۷۲).

فعالیت­بدنی موجب افزایش قدرت دفاعی بدن می­ شود و کلیه­ تغییرات ساختاری و کارکردی که در اثر فعالیت بدنی ایجاد می­ شود به بالا بردن قدرت دفاعی بدن در مقابل میکروب­ها کمک می­ کند (Rostad, F. G. , long,. B. C. 1996) در یک پژوهش، اثر­های یک جلسه ورزش شدید بر کار دستگاه ایمنی در افراد سالم ۲۴ و ۲۵ ساله و ۶۵ تا ۷۹ ساله که فعالیت بدنی داشتند بررسی شد و پی برده شد که تعداد و کار گلبول­های سفید کشنده طبیعی که پیش از ورزش در هر دو گروه یکسان بود پس از ورزش تا اندازه­ای چشم­گیر در هر دو گروه افزایش یافت. ) Rostad, F. G. , long,. B. C. (1996 بنابراین فعالیت­های ورزشی و برنامه ­های تمرینی، سلامتی و تندرستی جسمانی را تأمین و تضمین می­ کنند و از این طریق انسان به عنوان موجودی سالم و شاد، قابلیت بهتری در انجام امور روزمره زندگی کسب می­نماید.

افرادی که به طور منظم فعالیت­های بدنی از قبیل راه رفتن، شنا، دوچرخه سواری یا بازی در تیم­های ورزشی را انجام می­ دهند احتمال بیشتری دارند که قادر به انجام دادن کار­های خسته کننده در یک دوره طولانی­تر نسبت به افراد بی­تحرک باشند که این امر ناشی از پاسخ­های انطباقی بدن در نتیجه ورزش منظم است ( Rostad, F. G. , long,. B. C. 1996).

۱٫۷٫۲٫ ورزش و اضطراب

از نقطه نظر آر-­می[۱۳] اضطراب عبارت است از حالتی که در اثر به خطر افتادن یکی از روش­های اصولی زندگی شخصی ایجاد می­ شود. حالات اضطراب با احساس تنش، ترس و ناآرامی، نگرش، برانگیختگی، فعالیت سیستم عصبی خودکار مشخص می­ شود (زرخواه، محمد، ۱۳۸۸). تحقیقاتی که توسط تایلر[۱۴] (۲۰۰۵) انجام شده، دلالت بر کاهش پریشانی و اضطراب همراه با فعالیت ورزشی دارد (تایلر و فرانسیس، ۲۰۰۵). بیدل در یک بررسی فراتحلیلی به این نتیجه رسید که فعالیت­های ورزشی باعث شادابی ذهن، ایجاد هیجان مثبت و بهبود خلق و خوی می­ شود. ورزش باعث افزایش اعتماد به نفس و ثبات عاطفی و هیجان و تطابق پذیری می­ شود. بوچر وانتیر (۲۰۰۲)، تأثیر ورزش بر توانایی­های روانی حرکتی افراد پیر را مطالعه کرد و نشان داد که حافظه و عکس العمل افراد مسنی که فعالیت ورزشی می­نمایند بهتر از افرادی است که ورزش نمی­کنند (زرخواه، محمد. ۱۳۸۸).

۲٫۷٫۲٫ ورزش و کیفیت خواب

یک سوم افراد بزرگسال مبتلا به بی­خوابی هستند. شرایط بد محیط کار و شرایط بد روانی منجر به بی­خوابی می­ شود. استفاده از قرص برای بر طرف کردن این مشکل منجر به اثرات جانبی و در مواردی مرگ می­ شود. تحقیقات دلالت بر این مهم دارند که تمرینات ورزشی کمک به بالا بردن کیفیت خواب می­نماید. یانگ (۲۰۰۱) بدنبال تحقیقی که روی ۳۸ نفر انجام داد گزارش داد که ورزش باعث خواب بهتر می­ شود (زرخواه، محمد. ۱۳۸۸). نتایج زیر حاصل از تحقیق یانگ می­باشد:

تمرین ورزشی بر مدتی که فرد در رختخواب قرار می­گیرد تا به خواب برود تأثیر ندارد.

تمرینات ورزشی افزایش کمی را در مدت خواب به همراه دارد.

تمرینات ورزشی باعث کاهش پلک زدن سریع قبل از به خواب رفتن می­ شود.

جونز و ایتون (۲۰۰۱)، در یک بررسی به این نتیجه رسیدند، در صورتی­که افراد بی­تحرک در آمریکا شروع به راه رفتن نمایند و فعالیت ورزشی داشته باشند سالانه ۴/۴ بیلیون دلار دولت آمریکا صرفه جویی خواهد داشت (ورزش بهترین خرید و معامله برای بالا بردن سطح سلامتی جامعه می­باشد). همین تحقیق در استرالیا صورت گرفت و نتایج آن نشان داد، در صورتیکه ۱۰ درصد به افراد ورزشکار (ورزش برای سلامتی) اضافه شود سالانه این کشور ۵۹۰ میلیون دلار صرفه­جویی می­نماید. مطالعه­ای که توسط سازمان تحقیقات اقتصادی و بازرگانی نیوزلند صورت گرفت نشان داد، در صورتی که ۵ درصد به افراد ورزشکار آن جامعه اضافه شود و در سال ۲۴ میلیون دلار و در صورتی که ۱۰ درصد اضافه شود در سال ۴۵ میلیون دلار برای آن کشور صرفه­جویی صورت می­گیرد (زرخواه، محمد. ۱۳۸۸).

۳٫۷٫۲٫ ورزش و کارکرد اجتماعی

از آنجایی که وجود افراد سالم از الزامات مهم و اساسی برای رشد جامعه است، جامعه­ای که به سلامت روان اعضای خود توجه می­ کند ضمن عدم صرف هزینه­ های سرسام آور درمانی، انسان­های سالم نیز پرورش می­دهد که این خود ضامن رشد فردی و اجتماعی آن جامعه است (جعفری، فرانک، ۱۳۸۰).

ویلکرسون و دودر در تحقیقات خود درباره کارکرد­های اجتماعی ورزش در جامعه اثبات کرده ­اند که بودن فعالیت­های ورزشی در برنامه اوقات فراغت، امکان شناخته­شدن و اظهار ارزش ­های وجودی را در فرد فراهم آورده و باعث ایجاد و شناخت هویت و در پی آن انسجام جنبه­ های مختلف شخصیت فردی می­ شود (لیکر، آنتونی. ۱۳۸۴).

تربیت بدنی و ورزش در مفهوم کلی کلمه، یک پدیده اجتماعی است. از مهمترین ویژگی­های ورزش در اوقات فراغت انجام برنامه ­های گروهی و دسته­جمعی است که خود عاملی برای درمان انزواطلبی و رشد شخصیت اجتماعی می­باشد. در نظریه­ای، فعالیت جسمانی ابزاری است که از طریق آن نگرش­های ارزشمند فرهنگی، شخصی، اجتماعی، رفتار­ها و ارزش­ها می­توانند به دیگر اجزای زندگی اجتماعی راه یابند (جعفری، فرانک. ۱۳۸۰). در تحقیق عصام الهلالی (۱۹۷۵)، نتایج بدست آمده روشن ساخته است که گرایش ورزشکاران به همکاری بیشتر از گرایش دیگران است. همچنین کسانی که به فعالیت­های ورزشی گروهی می­پردازند گرایش­های مثبت بیشتری به همکاری دارند تا کسانی که به فعالیت­های ورزشی انفرادی می­پردازند (Callahan, Sarah, R 1999). گرنیسکی[۱۵] در سال ۱۹۸۹ ادعا می­ کند که دستیابی به نتایج مثبت یا منفی به چگونگی سازماندهی بازی بستگی دارد گرنیسکی در نتایج تحقیق خود چنین ابراز داشته است که کودکان می­توانند در هنگام بازی رفتار­های فرا­ اجتماعی را از خود بروز دهند و البته این امر در هنگام بازی­های مشارکتی بیشتر اتفاق می­افتد (لیکر، آنتونی، ۱۳۸۴). (در بازی­های ورزشی، بازیکن سعی می­ کند با جمع آشنا شده و دوستانی تازه پیدا کند و به ملاک­های قابل انعطاف با آن، رعایت حقوق دیگران و راه و رسم رقابت­های مطلوب دست یابد. بنابراینروابط اجتماعی و تربیت بدنی بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند.

عوامل اجتماعی که بر رفتار ورزشی موثرند عبارتند از:

– کسی را الگو قرار دادن

– ترغیب دیگران

– تشویق شدن از سوی دوستان، آشنایان و خانواده.

پژوهش­ها نشان داده است کودکان و نوجوانانی که به ورزش می­پردازند (چه فعالیت بدنی و چه ورزش رسمی) غالبا کسانی­اند که دوستان­شان یا خانواده­ها­شان نیز ورزش می­ کنند.

شفر[۱۶] در تحقیقاتی پیرامون ورزش و خرده فرهنگ در آمریکا به این نتیجه رسیده است که ورزش یکی از ساز و کار­های مهم در فرایند­های انطباق و همسازی فرهنگی در جامعه است؛ زیرا باعث پختگی و بلوغ اجتماعی، هر چند با درجات محدود، در بازیکن و تماشاچی، هر دو می­ شود (Callahan, Sarah, R , 1999).

هم­چنین در تحقیقات ویلکرسون و دودر[۱۷] در زمینه کارکرد­های اجتماعی ورزش آمده است که ورزش وسیله­ای است برای اجتماعی­شدن که موجب بیداری و آگاهی و روحیه جمعی می­ شود و مردم را برای مشارکت و رسیدن به اهداف مشترک و نیز اتحاد جمعی آماده می­ کند (عبدلی، بهروز، ۱۳۷۳).

مشارکت و همکاریکودکان در ارائه یک فعالیت ورزش جمعی، وسیله­ای مناسب جهت ارضای تمایلات تعلق به گروه وتقویت روح تعاون وحس همکاری در آنان به شمار می­رود و فرصت­های خوب و متنوعی متناسب با همگان به دست می­دهد تا فرد با بهره گرفتن از آن­ها به امید دستیابی به اعتبار و اجتماعی از طریق تیم، توانایی­های خود را نشان دهد و نقش­هایی را ایفا کند. یکی از نتایج عمده داشتن شخصیت اجتماعی، فراگیری ایفای نقش است که در پی حضور در فعالیت­های جسمانی و بازی حاصل می­ شود و ابزار ویژه­ای برای فراگیری نقش­های آینده همچون شهروند خوب بودن، مسئولیت­پذیر بودن خواهد بود (Lewis CF, Siegel IM. 1984).

۴٫۷٫۲٫ جلوگیری از آسیب­ها و انحرافات اجتماعی

“جوان هوئیزینگا[۱۸] که از نخستین فرضیه پردازان در زمینه بازی است تا آنجا پیش می­رود که بازی را یکی از بنیاد­های فرهنگ و گسترش تمدن به شمار می­آورد (پارکز، ژانت بی. آر، بیورلی. زنگر، کی. و کوارترمن، جروم (۱۳۸۲٫ (ورزش نه فقط در جذب و وادار ساختن کودکان به فعالیت تأثیر دارد بلکه در اشاعه ارزش­های فرهنگی به نوجوانان و جوانان و ایجاد آگاهی از نفع و ضرر نیز می ­تواند موثر و مفید واقع شود و درک روابط علت و معلولی را در آن­ها بیدار می­ کند. ورزش به لحاظ اجتماعی و جرم­ شناسی نیز ابزار مفیدی برای جلوگیری از بسیاری آسیب­های اجتماعی در سنین بالاتر است. بسیاری از آسیب­هایی که در جامعه رخ می­دهد نتیجه تراکم نیاز­های پاسخ داده نشده­ای است که نوجوان و جوان در خویش احساس می­ کنند. بنابراین اگر محیطی مساعد برای تخلیه انرژی جسمانی و روانی نوجوانان و جوانان فراهم آید می ­تواند از بسیاری آسیب­های اجتماعی جلوگیری کند. کارشناسان مؤسسه جرم شناسی استرالیا بر اساس تحقیقی که در کشور­های کانادا، انگلستان، امریکا و استرالیا در زمینه ارتباط بین شرکت جوانان در فعالیت­های ورزشی با کاهش میزان وقوع جرایم و جنایات در جامعه انجام داده­اند به این نتیجه رسیده ­اند که اجرای برنامه ­های ورزشی برای نوجوانان و جوانان به ویژه در بخش­های فقیرنشین و حاشیه شهر­ها در کاهش میزان جرایم نقش بسیار موثری دارد. به گفته کارشناسان، این گروه از نوجوانان و جوانان هنگاهی که در فعالیت­های ورزشی قرار می­گیرند احساس وابستگی اجتماعی، وفاداری و حمایت را تجربه می­ کنند. همچنین این گونه فعالیت­ها جوانان را با رفتار­های ارزشمند بیشتر آشنا می­ کند. بر اساس آمار به دست آمده از این پژوهش شرکت این گونه افراد در فعالیت­های ورزشی، اعتیاد به مواد مخدر، الکل، رفتار­های تهاجمی، خشونت و حتی میزان مزاحمت­های تلفنی را در این مناطق کاهش داده است (Web site: http: //phesaz. persianblog. ir/post/45 ).

ورزش نقش زیادی را در فراهم آوردن فضای تسامح­آمیز ایفا می­ کند چرا که در میادین ورزشی تیم­هایی با عقاید و ایدئولوژی­هایی گوناگون رو ­در­ روی هم قرار می­گیرند و در چارچوب قوانین و مقررات یک بازی بی­طرفانه که هیچ گونه ارتباطی با این عقاید ندارند به بازی می­پردازند و همین امر باعث می­ شود که فرد عادت کند افرادی را با عقاید دینی یا سیاسی متفاوت با خود، در کنار خویش بپذیرد و این خصلت تسامح و تحمل در وجود ورزشکاران حتی در مبارزات فردی آمیخته با برخورد بدنی مانند بوکس و کشتی، غلبه دارد (موظف رستمی، محمدعلی، ۱۳۸۰). بسیاری از جامعه­شناسان مشابهت­هایی بین انواع رفتار مرتبط با بازی و ارزش­های فرهنگی غالب در جامعه مشاهده کرده ­اند.

ویلکرسون و دودر همچنین در تحقیق خود درباره کارکرد­های اجتماعی ورزش در جامعه بر دو کارکرد مهم آن تأکید دارند:

۱- کنترل اجتماعی: ورزش وسایلی را برای کنترل مردم در جامع­های که انحراف رواج دارد، به وجود می آورند.

۲- عامل تغییر: ورزش موجب تغییر جامعه، ایجاد الگو­های رفتاری جدید و عاملی است که جریان تاریخ را تغییر می­دهد. مثلا ورزش برخورد و رقابت گونه ­های مختلف مردم و برتری بر اساس قابلیت را مجاز می سازد (Lewis CF, Siegel IM, Lewis MA. 1984).

ورزش می ­تواند به شکل دادن و دائمی ساختن بسیای از ارزش­های اجتماعی همچون سخت­کوشی، مقابله با مشکلات، عدالت و رعایت قوانین، ایثار و کمک به دیگران، مشارکت و اتحاد ملی کمک کند و بطور­کلی باعث ایجاد ثبات و امنیت در جامعه شود (عبدلی، بهروز، ۱۳۸۴).

۵٫۷٫۲٫ ورزش و افسردگی

غمگینی دوره­ای، از علائم افسردگی کم­شدت می­باشد. این بیماری روانی بسیار عمومیت داشته و تشخیص داده نمی­ شود. بیماری افسردگی توسط مصاحبه (Beak Depression Inventory)

تشخیص داده می­ شود. لی و پافربرگر (۲۰۰۴) به این نتیجه رسیدند افرادی که فعالیت جسمانی زیادی دارند (بیشتر از ۲۵۰۰ کیلو کالری در هفته صرف ورزش می­نمایند) در مقایسه با افرادی که کمتر فعالیت جسمانی دارند (۲۴۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلوکالری یا کمتر در هفته صرف فعالیت جسمانی می­نمایند) ۲۸ درصد کمتر مبتلا به افسردگی می­شوند. آنان به این نتیجه رسیدند، افرادی که کمتر ورزش می­نمایند در مقایسه با افرادی که ورزش نمی­کنند ۱۷ درصد کمتر مبتلا به افسردگی می­شوند. (خداداد کاشی، حمید، ۱۳۸۴). شواهد زیادی وجود دارد که دلالت بر این دارد که عدم فعالیت جسمانی بهداشت روانی را به مخاطره می­اندازد و فعالیت جسمانی و ورزش بهبود بهداشت روانی را بدنبال داشته و از بیماری­های روانی جلوگیری می­نماید. تحقیقات نشان می­دهدکه اگر ورزش به صورت نادرست و با شدت بیش از حد انجام شود منجر به آسیب­های جسمانی شدید می­ شود و آسیب­های ورزشی، خود عامل افسردگی شدید و حتی خودکشی در افراد است (متین همایی، ح، ۱۳۷۷).

۸٫۲٫ مروری بر مطالعات انجام شده

۱٫۸٫۲٫ داخل کشور

سلیمانی کشایه (۱۳۸۸) در پژوهشی تحت عنوان مقایسه ارتباط نحوه گذران اوقات فراغت با سلامت روانی بین دانشجویان ورزشکار و غیر ورزشکار دانشگاه تربیت مدرس به این نتایج دست یافت که هیچ ارتباط معناداری بین متغیر­های سلامت روانی و فعالیت­های فراغتی جاری وجود ندارد، همچنین نتایج نشان داد که بین مقیاس­های سلامت روانی (علائم جسمانی، اضطراب و اختلال خواب، اختلال کارکرد اجتماعی و افسردگی) دانشجویان دکتری در مقایسه با دانشجویان کارشناسی ارشد و همچنین دانشجویان مجرد در مقایسه با دانشجویان متأهل اختلاف معنی­داری وجود دارد. به طوری که به ترتیب دانشجویان دکتری و دانشجویان متاهل از سلامت روانی بهتری نسبت به دانشجویان کارشناسی ارشد و دانشجویان مجرد برخوردار هستند. اما بین مقیاس­های مربوط به سلامت روانی در مقایسه با جنسیت و همچنین در مقایسه سلامت روانی در دو گروه دانشجویان رشته­های ورزشی انفرادی و تیمی تفاوت معناداری مشاهده نشد (سلیمانی کشایه، سجاد، ۱۳۸۸).

قائم و همکاران (۱۳۸۷) چگونگی گذراندن اوقات فراغت و همبسته­های آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز را مورد بررسی قرار دادند. این بررسی با هدف شناسایی علایق و گرایشات دانشجویان و میزان اطلاع آنان از امکانات دانشگاه، برای برنامه ­ریزی صحیح مسئولین دانشگاه مطابق با سلیقه­های دانشجویان بر روی ۳۵۶ دانشجو انجام گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که میانگین اوقات فراغت ۴۷/۲ ± ۳۶/۱ ساعت بود که دانشجویان ۸۸ ± ۹۲ دقیقه را صرف قدم­زنی در پارک، ۷۷ ± ۸۱ دقیقه صرف تماشای تلویزیون و ۲۴ ± ۴۹ دقیقه صرف استفاده از امکانات ورزشی دانشگاه می­کردند. مهمترین اولویت­های دانشجویان برای پرکردن اوقات فراغت خود به ترتیب استراحت ۹/۷۰ درصد، تفریح ۷/۵۹ درصد، مطالعه درسی ۴/۴۸ درصد، غیردرسی ۹/۴۷ درصد، ورزش۲/۲۸ درصد، سرگرمی۹/۲۲ درصد بود. از یافته­ های این تحقیق نتیجه ­گیری می­ شود که میزان اوقات فراغت دانشجویان علوم پزشکی شیراز در سطح دانشجویان تهران و لبنان است و به دلیل تفاوت در سلیقه­ها و علایق دانشجویان مذکر و مونث و برحسب مقطع تحصیلی آن­ها، دانشگاه باید برنامه ­ریزی جدی برای افزایش فعالیت­های مفید در اوقات فراغت انجام دهد (قائم، هاله. محمدصالحی، نرگس. و محمد بیگی، ابوالفضل، ۱۳۸۷).

موسوی (۱۳۸۶) در تحقیقی کارکنان ورزشکار و غیر ورزشکار واحد­های دانشگاه آزاد اسلامی را مورد بررسی قرار داد و به این نتایج دست یافت کهتمرینات بدنی و ورزش، یک شیوه مفید و موثر در مدیریت فشار روانی و کاهش فشار عصبی در افراد است و از آن جایی که کاهش فشار روانی با کارایی افراد ارتباط دارد، لذا باید بیشتر مورد توجه مدیران سازمان قرار گیرد و متغیر­هایی مانند شدت و تکرارمناسب ورزش عوامل مهمی هستند که می­توانند در نیل به اهداف سازمانی بیشتر مفید واقع شوند (موسوی، جعفر. مظفری، سید امیراحمد، ۱۳۸۶)

نریمانی (۱۳۸۵) در تحقیقی سلامت روانی (علایم جسمانی، اضطراب، اختلال در عملکرد و افسردگی) دانشجویان ورزشکار انفرادی و گروهی را با غیر ورزشکاران مقایسه کرد و متوجه شد که میزان اختلال در عملکرد اجتماعی ورزشکاران گروهی بیشتر از انفرادی و غیر ورزشکاران است و میزان افسردگی در غیر ورزشکاران بیشتر از دو گروه دیگر بوده است. و همچنین با مقایسه هر کدام از زیر­مقیاس­ها بین پسران و دختران ورزشکار متوجه شد که میانگین افسردگی پسران بیشتر از دختران بوده است (نریمانی، محمد، ۱۳۸۵).

حسن­زاده (۱۳۸۵) در پژوهشی تحت عنوان نقش و جایگاه ورزش در ارتقای بهداشت روانی نشان داد که ورزش نقش با ­اهمیتی در ارتقای بهداشت روانی ایفا می­ کند و به این نتایج دست یافت که ترس از موفقیت، اضطراب و افسردگی در بین ورزشکاران و غیر ورزشکاران و نیز در بین زنان ورزشکار و غیر ورزشکار متفاوت است (حستن زاده، رمضان، ۱۳۸۵).

جعفری حجین و همکاران (۱۳۸۵)، به بررسی میزان اوقات فراغت دانشجویان دختر دانشگاه تهران با تأکید بر تربیت بدنی و ورزش پرداختند. نتایج نشان داد که حدود ۸۰ درصد دانشجویان در ساعات عصر و شب اوقات فراغت خود را می­گذرانند و حدود ۲۷ درصد آن­ها از امکانات تفریحی و فراغتی دانشگاه راضی نیستند. بیشترین فعالیت دانشجویان در زمان فراغت مطالعه (۲۷ درصد) است. پیاده­روی با ۶۰ درصد بیشترین فراوانی و بسکتبال با صفر درصد کمترین فراوانی را در بین دانشجویان دارند در نتیجه، بهتر است مسئولان برای پرکردن اوقات فراغت دانشجویان دختر، فعالیت­های ورزشی با امکانات وسیعتری را به همراه اطلاع­رسانی بیشتر داشته باشند. تا ایشان بتوانند با آگاهی و دانش بیشتر در مورد استفاده از فعالیت­های ورزشی مناسب برای سلامتی جسمانی و روانی خود از امکانات موجود در دانشگاه بهره­مند شوند (جعفری حجین، افسر. شب خیز، فاطمه. و مشهوری، مرضیه، ۱۳۸۵).

فرح­بخش و دیگران (۱۳۸۵) در تحقیقی که در خصوص (بررسی بهداشت روانی دانشجویان در رابطه با عوامل تحصیلی) انجام دادند پی بردند بطور­کلی دانشجویان لرستان از سلامت روانی برخوردار می­باشند و همچنین یافته­ های پژوهشی­شان حاکی از این بود که متغیر­های سن، سنوات تحصیلی و نوع دوره تحصیلی دانشجویان با سلامت روانی آنان رابطه معناداری دارد و نتایج دیگر مبین آن است که متغیر­های دانشکده یا رشته تحصیلی، پیشرفت تحصیلی، وضعیت سکونت و تأهل دانشجویان رابطه­ای با سلامت روانی آنان ندارد.

در تحقیقی که توسط رحمانی (۱۳۸۵) در زمینه (نقش ورزش در گذراندن اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تاکستان) انجام گرفت مشخص شد که میانگین اوقات فراغت دانشجویان روزانه ۴ ساعت بود که از نظر زمان صرف شده به ترتیب تماشای تلویزیون، گوش دادن به موسیقی، هم­صحبتی با دوستان، مطالعه غیر درسی، ورزش کردن و استفاده از رایانه پرداخته می­شد. اما فعالیت­های فراغتی مورد علاقه به ترتیب شامل استفاده از رایانه، ورزش کردن و گوش دادن به موسیقی بود. ورزش در اوقات فراغت پسران در رتبه دوم و برای دختران در رتبه نهم قرار داشت. همچنین ۲/۲۶ درصد از دختران و ۵/۱۱ درصد از پسران اصلاً ورزش نمی­کردند. در این میان نقش ورزش بسیار کمرنگ است و عواملی مانند وضعیت­های فرهنگی- اجتماعی باعث شده است تا فعالیت­های فراغتی بین دانشجویان پسر و دختر متفاوت باشد رشته­های ورزشی مورد علاقه پسران به ترتیب فوتبال، شنا، بدنسازی، کوهنوردی، پیاده روی و والیبال، و برای دختران شامل شنا، پیاده­روی، اسب­سواری، والیبال، کوهنوردی و دویدن بود. ازسوی دیگر، بین نحوه گذراندن اوقات فراغت دانشجویان دختر و پسر در فعالیت­هایی مانند دیدار اقوام، کار­های هنری، ورزش کردن، قعالیت­های مذهبی، تماشای ویدیو و گوش دادن به موسیقی (۰۵/۰> p) تفاوت معناداری وجود داشت. (فرح بخش، سعید. غلامرضایی، سیمین. نیک پی، ایرج. (۱۳۸۶).

صابریان و همکاران (۱۳۸۲) به بررسی وضعیت روانی سالمندان و ارتباط آن با نحوه گذران اوقات فراغت پرداختند محققان بیان کردند که اختلالات روانی مانند افسردگی، تغییر الگوی خواب، احساس تنهایی و انزوای اجتماعی، ۱۵ تا ۲۵ درصد افراد بالای ۶۵ سال را مبتلا می­سازد. نتایج نشان داد که ۸/۷۰ درصد در گروه سنی ۶۰-۶۹ سال قرار داشته و ۱/۶۴ درصد آنان از وضعیت روانی خوب و ۸/۰ درصد از وضعیت روانی ضعیف برخوردارند و ۲/۲ درصد از افراد گروه ۷۰-۷۹ سال از وضعیت روانی ضعیف برخوردارند. یافته­ ها گویای آن بود که ۲/۷۱ درصد مردان و ۷/۵۴ درصد زنان وضعیت روانی خوبی دارند؛ در حالیکه وضعیت روانی ضعیف در هر دو جنس یکسان است. ارتباط معناداری بین جنس، وضعیت تأهل و وضعیت روانی مشاهده شد. بین سن، میزان تحصیلات و اوقات فراغت نیز همبستگی وجود داشت. ارتباط بین وضعیت بهداشت روان و اوقات فراغت نیز معنادار بود (صابریان، معصومه. حاجی آقاجانی، سعید. و قربانی، راهب، ۱۳۸۲).

حمایت­طلب (۱۳۸۲) در پژوهشی تحت عنوان (مقایسه میزان شادکامی و سلامت روانی دانشجویان دختر ورزشکار و غیر ورزشکار دانشگاه­های تهران و پیام نور) به این نتیجه دست یافت که گروه ورزشکارن در مقایسه با گروه غیر ورزشکارن از عزت نفس، رضایت­مندی، کارآمدی، خلق مثبت، سلامت روانی و به طور کلی از شادکامی بالاتری برخوردارند (حمایت طلب، رسول. بزازان، صدیقه. لحمی، ریحانه، ۱۳۸۲)

دارابی (۱۳۸۱) مهم­ترین مشکلات گسترش ورزش زنان را شامل محدودیت­های فرهنگی و اجتماعی جهت شرکت در فعالیت­های ورزشی، کم­توجهی زنان به فعالیت­های جسمی و روحی خویش، تاثیر باور­ها و اعتقادات مذهبی و سنتی حاکم بر جامعه، عدم آگاهی زنان از فواید ورزش و اطلاع­رسانی ناکافی رسانه­های گروهی اعلام کرد (دارابی، مهری، ۱۳۸۱)

مجتهدی و دلاور (۱۳۸۱) عنوان کردند که گرایش پسران به ورزش بیش از دختران است و نیمی از نمونه تحت بررسی برای ورزش کردن و درس خواندن برنامه منظم ندارند و ۲۵ درصد مدیران و معلمان دیگر نیز نگرش مثبتی به ورزش ندارند. علل عدم گرایش به ورزش کمبود امکانات، شرایط والدین و مدیران و معلمان دیگر، سخت­گیری­های ویژه در مورد دختران، خجالت کشیدن، بلد نبودن یک رشته ورزشی و غیره است (مجتهدی، حسین. و علی دلاور، ۱۳۸۱)

اصفهانی (۱۳۸۱) در پژوهشی تحت عنوان (تأثیر ورزش بر سلامت روانی در بعد جسمانی، اضطراب و اختلال خواب، کارکرد اجتماعی و افسردگی دانشجویان دانشگاه الزهراء) به این نتیجه دست یافت که بین علائم جسمانی، اضطراب و اختلال خواب، کارکرد اجتماعی و افسردگی تفاوت معناداری مشاهده می­ شود. همچنین دانشجویان دانشکده تربیت بدنی نسبت به سایر دانشجویان در سلامت روانی و مقیاس­های چهارگانه آن، در وضعیت مطلوبتری قرار دارند (اصفهانی، نوشین، ۱۳۸۱)

تندنویس (۱۳۸۱)، به تحلیل جایگاه ورزش در اوقات فراغت زنان ایرانی پرداخت. نتایج تحقیق نشان داد میزان اوقات فراغت روزانه آنان ۸/۳ ساعت می­باشد و تماشای تلویزیون بالاترین فعالیت فراغتی آنان را تشکیل می­دهد. یک چهارم آنان از نحوه گذران اوقات فراغت خود راضی هستند. ۵/۴۳ درصد آنان با انگیزه کسب نشاط و احساس لذت ورزش می­ کنند.

تندنویس (۱۳۸۱) به تحلیل جایگاه ورزش در اوقات فراغت مردم ایران پرداخت نتایج تحقیق نشان داد که تلویزیون اولین فراغتی و پس از آن هم صحبتی با دوستان بوده است. ورزش اولین فعالیت فراغتی مورد علاقه مردم است و ۶۰ درصد ورزش می­ کنند و بین میزان اوقات فراغت و رضایت­مندی از گذران و پرداختن به ورزش رابطه معناداری وجود داشت (تندنویس، فریدون، ۱۳۸۱).

۲٫۸٫۲٫ خارج از کشور

الگیلانی، بداوی، الخواجا و اوادالله[۱۹] نیمرخ فعالیت بدنی دانشجویان دانشگاه منصور[۲۰] در مصر را بررسی کردند. آن­ها از ۱۷۰۸ دانشجو درباره فوائد مورد انتظار آن­ها از فعالیت بدنی و موانع پرداختن آن­ها به این گونه فعالیت­ها سؤال کردند. یافته­ های این مطالعه نشان داد اگرچه بیش از ۷۰ درصد این دانشجویان معتقد بودند فعالیت بدنی باعث کسب و حفظ سلامتی می­ شود، اما بیش از ۱۱ درصد از آن­ها غیرفعال فعال بودند. در این مطالعه مشخص شد جنسیت، سال تحصیلی، دانشگاه محل تحصیل، محل سکونت (بومی یا غیربومی بودن)، شرکت در فعالیت­های ورزشی دانشگاه، عضویت در باشگاه­های ورزشی، سطح تحصیلات پدر و مادر و درآمد خانواده به طور معنی­داری پیش ­بینی کننده زندگی غیرفعال دانشجویان است. از دیدگاه این دانشجویان مهم­ترین موانع فعالیت بدنی از دیدگاه آنان محدودیت­های زمانی، در دسترس و مناسب نبودن اماکن ورزشی و عدم حمایت و تشویق سایرین و مهم­ترین فوائد کسب شده از ورزش و فعالیت بدنی شامل توسعه و حفظ سلامتی، بهبود وضعیت بدنی و افزایش قدرت عضلات بودند. آن­ها هم­چنین وجود اماکن ورزشی رایگان در محیط دانشگاه، آگاه کردن دانشجویان از فوائد فعالیت بدنی و بیشتر کردن تعداد واحد­های درس تربیت بدنی را از جمله راه­کار­های مؤثر برای توسعه فعالیت بدنی در دانشگاه معرفی کردند .(El-Gilany, A. H;). (Badawi, K; El-Khawaga, G: Awadalla, N. 2011)

سارا ترینور[۲۱] و همکاران (۲۰۱۰) طی تحقیقی که بر روی دانش آموزان ۱۰ساله از۱۹مدرسه درآدلیاد جنوب استرالیا انجام دادند، عنوان کردند افراد برونگرا تمایل بیشتری برای شرکت در فعالیت­هایی اجتماعی همچون شرکت در پارتی­ها وکلوپ­ها دارند، در حالیکه افراد درونگرا اعتماد بنفس پایین­تر و اضطراب بالاتری برای شرکت در این فعالیت­ها داشتند، از دیگر نتایج آن­ها سلامت روانی بیشتر در بین افراد برونگرایی بود که اوقات فراغت­شان به صورت سازمان یافته تری سپری می­شد (Sarah, Trainor, Paul Delfabbro, Sarah Anderson, Anthony Winefield. 2010).

چیو (۲۰۰۹) نگرش، خودکارامدی و انگیزه­های دانشجویان را در زمینه مشارکت در فعالیت­های بدنی در اوقات فراغت بررسی کرد. یافته­ های او نشان داد بین نگرش به اوقات فراغت، انگیزش و خودکارآمدی و پرداختن به فعالیت بدنی در اوقات فراغت رابطه مثبت و معنی­داری وجود دارد و انگیزه و خودکارامدی بهترین پیش ­بینی­کننده مشارکت در فعالیت­های بدنی در اوقات فراغت هستند. وی بیان می­ کند برای تشویق دانشجویان به فعالیت بدنی در اوقات فراغت، مدیران دانشگاه­ها باید برنامه­هایی را طراحی و سازماندهی کنند تا در دانشجویان نگرش مثبتی نسبت به فعالیت بدنی ایجاد کند و خودکارآمدی و سطح انگیزه آن­ها را نیز برای مشارکت در این گونه فعالیت­ها افزایش دهد (Chiu, L. K. 2009).

منزیک [۲۲]و همکاران (۲۰۰۸) در تحقیقی به بررسی اثر فعالیت جسمانی بر روانشناسی (افسردگی و رضایتمندی) در زنان میانسال چاق پرداختند. نتایج نشان داد گروهی که فعالیت می­کردند میزان قابل توجهی افسردگی در آن­ها کاهش یافته در نتیجه رضایت کلی آن­ها از زندگی افزایش یافته و ارزیابی بهتری از سلامت در این گروه فعال گزارش می­ شود (Masanory, K. , cajdler, A. Pokorski, M. 2008.(

برودلین و همکارانش (۲۰۰۸) تحقیقی پیرامون تعیین رابطه سن و میزان تحصیلات با انواع فعالیت­های بدنی در اوقات فراغت بین افراد مسن انجام دادند که دامنه سنی آن­ها بین ۲۵ تا ۶۴ سال بود. پرسشنامه تهیه شده در مورد میزان فعالیت­های بدنی در اوقات فراغت بود که فعالیت­های بدنی در اوقات فراغت را در قالب دو دسته فعالیت بدنی روزمره و فعالیت بدنی سازمان یافته اندازه ­گیری شد. نتایج بدست آمده نشان داد که در مرد­ها و زن­ها، سن نقش مهمی در رابطه با انجام فعالیت­های بدنی سازمان یافته دارد، اما در مورد فعالیت­های بدنی روزمره نتایج فوق تکرار نشد. رابطه قوی و مستقیمی بین میزان آموزش و تحصیلات و میزان فعالیت بدنی سازمان یافته مشاهده شد. به طور کلی، در فعالیت­های بدنی فراغتی نتایج کلی بدست آمده نشان داد که همه گروه­های سنی در مورد انجام فعالیت­های بدنی روزمره الگو­های حرکتی مشابهی دارند و سن عامل تاثیرگذار معنی­داری بر فعالیت­های بدنی روزمره بشمار نمی­رود. اما در مورد سطح تحصیلات نتایج متفاوتی حاصل شد. این نتایج نشان می­دهد که باید در مورد گروه­هایی که از دانش و آموزش کمتری برحوردار هستند برای تقویت سلامتی و قوای جسمانی تاکید بیشتر شود.

پاروت[۲۳] و همکارانش (۲۰۰۸) در تحقیق خود بر اساس نظریه رفتار­های طرح­ریزی شده به بررسی تأثیر پیام­های تشویقی ارسال شده از طریق پست الکترونیک بر سازه­های روانشناختی مرتبط با نظریه­ رفتار­های طرح­ریزی شده و رفتار­های تمرینی بین ۱۷۰ دانشجو پرداختند. برای گردآوری اطلاعات شرکت­کنندگان دو پرسشنامه خود گزارش­دهی تمرینات بدنی فراغتی و رفتار­های طرح­ریزی شده را تکمیل کردند و تا دو هفته پیام­های تشویقی را بطور روزانه دریافت کردند. یک گروه ۵۷ نفره که بطور تصادفی که در آن گروه منتصب شده بودند پیام­های ساختگی مثبت و گروه دیگر ۵۷ نفره پیام­های ساختگی منفی دریافت کردند و گروه ۵۶ نفره کنترل، پیامی دریافت نکردند. شرکت کنندگان در سه مقطع قبل، بعد و یک هفته بعد از دوره پژوهشی پرسشنامه ­های مربوطه را تکمیل کردند. بر اساس نتایج تحقیق، گروه پیام­های ساختگی مثبت رفتار­های تمرینی بالاتر از دو گروه دیگر گزارش کردند در خصوص هدف تمرینی، گروه کنترل که هیچ پیامی را دریافت نکرده بودند در سطح پایین­تری از دو گروه دیگر قرار داشت که گروه دریافت­کننده پیام­های مثبت هدف­های تمرینی بیشتری را گزارش کردند. همچنین در خصوص نگرش­های عاطفی گروه دریافت­کننده پیام­های مثبت در سطح بالاتری از دو گروه دیگر قرار داشت . Masanory, ohate. Tetsuyd,) (Mizoue. Norio, Mishima. And mashaharu ikeda. (2007)

سابان- مارتینز [۲۴]و همکارانش (۲۰۰۷) به­بررسی فعالیت بدنی اوقات فراغت در نیروی کار و گروه­های شغلی ایالات متحده پرداختند. در این تحقیق فعالیت بدنی اوقات فراغت سبک تا متوسط، ۵ جلسه ۳۰ دقیقه­ای در هفته یا بیشتر و یا فعالیت شدید ۳ جلسه ۲۰ دقیقه­ای در هفته یا بیشتر، شناسایی شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که به طور متوسط نسبتی از نیروی کار ایالات متحده که به توصیه­های سطح فعالیت بدنی اوقات فراغت مطابقت دارند برای زنان ۳۱ درصد و ۳۶ درصد برای مردان می­باشد. همچنین بواسطه نوع شغل، تغییر­پذیری قابل توجهی در میزان سطح فعالیت بدنی اوقات فراغت اختصاصی بر اساس جنسیت (۱۶ تا ۵۵ درصد) وجود داشت که پایین­ترین حد آن در گروه کارگری قابل توجه بود. به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که سطح فعالیت­های بدنی اوقات فراغت در نیروی کار ایالات متحده در سطح زیر بهینه قرار دارد که تغییرپذیری قابل توجهی به واسطه نوع شغل در آن وجود دارد.

مسانوری و همکاران (۲۰۰۷) در تحقیقی اثر فعالیت بدنی اوقات فراغت بر سلامت ذهنی در مردان و زنان شاغل مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که سطح سلامتی در میان مردان به دلیل افزایش ساعات کار وکاهش میزان فعالیت بدنی دچار افت و تنزل شده است (Masanory, ohate. Tetsuyd, Mizoue. Norio, Mishima. And mashaharu ikeda. (2007).

ویجیندلیا و همکاران (۲۰۰۷) ارتباط بین شرکت در فعالیت­های فیزیکی اوقات فراغت و استرس پرداختند. نتایج نشان داد که میان افراد پر استرس، شرکت در فعالیت فیزیکی و ورزش اوقات فراغت بسیار کم استMartine ThomisbRenaat M. Philippertsa. (2007) ).

میشل جورنا[۲۵]، کایلی بال و جو سالمون (۲۰۰۶)، طی تحقیقی تاثیر یک برنامه چند­بعدی سلامتی را بر سلامت جسمانی و روحی/ روانی زنان مطالعه کردند. نتایج تحقیق نشان داد زنانی که در این برنامه شرکت کردند نسبت به زمان قبل از اجرای برنامه، پیشرفت معنی­داری در سلامت جسمانی و روحی/ روانی آنان مشاهده شد (July 2006.).

پلاسو[۲۶] و همکارانش (۲۰۰۵)، در مطالعه­ای به بررسی این موضوع پرداختند که آیا فعالیت بدنی و روحیه ناشی از آن در معالجه و پیشگیری از بیماری­های جسمانی و روانی همچون اضطراب و افسردگی مؤثر می­باشد یا نه؛ که طبق نتایج این تحقیق به این نتیجه رسیدند که فعالیت بدنی منظم، سلامت روانی را افزایش می­دهد. با این وجود سایر تحقیقات حاکی از آن است که فعالیت بدنی زیاد از نظر آسیب­رسانی می ­تواند خطرزا باشد (Clinics, 2005 Feb: 60 (1) , 61-70 Epub 2005 Mar.).

کرنریچ[۲۷] (۲۰۰۵) طی یک برنامه فعالیت جسمانی بر روی تعدادی از افراد به بررسی تأثیر ورزش و فعالیت بدنی بر سلامت جسمانی و سلامت روانی افراد پرداختند نتیجه این تحقیق چنین بود:

1. فعالیت جسمانی مرتب و منظم از بروز بیماری­های جسمانی گوناگون از جمله چاقی، سرطان، ناراحتی­های قلبی/ عروقی و …جلوگیری می­ کند.
2. فعالیت جسمانی مرتب و منظم، سبب کاهش ناراحتی­های روانی از جمله اضطراب، استرس و ناامیدی می­ شود (Kernreich C, De Name N 2005).

ریچاردسون[۲۸] و همکارانش (۲۰۰۵) در مطالعه­ای با عنوان ادغام برنامه ­های فعالیت جسمانی و خدمات سلامت روانی در افراد مبتلا به اختلالات روانی، به بررسی اهمیت فعالیت جسمانی در ارتقاء سلامت روانی بیماران روانی پرداختند. از آنجا که افراد مبتلا به بیماری­های روانی­ بر اثر کم تحرکی در معرض بیماری­های قلبی/ عروقی می­باشند طبق نتایج این تحقیق، یک برنامه سبک هوازی مانند پیاده­روی در طول روز نیز می ­تواند در افزایش آمادگی جسمانی اینگونه بیماران موثر واقع شود و خطرات صدمات قلبی/ عروقی را کاهش دهد. در ضمن اینگونه تمرینات سبک روزانه در ارتقاء سلامت روانی بیماران می ­تواند بسیار موثر باشد (Richardson CR, et al 2005).

تاسای[۲۹] (۲۰۰۵) اعلام کرد که ارزش­های فرهنگی و محیط اجتماعی، فیزیکی و فراغتی می­توانند فرایند­های شناختی را که زمینه­ساز شرکت فعالانه در تفریح هستند محدود نمایند.

مطالعات انجام شده توسط آینسوورس[۳۰] و همکاران (۲۰۰۵)، حاکی از آن است که فعالیت بدنی و ورزش در ارتقاء بهداشت روانی، کاهش افسردگی، افزایش بهزیستی، سلامت روانی و اجتماعی، اعتماد به نفس خودباوری و خودیابی اثر دارد.

در تحقیقی با عنوان برآورد شیوه زندگی بی­تحرک بزرگسالان که در آمریکا صورت گرفت مشخص شد که ۳۸/۳ درصد از بزرگسالان در طی اوقات فراغت اصلاً فعالیت جسمانی ندارند و ۲۱/۱ درصد نیز اعلام کردند که در ۵ روز در هفته یا بیشتر، روزانه کمتر از ۳۰ دقیقه فعالیت جسمانی خفیف تا متوسط انجام می­ دهند و یا اینکه ۲۰ دقیقه فعالیت جسمانی شدید را در سه روز از هفته اجرا می­ کنند (Schenborn CA. Barnes PM , 2002).

وندل[۳۱] و همکارانش (۲۰۰۴) در پژوهشی با عنوان رابطه بین فعالیت جسمانی در اوقات فراغت و ارتباط آن با سلامتی و کیفیت زندگی افراد، به این نتیجه رسیدند که با افزایش فعالیت جسمانی در اوقات فراغت، بر میزان سلامت روانی افراد افزوده می­ شود. لیکن این امر در مورد زنان به طور کامل اثبات نشد (Wendel – vos GC, et al, 2004).

نکتل[۳۲] (۲۰۰۴) در پژوهش خود با عنوان اثر آرام­بخشی فعالیت بدنی بر اختلالات روحی- روانی که بر ۶۰ نفر از افراد مبتلا به بیماری­های روانی با ۲ نوع تمرین مقاومتی و استقامتی انجام گرفته بود اظهار داشته است که تمرینات استقامتی بخوبی تمرینات مقاومتی اختلال روانی ورزشکاران را بهبود می­بخشد همچنین نتایج نشان داد فعالیت استقامتی برای افرادی که افسردگی دارند مفیدتر است (Kenechtle. B, “Influence, 2004).

نتایج تحقیق وانگ[۳۳] و همکارانش (۲۰۰۴) نشان می­دهد که فعالیت بدنی از هر شکل می ­تواند در حفظ و تأمین سلامت روانی نقش داشته باشد. ورزش نه تنها در افزایش بهزیستی کمک می­ کند، بلکه در افزایش خودپنداره نقش دارد.

هاس[۳۴] و همکارانش (۲۰۰۴) در تحقیق خود به بررسی فعالیت بدنی فراغتی در دانشجویان دانشگاهی از ۲۳ کشور مختلف و ارتباط این فعالیت­ها با باور­های سلامتی، آگاهی از خطرات بی­تحرکی و توسعه اقتصادی ملی آنان پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد با وجود اینکه شیوع غیرفعال بودن در اوقات فراغت با نوع فرهنگ و سطح اقتصادی در حال تغییر می­باشد اما به طور متوسط این رقم در حد ۲۳ درصد برای دانشجویان اروپای شمال غربی و ایالات متحده، ۳۰ درصد برای دانشجویان اروپای مرکزی و شرقی، ۳۹ درصد برای کشور­های مدیترانه­ای، ۴۲ درصد برای دانشجویان آسیایی­تبار و ۴۴ درصد برای دانشجویان کشور­های در حال توسعه می­باشد. همچنین احتمال فعالیت بدنی به طور مثبتی در ارتباط با قوت باور­های سلامتی و توسعه اقتصادی ملی بود. دانش نمونه­ها درباره فعالیت و سلامتی به طور مأیوس کننده ­ای تنها در حد ۴۰ تا ۶۰ درصد آگاهی قرار داشت. Haase, A. , Steptoe, A. Sallis, J. F. , & Wardle, j. ( 2004))

از طرفی دیگر کرامبی[۳۵] و همکاران (۲۰۰۴) به این نتیجه رسیدند که مهمترین مانع در پرداختن به ورزش در اوقات فراغت بی­علاقگی است. آن­ها اعلام نمودند که در دسترس بودن تسهیلات برای تشویق به شرکت در فعالیت جسمانی ضروری است.

گارد (۲۰۰۳)، در تحقیق خود به بررسی عوامل تاثیرگذار در گذران اوقات فراغت در جامعه ایالات متحده پرداخت. نتایج این تحقیق نشان داد که گرفتاری مالی و مشکلات اقتصادی با فعالیت­های تفریحی و گردشی و نحوه اوقات در جامعه فراغت در ارتباط می­باشد. بر اساس نتایج این تحقیق مشخص گردید که فعالیت بدنی فراغتی مورد بررسی در حد استاندارد­های تعریف شده نمی ­باشد.

گابریل[۳۶] در سال ۲۰۰۲ در تحقیق خود در زمینه بهداشت روانی معلمان، استفاده از کتب و منابع بهداشت روانی، شرکت در کلاس­ها و سمینار­های بهداشت روانی را در این راستا برای معلمان ضروری می­داند (Gabrielle. , Anderson, Angela D. Whipple & Shane, R. Timerson (2002

کرکالدی[۳۷] (۲۰۰۲) تحقیقی را تحت­عنوان (ارتباط بین فعالیت بدنی، خودباوری و مشکلات رفتاری در بین نوجوانان) انجام دادند نتایج این تحقیق نشان داد که تمرینات منظم باعث خودباوری مطلوبی در فرد می­شده است. یک ارتباط قوی بین افرادی که در فعالیت ورزشی شرکت می­کردند و از الکل و مواد مخدر پرهیز می­کردند، وجود داشت. نوجوانانی که در فعالیت­های ورزشی شرکت می­کردند نسبت به افراد غیرفعال از عزت نفس بالاتری برخوردار بوده و کمتر دست به انحرافات اجتماعی و فردی می­زدند (Kerkaldy, B, 2002).

پرانک[۳۸] (۱۹۹۷) و همکاران در یک پژوهش روانی – جسمانی که در زنان مطالعه کردند، به این نتیجه رسیدند که تمرین شدید می ­تواند مزایای زیادی بر روی رفتار و خلق و خو داشته باشد و علاوه بر آن، تمرینات بدنی با کاهش استرس، تنش و افزایش اعتماد به نفس همراه است.

در پژوهشی که توسط جاجی چانگو و پترسون (۱۹۹۵) انجام شد، ۵۶۸ دانش آموز ایرانی دوران راهنمایی و دبیرستان در شهر تهران از نظر علایم افسردگی و سبک­های مقابله­ای مورد ارزیابی قرار گرفتند، و نتایج نشان داد دانش آموزان ایرانی به طور متوسط علایم افسردگی بیشتری را در مقایسه با نوجوانان آمریکایی دارند. نتایج به دست آمده از نمونه­های مورد بررسی در آمریکا بیانگر آن است که دانش آموزان دارای سبک مقابله­ای فعال در مقابل با دانش آموزان سبک مقابله­ای غیر فعال علایم افسردگی کمتری را نشان می­ دهند (Cheung, p, & Spears, G, 1994).

در تحقیقی که توسط ماکماهون[۳۹] (۱۹۹۰) تحت عنوان فواید روانشناختی تمرین و درمان تخلفات بزرگسالان انجام گرفت مشخص شد با تمرینات شدید تغییراتی نظیر اضطراب، تنش و افسردگی و افزایش اعتماد به نفس در افراد ایجاد می­ شود و امکان دارد تمرینات هوازی موجب بهبود و پیشرفت زیادی در عزت نفس و افسردگی گردد.

نیمان[۴۰] و همکاران (۱۹۹۰) در بررسی عملکرد دوندگانی که در دو ماراتن لس آنجلس شرکت کرده بودند دریافتند که آن­ها از زمانی که به ورزش روی آورده­اند، خوب می­خوابند، احساس خوبی دارند Alder and Marion E. T. Mc Murdo, 2004)).

کارول[۴۱] (۱۹۷۹) در پژوهش خود به بعضی تعارضات محیطی موثر بر سلامت روانی دانشجویان نظیر میل به تفریحات متعدد اجتماعی در مقابل تمایل به درس خواندن، میل به برتری جسمانی در برابر محدودیت­های عضوی، احتیاج به پیشرفت دروس در برابر احساس بی­کفایتی، ترس از ابراز شخصیت در برابر میل به خودنمایی و انتخاب شغل و حرفه اشاره می­ کند (Schenborn CA. Barnes PM, 2002).

باتوجه به مطلب ذکر شده در این فصل نحوه گذران اوقات فراغت از اهمیت زیادی برخوردار است که این اهم باید با توجه به شرایط کاری، خانوادگی، شخصیتی و اقتصادی فرد انتخاب شود تا بتواند سلامت روحی و جسمی را تامین سازد. در این رابطه به استناد دلایل ذکر شده یکی ازبهترین انتخاب­ها ورزش می­باشد که به لحاظ علمی و دینی سفارش زیادی به انجام آن شده است

فصل سوم

(روش پژوهش)

۱٫۳٫ روش تحقیق

روش­های تحقیق مختلفی وجود دارد که استفاده از هریک از روش­های تحقیق بسته به ماهیت کار و متغیر­های مورد بررسی، توصیه می­ شود. روش تحقیق در علوم رفتاری با توجه به ملاک­های هدف تحقیق، نحوه گردآوری داده­ ها، نحوه اجراء مشخص می­گردد.

الف) روش تحقیق بر حسب هدف: تحقیقات علمی را بر اساس هدف تحقیق به سه دسته تقسیم می­ کنند: تحقیقات بنیادی، کاربردی و تحقیق و توسعه (سرمد، زهره. حجازی، الهه. بازرگان، عباس، ۱۳۸۸). تحقیق حاضر نیزقصددارد تا به “بررسی نحوه گذران اوقات فراغت دوومیدانی کاران حاضردر اردو­های تیم ملی درسال ۱۳۹۱ و ارائه برنامه مناسب” بپردازد و لذا روش تحقیق توصیفی مورد استفاده قرار می­گیرد.

ب) روش تحقیق بر حسب نحوه گرد آوری داده ها: تحقیق حاضر از نظر گردآوری داده­ ها و اطلاعات و روش تجزیه و تحلیل یک تحقیق توصیفی و غیر آزمایشی می­باشد که سعی پژوهشگر بر این است تا یک مساله و پرسش واقعی که در عمل وجود دارد طی یک فرایند تحقیق پاسخ دهد، زیرا تحقیقات علمی بر حسب گردآوری اطلاعات به دو دسته تقسیممی شوند: ۱) تحقیقات آزمایشی ۲) تحقیقات توصیفی. از آنجا که هدف تحقیق توصیفی توصیف کردن شرایط یا پدیده­های مورد بررسی است (سرمد، زهره. حجازی، الهه. بازرگان، عباس ، ۱۳۸۸). هدف ما نیز ” بررسی نحوه گذران اوقات فراغت دوومیدانی کاران حاضردر اردو­های تیم ملی درسال ۱۳۹۱ و ارائه برنامه مناسب” می­باشد.

ج) روش تحقیق بر حسب نحوه اجراء: پژوهش حاضر بر حسب نحوه اجراء از نوع پیمایشی می­باشد.

۲٫۳٫ روش و ابزار گرد آوری اطلاعات:

الف) روش گرد آوری اطلاعات

برای جمع آوری اطلاعات از روش­های زیر استفاده گردید:

مطالعات کتابخانه ای: جهت گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات تحقیق موضوع، از منابع کتابخانه ای، مقالات، کتاب­های مورد نیاز و نیز از شبکه جهانی اطلاعات استفاده شده است.

تحقیقات میدانی: به منظور جمع آوری داده ­ها و اطلاعات برای تجزیه و تحلیل از پرسشنامه استفاده خواهد شد.

ب) ابزار گرد آوری اطلاعات

در این تحقیق از دو ابزار برای جمع آوری اطلاعات استفاده گردیده است:

بررسی اسناد و مدارک: جهت اخذ اطلاعات کلی در مورد مبانی نظری فراغت و اوقات فراغت از روش بررسی اسناد و مدارک استفاده گردیده است. همچنین سایر اطلاعات در زمینه ادبیات موضوع، تعیین چارچوب نظری و شاخص ­ها از منابع موجود در کتابخانه که حاوی کتب، مجلات و پایان نامه­ها و گزارشات علمی است، استفاده شده است.

پرسشنامه: این ابزار یکی از ابزار­های رایج تحقیق و روش مستقیم برای کسب داده ­های تحقیق است. پرسشنامه مجموعه ­ای از سوالهاست که پاسخ دهنده با ملاحظه آن­ها پاسخ لازم را ارائه می­دهد که این پاسخ­ها داده ­های مورد نیاز پژوهشگر را تشکیل می­دهد. از طریق سوالات پرسشنامه می­توان دانش، علاقه، نگرش فکری فرد را مورد بررسی قرار داد (سرمد، زهره. حجازی، الهه. بازرگان، عباس، ۱۳۸۸).

همانگونه که اشاره شد به منظور گردآوری داده ­های بخش نظری پژوهش، از روش کتابخانه­ای (همچون کتاب­ها، مقالات، پایان نامه­ها و سایت­های اینترنتی) و به منظور توصیف دیدگاه جامعه مورد پژوهش از روش پیمایشی (پرسشنامه) بهره گرفته شده است. به منظور توصیف دیدگاهورزشکاران از روش پیمایشی (پرسشنامه) بهره گرفته شده است.

پرسشنامه مذکور شامل سه بخش می­باشد. بخش اول پرسشنامه شامل توضیح مختصری از پرسشنامه و نحوه تکمیل آن جهت ایجاد وضوح بیشتر پاسخ دهندگان می­باشد. بخش دوم پرسشنامه شامل اطلاعات شخصی که دارای سوالات جمعیت شناختی نظیر سن، سطح تحصیلات، جنسیت، وضعیت تأهل. . . پاسخ دهندگان می­باشد. بخش سوم شامل سوالات مرتبط با متغیر­های تحقیق می­باشد. طراحی پرسشنامه در بخش دوم و سوم به صورت بسته طراحی گردید. جهت سنجش پایایی پرسشنامه موجود از روش آلفای کرونباخ استفاده خواهد شد و همچنین جهت سنجش روایی پرسشنامه موجود از روش تایید اساتید محترم راهنما و مشاور و خبرگان و تکنیک دلفی استفاده می­ شود. همچنین پرسشنامه مورد استفاده دارای مقیاس لیکرت می­باشد، بدین صورت که برای هر سوال از ۵ گزینه استفاده شده است و پرسشنامه مذکورنیز به روش محقق ساخته می­باشد.

۳٫۳٫ اعتبار و روایی ابزار تحقیق

الف) تعیین اعتبار (روایی) پرسشنامه:

مفهوم اعتبار به این پرسش پاسخ می­دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد بدون آگاهی از اعتبار ابزار اندازه گیری نمی­توان به دقت داده ­های حاصل از آن اطمینان داشت. برای تعیین اعتبار پرسشنامه روش­های متعددی وجود دارد که یکی از این روش­ها اعتبار محتوا می­باشد.

اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری بکار برده می­ شود. اعتبار محتوای یک ابزار اندازه گیری به سوال­های تشکیل دهنده آن بستگی دارد. اگر سوال­های پرسشنامه معرف ویژگی ­ها و مهارت­ های ویژ­های باشد که محقق قصد اندازه گیری آن­ها را داشته باشد، آزمون دارای اعتبار محتوا است. برای اطمینان از اعتبار محتوا، باید در موقع ساختن ابزار چنان عمل کرد که سوال­های تشکیل دهنده ابزار اندازه گیری معرف قسمت­ های محتوای انتخاب شده باشد (عادل، آذر. منصور، مومنی، ۱۳۸۷).

بنابراین اعتبار محتوا، ویژگی ساختاری ابزار اندازه گیری است که همزمان با تدوین آزمون در آن تنیده می­ شود. اعتبار محتوای یک آزمون معمولاً توسط افرادی متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین می­ شود. در این مرحله با انجام تست خبرگان، مشورت با اساتید محترم راهنما و مشاور و همچنین نظرات افراد متخصص در زمینه گذران اوقات فراغت دوومیدانی کاران حاضر در اردوی تیم ملیدر انتخاب پرسشنامه مناسب اعمال شده و اصلاحات لازم بعمل آمده و بدین ترتیب اطمینان حاصل گردید که پرسشنامه همان خصیصه مورد نظر محققرا می­سنجد.

ب) تعیین پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه ها:

قابلیت اعتماد یا پایایی یکی از ویژگی­های فنی ابزار اندازه گیری است. مفهوم یاد شده با این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می­دهد.

دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر (عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی ­های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی­های متغیر و موقتی وی را می سنجد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه ­های مختلفی به کار برده می­ شود. از آن جمله می­توان به شیوه ­های زیر اشاره نمود:

1. اجرای دوباره آزمودن (روش بازآزمایی)
2. روش موازی (همتا)
3. روش تصنیف (دو نیمه کردن)
4. روش کودر – ریچارد سون
5. روش آلفای کرونباخ (عادل، آذر. منصور، مومنی، ۱۳۸۷).

در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری که خصیصه ­های مختلف را اندازه گیری می­ کند به کار می­رود.

برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره ­های هر زیرمجموعه سوال ­های پرسشنامه و ورایانس کل را محاسبه کرد. سپس با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه می کنیم.

 

که در آن:

تعداد زیر مجموعه ­های سئوال ­های پرسشنامه یا آزمون = J

واریانس زیر آزمون Jام Sj2 =

واریانس کل پرسشنامه یا آزمون S2 =

بنابراین به منظور اندازه گیری قابلیت اعتماد، از روش آلفای کرونباخ و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS نسخه ۱۶ انجام گردیده است.

بدین منظور یک نمونه اولیه شامل ۲۵ پرسشنامه در بین جامعه مورد نظر پیش آزمون گردیده می­ شود و سپس با بهره گرفتن از داده ­های به دست خواهد آمد، از این پرسشنامه ­ها و به کمک نرم افزار آماری SPSS میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه خواهد شد، چنانچه این عدد بالاتر از ۷۰ درصد باشد، نشان دهنده آن است که پرسشنامه مورد استفاده، از قابلیت اعتماد و یا به عبارت دیگر از پایایی لازم برخوردار می­باشد.

۴٫۳٫ مقیاس اندازه گیری

به طور کلی مقیاس­ها برای سنجش نگرش­ها، قضاوت­ها، عقاید و سایر خصیصه­های کیفی که به آسانی قابل اندازه گیری نیستند، بکار می­رود. با بهره گرفتن از مقیاس اندازه گیری، داده ­های به دست آمده طی تحقیق از شکل کیفی به شکل کمی تبدیل شده و می­توانند برای آزمون­های آماری مورد استفاده قرار گیرند (سکادان، اوما، ۱۳۸۰).