1-1-2- علت انتخاب موضوع و اهمیت و فایده آن 4

1-1-3- سابقه پژوهش 4

1-1-4- سؤال اصلی پژوهش 5

1-1-5- سؤالات فرعی پژوهش 5

1-1-6- فرضیه‌های پژوهش 6

1-1-7- پیش‌فرض‌های پژوهش 6

1-1-8- اهداف پژوهش 6

1-1-9- روش پژوهش 6

1-1-10- روش‌گردآوری اطلاعات و داده‌ها 6

1-1-11- جنبه جدید بودن موضوع 7

1-1-12- نتایج علمی و عملی تحقیق 7

1-2- مفهوم شناسی عدالت اجتماعی 8

1-2-1- معنای لغوی عدالت 10

1-2-2- واژه های همسو: قسط، مساوات و انصاف 11

قسط 11

تفاوت قسط و عدل 12

مساوات 13

فرق بین مساوات و عدالت 14

انصاف 15

1-2-3- واژه های مقابل عدل 15

ظلم 15

تجاوز 18

1-2-4- مفهوم اصطلاحی عدالت و عدالت اجتماعی 19

1-2-4-1- مفهوم اصطلاحی عدالت 20

1-2-4-2- مفهوم اصطلاحی عدالت اجتماعی 25

1-2-5- دیدگاه اندیشمندان غیر مسلمان درباره عدالت 27

فصل دوم: عدالت اجتماعی در قرآن كریم ونهج البلاغه…………………………………………………………..33

2-1- عدالت اجتماعی و جایگاه آن 34

2-1-1- عدالت، اصل ثابت قرآنی 35

 

2-1-2- عدالت، فلسفه بعثت پیامبران 37

2-1-3- عدالت قرآن، عدالت همه جانبه 39

2-2- عدالت و انواع آن 40

2-2-1- عدل الهی 40

آیات ناظر به عدل الهی 42

2-2-2- عدالت بشری 46

آیات ناظر به عدالت بشری 47

عدل فردی 48

عدل در روابط خانوادگی 48

2-2-3- عدالت اجتماعی 50

آیات ناظر به عدالت اجتماعی 53

عدالت اقتصادی 54

عدالت قضایی 54

عدالت سیاسی 55

2-3- عدالت از دیدگاه امام علی(علیه السّلام) 58

فصل سّوم: عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن كریم و نهج البلاغه……………………………….62

3-1- عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم 64

3ـ1ـ1ـ حاکمیت قانون عادلانه الهی در جامعه 64

3ـ1ـ2ـ اجرای دقیق حدود و قوانین الهی 68

3-1-3- دینداری و تقوای افراد جامعه 74

3 -1-4- رسیدگی به محرومان و مستضعفان 77

3-1-5- شایسته سالاری 87

ویژگی های لازم برای انتخاب افراد شایسته 87

3-1-6- نظارت عمومی 91

3-1-7- تعهد متقابل 95

3 ـ2ـ عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه 98

3-2-1- حكمران عادل 101

3 -2-2- نظارت همگانی 104

پند و اندرز كارگزاران 105

بی نیاز ساختن كارگزاران 105

بازرسی مخفیانه از كارگزاران 106

تقویت روحیه انتقاد پذیری 107

3ـ 2 ـ 3 ـ منش عادلانه حاكمان 109

مردمداری 111

سعی در كسب رضایت عموم مردم 112

رعایت مساوات 114

تساوی در برابر قانون و قضا 120

3 ـ 2 ـ 4 ـ حقوق متقابل مردم و حاكمان 121

وظایف حكومت در قبال مردم 125

فصل چهارم: موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن كریم ونهج البلاغه…………………………….130

4-1- موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم 132

4-1-1- نبود قانون عادلانه 133

4-1-2- حکومت جور 136

4-1-3- مادی گرایی و انسان محوری 140

4-1-4- سود گرایی و سرمایه داری نامطلوب 142

كم فروشی 146

اختلاس 147

4-1-5- تبعیض نژادی و اختلاف طبقاتی 148

4-2- موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه 153

4-2-1- حکومت جور 153

4-2-2- دنیا طلبی حکام 157

4-2-3- استثمار و بهره كشی 161

4-2-4- سرمایه داری 164

4-2-5- انحصار گرایی (خود اختصاصی) 166

نتیجه گیری 175

پیشنهادات 176

فهرست منابع و مآخذ: 177

چكیده

عدالت و اجرای آن همواره مورد توجه تمام مكتب ها، از گذشته تاكنون بوده است. تفاوت مكتب اسلام با دیگر مكاتب آن است كه، اسلام دو مؤلفه حق و تكلیف را ملازم یكدیگر قرارداده، آنجا كه تكلیفی واجب شده، به دنبال آن حقی نیز بر آن مترتّب شده است و رعایت حقوق و تكالیف متقابل را شرط اجرای عدالت قرار داده است.

قرآن كریم فلسفه تشكیل حكومت ها و بعثت انبیاء(علیهم السّلام) را اقامه قسط و عدل و حل اختلافات گوناگون میان بشر دانسته و عدالت را میزان تعادل بخشی زندگی بشری نامیده است؛ لذا در زمینه اجرای عدالت در جامعه فرامین بسیاری دارد. از جمله این فرامین امر به تقوای فردی، وضع و اجرای قوانین عادلانه و رسیدگی به ضعفای جامعه است.

مولای متقیان حضرت علی(علیه السّلام) عدالت را  نه تنها یك تكلیف، بلكه ناموس الهی می داند. در نهج البلاغه ایشان، عدالت به عنوان یك فلسفه و نظریه اجتماعی سیاسی، مورد توجه قرار