تلفن از دیرباز مورد استفاده بانک ها بوده است. به طوریکه می توان از تلفن به عنوان نخستین وسیله ارتباطی در خدمات بانکداری الکترونیک یاد کرد. در حال حاضر بانکها با نصب بردهای الکترونیک تلفن بانک بر روی رایانه های مرکزی، شبکه های داخلی و شبکه های متمرکز امکان پاسخ گویی خودکار به مشتریان را فراهم کرده اند. کاربران با در اختیار داشتن تلفن های مجهز به سیستم تن و ارتباط با تلفن بانک، امکان گرفتن موجودی حساب، پرداخت قبوض، تغییر رمز عبور و غیره را دارند. (الهیاری فرد، 1382: ص34)

بانکداری مبتنی بر ATM
یکی از اولین رویکردهای بانکداری الکترونیکی که در مراحل اولیه توسعه این نوع بانکداری مورد استفاده قرار گرفت، دستگاه خودپرداز بود. با بهره گرفتن از دستگاه خودپرداز بانکها می توانند خدمات متنوعی از قبیل برداشت نقدی، انتقال وجوه، صورتحساب و … را در 24 ساعت شبانه روز به مشتریان ارائه دهند. (پانی، 1387: ص13)

به طوریکه :
-yi + Y 0

NIˊ =1
0
مدل اخیر با قید بازده متغیر نسبت به مقیاس مشخص نمی کند که آیا بنگاه در ناحیه بازده صعودی یا نزولی مقیاس فعالیت می کند. این مهم در عمل با مقایسه قید بازده غیر صعودی نسبت به مقیاس (1≥⅄NIˊ ) صورت می گیرد:
Min
-yi + Y 0
به طوریکه:

1 ≥⅄NI
0
به عبارت دیگر ماهیت نوع بازده در عدم کارایی مقیاس برای یک بنگاه خاص با مقایسه مقدار کارایی فنی در حالت بازده غیر صعودی نسبت به مقیاس، با مقدار کارایی فنی بازده متغیر نسبت به مقیاس، تعیین می شود، بدین صورت که اگر این دو با هم مساوی باشند، آنگاه بنگاه مورد نظر با بازده نزولی نسبت به مقیاس مواجه می باشد، در غیر این صورت شرط بازده صعودی نسبت به مقیاس برقرار است(امامی میبدی، 1384، ص 140).
2-15 مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها
الف) مزایا
مزایای روش تحلیل پوششی داده ها به شرح زیر است(چارنز و دیگران، 1995):
تمرکز بر هریک از مشاهدات در مقابل میانگین جامعه؛
فراهم آوردن یک روش اندازه گیری جامع و منحصر به فرد برای هر واحد که از ورودی ها( متغیر های مستقل) برای ایجاد خروجی ها(متغیرهای وابسته) استفاده می کند؛
استفاده هم زمان از چندین ورودی و چندین خروجی؛
سازگاری با متغیرهای برون زا؛
توانایی در نظر گرفتن متغیرهای طبقه ای یا مجازی؛
بی نیاز بودن از آگاهی از وزن ها یا قیمت های ورودی ها و خروجی ها و بی نیازی از ارزش گذاری؛
تخمین در تغییر ورودی ها و خروجی های واحد هایی که در زیر مرز کارا قرار گرفته اند برای تصویر کردن آن واحدها در مرز کارا؛
ارائه جواب بهینه پارتو؛
امکان بکارگیری ورودی ها و خروجی های مختلف با مقیاس های اندازه گیری متفاوت؛
شکل تابع توزیع و روابط تولید محدودیتی برای آن ایجاد نمی کند.
ب) معایب

از جمله معایب تحلیل پوششی داده ها می توان موارد زیر را برشمرد:
اندازه گیری کارایی نسبی نه کارایی مطلق؛
تفاوت بین اهمیت ورودی ها و خروجی ها موجب انحراف در نتایج می شود، اما با محدودسازی وزن های خروجی و ورودی، این مشکل تا حدودی قابل رفع است؛
مشکل انجام آزمون های آماری به دلیل غیر پارامتری بودن؛
تعداد مدل های مورد نیاز و حل آنها به تعداد واحدهای تحت بررسی بستگی دارد که تا حدودی حجم محاسبات را افزایش می دهد؛
تغییر در امتیاز کارایی محاسبه شده ی تمامی واحدها با اضافه کردن یک واحد جدید به مجموعه واحدهای قبلی بررسی شده؛
احتمال تغییر نتایج ارزیابی به دلیل تغییر در نوع و تعداد ورودی ها و خروجی ها؛
به عنوان یک تکنیک بهینه سازی، امکان پیشگیری از خطا در اندازه گیری و سایر خطاها را ندارد(مهرگان، 1391، 32).
2-16 مفاهیم ورودی و خروجی
انتخاب ورودی و خروجی ها در تحلیل های کارایی از مباحث ساختاری و اساسی تحلیل می باشد. در مورد بنگاه های مالی مانند بانک ها و موسسات بیمه اهمیت این بحث دوچندان است، زیرا در این بنگاه ها، تفکیک کالا و خدمات واسطه ای به ورودی و خروجی، گاهی به سادگی قابل انجام نیست و کالا و خدماتی وجود خواهند داشت که از خصوصیات هر دودسته برخوردار می باشند. به طور کلی در واحدهای تولیدی و صنعتی از ورودی، به منابعی مانند نیروی کار، سرمایه و ساختمان تلقی می شود که در راستای تولید به آنها نیاز می شود. از خصوصیات ورودی ها این است که هزینه های تولید را افزایش می دهد و از سوی دیگر خروجی به کالا و خدماتی اطلاق می گردد که متقاضی داشته و مصرف کنندگان حاضر به خرید آن بوده و فروش آن برای بنگاه درآمدزا باشد.
کوپر، سیفورد و تن این نکته را اظهار داشتند که بنگاه ها با حفظ ثبات سایر شرایط، عموما خواستار مقادیر کمتری از ورودی ها و مقادیر بیشتر خروجی هستند. آنها این نکته را در تحلیل های سنجش کارایی منعکس کردند.
در خصوص بنگاه های خدمات مالی مانند بانک ها و موسسات بیمه، خروجی ها معمولا ناملموس بوده و بنابراین اندازه گیری و کنترل آنها به سادگی امکان پذیر نمی باشد. در این گونه مسایل، رویکرد عملگرایانه به دنبال تشخیص و یکسان سازی خدمات ارائه شده توسط این بنگاه ها و یافتن متغیرهای کمکی خواهد بود که رابطه و همبستگی شدیدی با این محصولات داشته باشند(فلاح، 1386، 21).
ورودی ها و خروجی های تحقیق شامل
نهاده ها: هزینه های پرسنلی، هزینه اداری شعبه، تعداد کارکنان شعبه، میانگین سابقه کار کارکنان شعبه
ستانده ها: میزان سپرده ها، ارائه خدمات، میزان تسهیلات.
پیشینه تحقیق
در پژوهشی تحت عنوان “بررسی کارایی بانک های تجاری در ایران و عوامل نهادی موثر بر آن” که توسط امیری و همکاران(1385) انجام شده است؛ ضمن ارائه و تحلیل نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه کارایی بانک های تجاری، شاخص عدم کارایی در مورد بانک های صادرات و سپه محاسبه شده است. هدف گذاری بانک ها در جهت جذب هرچه بیشتر سپرده، به عدم کارایی آنها منجر شده است. سیاستگذاری اغلب بانک ها در جهت افزایش دارایی های ثابت درست نیست. در زمینه نیروی انسانی نیز سیاست گذاری های نظام بانکی قابل نقد است. همچنین در این مقاله به بررسی مهم ترین عوامل محیطی و نهادی موثر بر نظام بانکی ایران پرداخته شده است. محیط اقتصادی و سیاسی ایران محدودیت های زیادی بر بانک ها تحمیل نموده است. نحوه حکم رانی موجود در نظام بانکی ایران قادر به ایجاد شرایط لازم برای حفظ حقوق سپرده گذاران نیست. از این رو برای تکمیل فرایند اصلاحات نظام مالی ایران، توجه به شرایط نهادی و بهبود حکم رانی در نظام بانکی ضروری است.
هادیان و همکارانش (1387) در پژوهشی با عنوان “تخمین و مقایسه بهره وری شعب سازمان تامین اجتماعی تهران” بهره وری شعب تامین اجتماعی استان تهران را با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها در فاصله سالهای 1379 تا 1383 مورد بررسی قرار دادند. یافته های آنها نشان داد که در طول دوره مورد بررسی میانگین تغییرات کل معادل021/1 بوده است. با توجه به اینکه عدد بدست آمده بزرگتر از یک می باشد دلالت بر بهبود بهره وری در طی دوره مورد مطالعه دارد. همچنین نتایج حاصل از مدل تحلیل پوششی داده ها حاکی از تاثیر پذیری تغییرات بهره وری کل از تغییرات تکنولوژیکی می باشد. تغییرات کارایی مدیریتی و کارایی مقیاس در رتبه های بعدی قرار گرفتند.
مهرافشان (1388) در پژوهشی با عنوان"” در سال 1388 کارایی شعب تامین اجتماعی استان گیلان را مورد بررسی قرار داد. با بهره گرفتن از مدل با بازده به مقیاس متغیر (BCC) و SBM کارایی واحدهای مختلف سازمان تأمین اجتماعی استان گیلان طی دو دورۀ تابستان 87 و پاییز 87 ارزیابی و شعب کارآمد و ناکارآمد تعیین و نقاط قوت و ضعف آنها مشخص و با بهره گرفتن از مدل AP و SBM واحدهای کارآمد رتبه بندی گردید. طبق یافته های پژوهش نقاط قوت شعب کارآمد در وصولیهای مصوب و تعداد کارگاههای فعال و تعداد بیمهشدگان و نقاط ضعف شعب ناکارآمد در کسری وصول نسبت به مصوب و قطع بیمه بیکاری بوده است.
آماده و همکاران در سال (1388) تحقیقی تحت عنوان، رتبه بندی استان های کشور از لحاظ کارایی فنی بخش صنعت با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها، را به انجام رساندند. در این مقاله با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها، کارایی فنی بخش صنعت استان های کشور برآورد شد و سپس بر اساس نتایج حاصل استان های کشور رتبه بندی شدند. دوره تحلیل سال های 1375-83 را شامل می شود. نتا
یج نشان داد که استان های بوشهر، خوزستان، هرمزگان و کرمان بالاترین کارایی فنی را دارا هستند. پس از آن استان های صنعتی مثل تهران، اصفهان، مرکزی و آذربایجان شرقی قرار دارند. میانگین کارایی فنی بخش صنعت 28 استان در فاصله زمانی 75-83 برابر 7/62 درصد برآورد شده است.
نصر اصفهانی و رضوی (1389) نیز پژوهشی با عنوان ” بررسی و مقایسه کارایی و بهره وری شرکت های خودروسازی با روش تحلیل پوششی داده ها” را به انجام رسانیدند. این پژوهش به بررسی کارایی و بهره وری شرکتهای خودروسازی پرداخته و با بهره گرفتن از آمار و اطلاعات این شرکتها از سال 1383 تا 1387 کارایی و بهره وری 5 شرکت خودروسازی را با روش تحلیل پوششی داده ها محاسبه کرده است .نتایج این تحقیق نشان دهنده کاهش بهره وری صنعت خودروی کشور در سالهای مورد بررسی تحقیق، تغییرات کارایی فنی و مقیاسی و کارایی در مدیریت و همچنین سرعت کم تحولات تکنولوژی در صنعت خودرو میباشد.
میرجلیلی و همکاران در سال 1389، تحقیقی را تحت عنوان،بررسی و تعیین کارایی صنایع استان یزد با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داده ها ، به انجام رساندند. ایشان در تحقیق خود با توجه به آمار ورودی ها و خروجی های تولیدی منتخب در 20 فعالیت اصلی صنعتی استان یزد، به ارزیابی کارایی آنها پرداختند. به این منظور، کارایی صنایع استان یزد با دو روش CCR (بازده به مقیاس ثابت) و BCC (بازده به مقیاس متغیر) محاسبه شده است. در روش CCR نتایج نشان می دهد که 4 فعالیت صنعتی کارا و بقیه ناکارا می باشند. طبق نتایج این روش صنعت تولید زغال کک، پالایشگاه های نفت و سوخت های هسته ای کاراترین می باشند. همچنین، طبق نتایج بدست آمده از روش BCC، 5 فعالیت صنعتی کارا و بقیه ناکارا می باشند. نتایج این روش شان می دهد که صنعت انتشار، چاپ و تکثیر رسانه های ضبط شده کاراترین صنعت می باشد. صنعت تولید محصولات فلزی فابریکی بجز ماشین آلات و تجهیزات طبق نتایج هر دو روش ناکاراترین صنعت استان یزد مشخص گردیده است. همچنین مقایسه بین نتایج دو روش حاکی از نزدیک بودن آنها در اغلب موارد دارد. در ادامه به رتبه بندی واحدهای کارا به بررسی و تحلیل نتایج و چگونگی افزایش کارایی صنایع ناکارا به وسیله صنایع مرجع پرداخته شده است.
فرشادمهر و همکاران (1390) در تحقیقی تحت عنوان “ارائه مدلی جهت محاسبه کارایی ادارات خدمات انفورماتیک مدیریت های شعب بانک ملت و هریک از مولفه های زیر مجموعه با بهره گرفتن از روش تحلیل پوششی داد ها” به سنجش کارایی 38 اداره خدمات انفورماتیک بانک ملت و واحدهای زیرمجموعه آنها پرداخته شده است .ابتدا طی فرایندهای مختلف شاخص های ورودی و خروجی شناسایی و با بهره گرفتن از تکنیک دلفی و منطق فازی، اعتبار و ضریب اهمیت شاخص ها مشخص گردید سپس با ترکیب سه مدل راسل اصلاح شده، ارزیابی کارایی مؤلفه ای و مدل رتبه بندی اندرسون- پترسون و افزودن محدودیت وزنی، مدل پیشنهادی جهت سنجش کارایی و رتبه بندی این ادارات استخراج گردید و عملکرد این ادارات در سال 88 مورد ارزیابی قرار گرفت.
طلوعی و همکاران (1390)، با توجه به اهمیت بانک ها به عنوان شریان اقتصادی جامعه تحقیقی تحت عنوان “ارائه مدل مناسب تحلیل پوششی داده ها در ارزیابی عملکرد شعب بانک های خصوصی ” را به انجام رسانده اند؛ که در آن با رویکرد جدیدی به ارزیابی عملکرد شعب بانک ها پراداخته اند. در این پژوهش به بانک از منظر سازمانی با نگرش تولیدی -واسطه ای به صورت توام پرداخته شده است. علاوه بر آن با بکار گیری ستاده ی نامطلوبی همچون مطالبات معوق و تاثیر آن بر کارایی اقدام به ارزیابی عملکرد نه تنها با معیار ها و شاخصهای مثبت، بلکه معیار های منفی نیز لحاظ شده است.

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1 مقدمه
در انسان میل به دانستن و کشف حقایق حالت فطری دارد و همین امر یکی از عوامل مؤثر در پیشرفت تحقیق و ایجاد روش های مختلف بوده است. تحقیق و پژوهش برای آگاهی و شناخت مجهولات و پی بردن به مسائل ناشناخته صورت می گیرد. برای شناخت مجهولات و حل مسائل راه های مختلفی وجود دارد و روش تحقیق در واقع همان بکارگیری راه و روش خاصی است که اطلاعات مناسب تر و بیشتری را درباره موضوع مورد مطالعه فراهم می نماید و عوامل و علل مرتبط بدان را مشخص می نماید.بنابراین در این فصل به تشریح و توضیح و توجیه روش تحقیق و همچنین تعریف جامعه آماری و چگونگی جمع آوری اطلاعات و محاسبه و اندازه گیری متغیرها می پردازیم تا در فصل چهارم با اندازه گیری آنها به روشی که در این فصل بیان می شود به بررسی نتایج رسیده و راهکارهای پیشنهادی را با توجه به آنها ارائه کنیم.
3-2 نوع تحقیق
قبل از هر تحقیقی ضروری است تا زمینه ی تحقیق، روش سنجش و هدف تحقیق مشخص شود. مطالعه حاضر تحلیلی، از نظر زمانی بصورت مقطعی و به لحاظ استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها از نوع کمی و از لحاظ اهداف تحقیق کاربردی می باشد،زیرا یافته های حاصل از این پژوهش مبنای توصیه پیشنهاداتی برای شعب بانک کشاورزی استان گیلان و همچنین سایر شعب بانک ها در سطح کشور خواهد بود. بر اساس روش تحقیق، نوع تحقیق میدانی است، زیرا مطالعاتی که انجام خواهد گرفت به صورت نظام یافته بوده و بر اساس آن به سوالات پاسخ می دهد.

 
 
جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد ، اجزاء و عوامل مختلف که حداقل در یک صفت با هم مشترک هستند. ( خاکی ، 1390 :250). جامعه آماری این تحقیق کارکنان سازمان جمعیت هلال احمر استان گیلان به تعداد 500 نفر است
3-4) نمونه آماری و شیوه نمونه گیری
نمونه آماری عبارت است از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت ، یک گروه یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می شود ، بطوریکه این مجموعه معرف کیفیت و ویژگیهای آن قسمت ، گروه یا جامعه بزرگتر باشد( خاکی ، 1390 :250).
حجم نمونه نیز پس از بررسی مستندات مربوط به تعداد شعب و کارکنان این اداره کل، از طریق نمونه گیری تصادفی مشخص شده است. حجم نمونه با بهره گرفتن از جدول مورگان 217 نفر تعیین گردیده است. منظور از نمونه گیری تصادفی، این است که نمونه های آماری بصورت کاملا تصادفی و شانسی و بدون هیچ قاعده ای انتخاب می شود.
3-5) روش و ابزار جمع آوری داده ها
ابزار جمع آوری داده ها ، مقیاس ها یی هستند که محقق به کمک آنها قادر است اطلاعات مورد نیاز خود را گرد آوری ، ثبت و کمی نماید (طالعی ، 1389: 102).برای اجرای هر نوع مطالعه ا ی داده هایی جمع آوری شده و با بهره گرفتن از فرضیه ها مورد آزمون قرار می گیرند. روش جمع آوری داده ها میدانی و ابزار جمع آوری داده ها در این تحقیق پرسشنامه می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنا مه استاندارد است. پرسشنامه عدالت سازمانی( مراوده ای و توزیعی) برگرفته از نیهوف و مورمن در سال 1993 ، پرسشنامه کیفیت زندگی کاری که شامل 21 سوال بوده و توسط والتون (1973) تهیه شده و پرسشنامه رهبری تحول گرا برگرفته از باس و آوولیو سال (1979) می باشد که شامل شانزده سوال است . سوالات پرسشنامه بصورت جدول زیر است:
جدول 3-1) سوالات پرسشنامه به تفکیک هر متغیر
متغیرها
تعداد سوالات هر متغیر
سوالات
کیفیت زندگی کاری
21
21-1
عدالت توزیعی
5
26-22
عدالت مراوده ای
9
35-27
رهبری تحول گرا
16
51-36
3-6) روایی و پایایی پرسشنامه
در هر تحقیقی، مناسب بودن ابزار اندازه گیری اهمیت فراوانی دارد. هر نوع ابزار باید از روایی و پایای لازم برخوردار باشد تا محقق بتواند داده های متناسب با تحقیق را گرد آوری نموده و از طریق تجزیه و تحلیل این داده ها ، فرضیه های مورد نظر را بیازماید و به سوال تحقیق پاسخ دهد.
3-6-1) روایی
منظور ازروایی آن است که وسیله اندازه گیری بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را به درستی اندازه بگیرد. موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری های نامناسب می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و بی اعتبار سازد (خاکی، 1390: 244).در این تحقیق برای اینکه پرسشنامه از روایی لازم برخوردار گردد، از روایی صوری استفاده گردید.بدین صورت از مطالعه مبانی نظری، تحقیقات انجام شده و کتب تخصصی در زمینه تحقیقات و نیز نظرات جمعی از صاحب نظران و اساتید استفاده شده است.
3-6-2) پایایی
در این تحقیق برای تعیین پایایی پرسش نامه از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. آلفای کرونباخ یک ضریب اعتبار است که میزان همبستگی مثبت یک مجموعه را با هم منعکس می کند. آلفای کرونباخ بر حسب میانگین همبستگی داخلی میان پرسش هایی که یک مفهوم را می سنجدمحاسبه می شود. هر قدر آلفای کرونباخ به عدد 1 نزدیکتر باشد اعتبار سازگاری درونی گویه ها بیشتر است.در این روش اگر ضریب آلفا کمتر از60/0 باشد معمولا اعتبار آن ضعیف تلقی می شود، دامنه 70/0 قابل قبول وبیش از 80/0 خوب تلقی می شود ( سکاران ، 1388:385).
میزان آلفای کرونباخ برای متغیرها بصورت زیر است:
جدول 3-2) میزان آلفای کرونباخ پرسشنامه تحقیق
متغیرها
تعداد سوالات هر متغیر
آلفای کرونباخ
کیفیت زندگی کاری
21
842/0
عدالت توزیعی
5
876/0
عدالت مراوده ای
9
763/0
رهبری تحول گرا
16
754/0
3-7) روش تجزیه و تحلیل داده ها:
ابزار اصلی جمع آوری داده ها در این تحقیق پرسشنامه بوده است و پاسخ دهندگان بر اساس یک مقیاس پنج درجه ای از نوع لیکرت به سوالات پاسخ گفته اند.همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها از دو روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده می شود و نرم افزارSPSS_20 برای تحلیل داده ها بکار برده شود .
3-7-1 )آمار توصیفی
روش تحلیل توصیفی بدین منوال است که محقق از طریق مقایسه پدیده ها از نقطه نظر آماری به توصیف آنها می پردازد و اطلاعات ارزشمندی درباره ماهیت گروه مورد بررسی بدست می دهد و شاخصهای آماری مورد استفاده همان شاخصهای آماری توصیفی است. (خاکی ،1384،ص320).
لذا در این تحقیق از آمار میانگین استفاده شده است.
3-7-2) آمار استنباطی
دراین تحقیق به منظور بررسی نرمال بودن متغیرها از آزمون کولوموگروف اسمیرنوف استفاده شد. از آنجایئکه متغیرها نرمال بودند و هدف تحقیق سنجش تاثیر گذاری بین متغیرها بود لذا از رگرسیون استفاده گردید و به منظور آزمون مدل تحقیق و بررسی تاثیر گذاری متغیرهای تحقیق بر روی یکدیگر از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون ساده و رگرسیون چندگانه استفاده شد.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
4-1- مقدمه
این فصل جهت تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده طراحی گردیده است. در فرایند اجرایی، نخست پرسشنامه هایی که توسط پاسخ گویان تکمیل گردیده اند را جمع آوری کرده و داده های خام مورد نیاز جهت توصیف و آزمون فرضیه ها به کمک رایانه و نرم افزار استخراج می گردند و سپس این داده ها از طریق نرم افزار spss 18 تجزیه و تحلیل شده و در دو مرحله به اطلاعات مورد استفاده در ا

ین تحقیق، تبدیل می گردند. در مرحله اول که تجزیه و تحلیل توصیفی می باشد، داده های جمع آوری شده به صورت جدول آمار توصیفی و فراوانی و نمودار میله ای و هیستوگرام ارائه می شود و در مرحله دوم که تجزیه و تحلیل استنباطی می باشد، بااستفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون مورد بررسی قرار می گیرند. در نهایت می توان درمورد پذیرش یا عدم پذیرش هر کدام از فرضیه های آماری اظهار نظر نمود.
4-2- آمار توصیفی
4-2-1- توصیف متغیرهای جمعیت شناختی پاسخ دهندگان:
توصیف متغیر جنسیت
با توجه به جدول و نمودار زیر مشاهده می شود که 48.8 درصد از پاسخ دهندگان مرد ،51.2 درصد زن هستند.
جدول4-1) توصیف متغیر جنسیت
فراوانی
درصد
مرد
106
48.8
زن
111
51.2
کل
217
100.0
نمودار4-1) نمودار دایره ای جنسیت
توصیف متغیر تحصیلات
با توجه به جدول و نمودار زیر مشاهده می شود که 36.4 درصد از پاسخ دهندگان دیپلم ،16.6 درصد فوق دیپلم ،26.7 درصد لیسانس ،19.8 درصد فوق لیسانس ،0.5 درصد دکتری هستند.
جدول4-2)توصیف متغیر تحصیلات
فراوانی
درصد
دیپلم
79
36.4
فوق دیپلم
36
16.6
لیسانس
58
26.7
فوق لیسانس
43
19.8
دکتری
1
.5
کل
217
100.0
نمودار4-2)نمودار میله ای تحصیلات
توصیف متغیر سابقه خدمت
با توجه به جدول و نمودار زیر مشاهده می شود که 7.8 درصد از پاسخ دهندگان زیر 10 سال ،56.2 درصد 10-15 سال، 30.9 درصد 15-20 سال،5.1 درصد 20 سال به بالا هستند.
جدول4-3)توصیف متغیر سابقه خدمت
فراوانی
درصد
زیر 10 سال
17
7.8

10-15 سال
122
56.2
15-20 سال
67
30.9
20 سال به بالا
11
5.1
کل
217
100.0
نمودار4-3)نمودار میله ای سابقه خدمت
توصیف متغیر کیفیت زندگی کاری
در متغیر کیفیت زندگی کاری کمترین امتیاز 1.38 و بیشترین امتیاز 4.19 و میانگین نمرات 3.0746 و انحراف معیار آن 48743/0 و واریانس آن 238 /0است.میانگین نمرات بیانگر این است که متغیر کیفیت زندگی کاری در سطح خوبی قرار دارد .هیستوگرام و توصیف آماری متغیر کیفیت زندگی کاری نیز در جدول زیر نشان داده شده است.
جدول4-4)توصیف متغیر کیفیت زندگی کاری
تعداد
حداقل
حداکثر

چکیده
مدیریت و برنامه ریزی فعالیت ها و منابع مورد نیاز در یک پروژه، نیازمند تحلیل های متنوعی است که یکی از آنها، مدلسازی و تخمین صحیح هزینه و زمان پروژه و تسطیح منابع می باشد. این مسئله کمک شایانی به مدیریت بهینه پروژه و تصمیم گیری در شرایط بحرانی و در واقع تصمیم گیری چند هدفه خواهد نمود. مدیران همیشه به دنبال ابزارهای تسهیل کننده این امر بوده اند و با به کار بردن ابزارهای ابتکاری سعی در بوجود آوردن کارا ترین برنامه ریزی داشته اند. وجود نوسانات منابع و تلاش در تسطیح ساختن منابع و همچنین اولویت فعالیت ها، زمانبندی پروژه را به یک مسئله سخت مبدل نموده است .
در این پژوهش سعی بر ارائه مدل ریاضی است که در آن منابع نامحدود و متعدد پروژه تسطیح شده و به اهداف متعددی دستیابی پیدا کنیم که علاوه بر ارضای قیود در خصوص پیش نیازی و پس نیازی فعالیت های پروژه و انتخاب فعالیت ها در مدهای مختلف، پروژه در کمترین زمان به اتمام رسیده و هزینه استفاده از منابع چندگانه در بازه های زمانی مختلف اجرای پروژه حداقل گردد. مسأله تسطیح منابع با وجود محدودیت منابع و یا بدون وجود این محدودیت یک مسألهNP-Hard است که منابع و گوناگونی ساختار شبکه روش ابتکاری را در بهینه کردن مسائل تسطیح منابع ناتوان میکند.
در نهایت مدل ارائه شده در این تحقیق بترتیب توسط الگوریتم دقیق و فراابتکاری ε-constraint و NSGA-II حل شده و مقایسه نتایج حاصل از آن دو جهت نشان دادن کارائی الگوریتم فراابتکاری نسبت به الگوریتم دقیق در دنیای واقعی و مسائل بزرگ ارائه می گردد. روش های فرا ابتکاری با توان جستجوی بالا، توانایی بهینه کردن در زمینه های مختلف را دارند.

واژه های کلیدی: مدیریت پروژه، تسطیح منابع نامحدود، روش های فراابتکاری، تصمیمگیری چند هدفه

فهرست مطالب
فصل اول- کلیات تحقیق
1-1 مقدمه 1
1-1 بیان مساله 2
1-3 اهمیت و ضرورت موضوع 4
1-4 اهداف تحقیق 7
1-5 روش تحقیق 7
1-6 شکاف تحقیقاتی 9
1-7 واژگان کلیدی تحقیق 9
8-1 جمع بندی 11
فصل دوم- ادبیات و پیشینه تحقیق
1-2 مقدمه 12
2-2 ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻭ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎﺕ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ‬ﻭ ﮐﻨﺘﺮﻝ ﭘﺮﻭﮊﻩ 13
2-2-1 ﻣﺮﺍﺣﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺭﻳﺰی و کنترل پروژه 13
2-2-2 ﻣﺮﺍﺣﻞ ﺭﻳﺰ ﮐﺮﺩﻥ ﭘﺮﻭﮊﻩ 14
3-2-2 ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﻣﻴﺎﻥ ﺩﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ 15
4-2-2 ﺍﺻﻮﻝ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﻣﺪﺕ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ 17
5-2-2 ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﻣﺪﺕ ﺍﺟﺮای عادی 20
6-2-2 ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﻣﺪﺕ ﺍﺟﺮای فشرده 21
7-2-2 ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻭ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﭘﺮﻭﮊﻩ‬ 23
3-2 مسأله زمانبندی پروژه با در نظر گرفتن منابع 28
1-3-2 برنامه ریزی و زمانبندی 28
2-3-2 روش های تولید برنامه زمانبندی 29
3-3-2 مسأله در حالت کلی 30
4-2 تسطیح منابع 40
1-4-2 چارچوب روش‌های تسطیح و تراز کردن منابع 45
2-4-2 روش تراز کردن ویست (Wiest Leveling) 48
3-4-2 الگوریتم برگس (Burgess ) 49
4-4-2 مشکلات در سطح منابع مورد نیاز در طول پروژه 49
5-2 مسائل بهینه سازی چند هدفه 51
1-5-2 الگوریتم های تکاملی چندهدفه 52
2-5-2 الگوریتم های تکاملی چند هدفه نخبه گرا 55
3-5-2 الگوریتم ژنتیک نخبه گرا بر پایه مرتب سازی غیر مغلوب (NSGA-ll) 56
6-2 روش های حل مسائل بهینه سازی 59
1-6-2 روش های حل دقیق 59
2-6-2 روش های حل ابتکاری 61
3-6-2 روش های فرا ابتکاری 62
7-2 جمع بندی 66
فصل سوم- روش تحقیق
1-3 مقدمه 67
2-3 الگوریتم های دقیق 67
1-2-3 روش محدودیت اپسیلون 68
3-3 روش های ابتکاری 69
4-3 روش فراابتکاری الگوریتم ژنتیک 69
1-4-3 دلایل استفاده از الگوریتم ژنتیک 69
5-3 طرح کلی مساله 71
1-5-3 مدل اول: تسطیح منابع در شرایط منابع نامحدود، چندین حالت اجرا و افق برنامه ریزی محدود 73
2-5-3 مدل دوم : تسطیح منابع در شرایط منابع نامحدود، چندین حالت اجرا و با در نظر گرفتن امکان تخطی از افق برنامه ریزی 75
6-3 الگوریتم ژنتیکNSGA-II 78
1-6-3 طرح پایه 78
2-6-3 کد گذاری و بازنمائی مدل 79
3-6-3 تولید جمعیت اولیه 81
4-6-3 عملگر آمیزش 82
5-6-3 عملگر جهش 84
6-6-3 مرتب سازی اعضا بر مبنای مفهوم چیرگی 85
7-6-3 محاسبه پارامتر کنترلی به نام فاصله جمعیت 87
8-6-3 انتخاب اعضای نسل بعد 88
7-3 جمع بندی 88
فصل چهارم- اجرای مدل و تجزیه و تحلیل
1-4 مقدمه 90
2-4 اعتبار سنجی مدل و حل با بهره گرفتن از الگوریتم دقیق ε-constraint 90
3-4 جمع بندی 99
فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادها
1-5 جمع بندی 100
2-5 پیشنهادات 104

—مراجع 105
پیوست ها 112

فهرست شکلها
ﺷﮑﻞ-1-2 ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺯﻣﺎﻥ-ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻳﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ 23
ﺷﮑﻞ-2-2 ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﭘﺮﻭﮊﻩ 25
شکل 3-2-مثال تجربی تسطیح منابع 47
شکل 4-2-رهیافت مختلف رتبه بندی پارتو 53
شکل 5-2- محاسبه فاصله تراکم در یک مسئله دو هدفه 58
شکل 6-2- منطق به کاررفته در الگوریتم NSGA-II برای انتخاب اعضای نسل بعد 58
شکل 1-3- رویه الگوریتم ژنتیک NSGA-II 71
شکل 2 -3- پروژه نمونه 79
شکل 3-3-الگوریتم تولید لیست فعالیتها 81
شکل 4-3- رتبه بندی بر مبنای شماره دسته 85
شکل 5-3- مفهوم فاصله ازدحامی برای نقطهi 87
شکل 1-4- هزینه استفاده از هر منبع در هر حالت از انجام پروژه در هر دوره 91
شکل 2-4-مدت زمان اجرای هر
فعالیت در هر حالت از اجرای آنها 91
شکل 3-4 پارامتر تاخیر در پروژه مورد مثال 92
شکل 4-4- داده های مربوط به پارامتر تاخیر در پروژه مورد مثال 92
شکل 5-4- فعالیت های پروژه و حالت اجرای آنها در هر دوره 93
شکل 6-4- زمان شروع و پایان هر فعالیت در پروژه 93
شکل 7-4- میزان بهره برداری میزان مصرف منبع خاص در حالت اجرای خاص در هر دوره 94
شکل 8-4- نتایج حاصل از حل دقیق پروژه توسط Lingo و Excel 94
شکل 9-4- نقاط پارتوی موجود در کل فضای جستجو در حل مسئله توسط الگوریتم ژنتیک 97

فهرست جداول
جدول 1-2- رویکردهای پاسخ به عدم قطعیت در فاز اجرای پروژه 38
جدول2-2- خلاصه تحقیقات انجام شده در زمینه زمانبندی پروژه با هدف تسطیح منابع 43
جدول 3-2- مقایسه ویژگیهای برخی از مشهورترین الگوریتم های چند هدفه 54
جدول 1-3- معرفی پارامترها و متغیرهای مدل شماره 1 73
جدول 2-3- معرفی پارمترها و متغیرهای مدل شماره 2 76
جدول 3-3-روند تولید یک نمونه از لیست فعالیت ها 81
جدول 1-4- جوابهای بهینه با در نظر گرفتن اوزان 98
جدول 2-4- تایج محاسباتی برای حل مسائل با ابعاد کوچک و بزرگ 99

فصل اول
کلیات تحقیق

مقدمه
برنامه ریزی پروژه عبارت است از تعیین یک توالی زمانی در قالب برنامه ریزی زمانبندی جهت انجام فعالیت های وابسته به یکدیگر که تشکیل دهنده ی شبکه ای به نام پروژه هستند.
برنامه ریزی و زمانبندی جزو مشترکات بسیاری از شاخه های مهندسی می باشند. خواه پروژه عظیم مانند احداث اسکله و پلهای طویل باشد یا چیزی که در ظاهر بسیار ساده به نظر می رسد، برنامه ریزی و زمانبندی هر دو بسیار اهمیت دارند. حتی برای یک پروژه کوچک چگونگی انجام فعالیت ها و تعداد حالاتی که می توان به آنها منابع تخصیص داد بیش از حد تصور زیاد است. در یک کارخانه تعیین اینکه کدام فعالیت توسط ماشین و با چه منابع انسانی انجام می پذیرد، می تواند فرق بین سود دهی و یا زیان دهی باشد. در شرکت های توسعه نرم افزاری تخصیص مسئولیت ها به وظائف و مدیریت موثر بر مجموع عوامل تیم توسعه، تفاوت بین به ارسال به موقع نرم افزار به بازار و تصاحب سهم عمده ی بازار و یا از دست دادن آن بازه زمانی است.
امروزه لزوم برنامه ریزی مناسب به منظور بر آورد صحیح از زمان و هزینه ی انجام پروژه و میزان منابع مورد نیاز در یک پروژه که تاثیر مستقیم بر اجرا، اداره و بهره برداری مناسب از پروژه هائی همانند احداث سد، ساختن بزرگراه و غیره دارند، بر کسی پوشیده نیست. این مسئله بخصوص در کشور های پیشرفته اهمیت بسیاری دارد. به طور کلی مدیریت و برنامه ریزی فعالیت ها و منابع مورد نیاز در یک پروژه، نیازمند تحلیل های متنوعی است که یکی از آنها، مدلسازی و تخمین صحیح هزینه و زمان پروژه و میزان زمان لازم برای استفاده از منابع است. این مسئله کمک شایانی به مدیریت بهینه پروژه و تصمیم گیری در شرایط بحرانی خواهد نمود.
مسئله ی برنامه ریزی پس از آن کنترل زمانبندی پروژه ها، هر روز اهمیتی پیش از گذشته می یابد. برنامه ریزی و کنترل پروژه، در ابتدای امر، مراحل مختلفی از جمله تحلیل پروژه، برآورد مدت، هزینه و منابع اجرائی و در نهایت زمانبندی پروژه صورت می گیرد. در تمامی این موارد، بخصوص در زمان ارزیابی اولیه پروژه فرض می شود که تمامی فعالیت ها در زمان واقعی خود محاسبه شده و اجرا می شوند. گاهی اوقات به دلایل مخالف، مدیر پروژه تصمیم می گیرد زمان پروژه را کاهش دهد که این امر تاثیرات مستقیم بر هزینه تمام شده خواهد گذاشت.
کاهش زمان با بهره گرفتن از تدابیر خاصی از جمله به کارگیری منابع اجرائی محقق می شود که باعث افزایش هزینه های پروژه نیز می گردد. در مواردی با توجه به روابط فعالیت ها، شرایط تاخیری برای پروژه پیش بینی می شود که و همراه با افزایش هزینه و تعاملی داخلی با خسارت های دیرکرد قرار می گیرد و در نتیجه می تواند منجر به کاهش یا افزایش هزینه های کلی شود که این نکته باید توسط مدیر پروژه بررسی شود.
مجریان پروژه علاوه بر محدودیت های مالی و زمانی، با محدودیت منابع فیزیکی نیز درگیر هستند. منظور از منابع فیزیکی عمدتا منابع انسانی و ماشین آلات است. نیازهای منبع یک شرکت مجری پروژه های ساخت با زمان تغییر می کند. بدین معنی که در یک بازه زمانی ممکن است نیاز زیادی به منبع باشد و در بازه ی زمانی بعدی این نیاز کاهش یابد. لذا معمولا شرکت ها از هرکدام از منابع، تعداد محدود و مشخصی را برای خود تهیه می کنند و اجرای پروژه ها را بر اساس این مقدار محدود برنامه ریزی می کنند.
از دیگر عوامل که نیازمند توجه برنامه ریزان پروژه ها به طور کلی و پروژه های ساخت به طور خاص است، مسئله نوسانات در مصرف منابع است. در سالهای اخیر مسئله تسطیح منابع با هدف کم کردن مقدار نوسان در مصرف دوره ای منابع می توان به شرکت های چند پروژه ای اشاره کرد. هر چه نوسانات دوره ای تقاضای منابع برای هریک از پروژه ها بیشتر باشد، نیاز به نقل و انتقال بیشتر منابع به وجود می آید که خود در برگیرنده ی هزینه است.

بیان مسأله
زمانبندی فعالیت ها و تخصیص منابع یکی از چالش هایی است که مدیران روزانه با آن در گیرند. مدیران همیشه به دنبال ابزارهای تسهیل کننده این امر بوده اند و با به کار بردن ابزارهای ابتکاری سعی در بوجود آوردن کارا ترین برنامه ریزی داشته اند.
قالب برنامه ریزی زمانبندی جهت انجام فعالیت های وابسته به یکدیگر می باشند که تشکیل دهنده ی شبک
ه ای به نام پروژه هستند. وابستگی فعالیت ها در حقیقت ترتیبی است که در تقدم و تاخرشان بواسطه محدودیت های فنی در اجرای پروژه بایستی رعایت شوند. محدودیت های پیش نیازی جزء لاینفک پروژه هستند ولی برای تطابق هرچه بیشتر با دنیای پروژه ها لازم است محدودیت های منابع نیز در تهیه ی برنامه ریزی زمانبندی توجه بسیاری از محققین را به خود جذب نماید و تحقیقات گسترده ای در این زمینه انجام گیرد.
نظر به زمانبندی پروژه، یک جواب می بایست محدودیت هایی چون منابع در دسترس و اولویت فعالیت ها را در راستای بهینه سازی تابع هدف رعایت نماید. در ادبیات تحقیق از این مسئله تحت عنوان مسئله کلاسیک زمانبندی پروژه یاد می شود این مسئله از دیر باز بعنوان مسئله NP-Hard شناخته شده است. (سعادت قره باغ, 1388)
تسطیح و تخصیص منابع از وظایف اصلی مدیر پروژه می باشد. منابع مانند مواد اولیه، نیروی انسانی، تجهیزات، اطلاعات، و زمان به تمام عناصر مورد نیاز برای تکمیل اجرای یک پروژه اطلاق می شود. هدف از تسطیح منابع این است که تا حد امکان مصرف منابع در دوره های مختلف به هم نزدیک شود تا نوسانات در بکارگیری منابع حداقل شود (Khattab & Syland, 1996 ) .
همچنین تسطیح منابع را می توان تلاشی به منظور نائل شدن به توزیع بهتری از بکارگیری مؤثر منابع بیان نمود (Badiru, 1996 ) .
هدف از به کارگیری تسطیح منابع، تلاش در جهت کمینه نمودن اختلاف بین سطوح بیشترین و کمترین نرخ بکارگیری منابع، نسبت به یک سطح کاربردی مطلوب و کاهش هزینه به کارگیری منابع حمل و نقل با بهره گرفتن از یک روش فرا ابتکاری (متاهیوریستیک) مناسب می باشد (نادری پور, 1372 ) .
مساله تخصیص منابع در دستهبندی هرولن و دمیولیمیستر (2002) بصورت
level m,1 نمایش داده میشود که در آن CPM تابع هدف، زمان تحویل پروژه که زمان ختم پروژه از آن نباید بیشتر شود و m تعداد انواع منابع تجدید پذیر می باشد.
( Demeulemeester & Herroelen, 2007 )
از آنجا که نوسانات منابع در مورد نیروی انسانی به معنی استخدام و اخراج است و نوسانات منابع در تجهیزات به معنی اجاره کردن و باز پس دادن است در اغلب پروژه ها این نوسانات نامطلوب می باشد. مساله تسطیح منابع از این جهت که سعی در حداقل نمودن نوسانات منابع انسانی و تجهیزات در طی زمان دارد اهمیت می یابد. بخصوص در پروژه هایی که بیکار ماندن منابع (انسانی یا تجهیزات) و یا بالا بودن بار کاری منابع هزینه بر است، این مساله مهم تلقی می شود (Kastor & Sirakoulis, 2009 ) .
پیچیدگی الگوریتم های ارائه شده برای حل این مسئله بسیار حائز اهمیت است و این امر می تواند در مورد مسائل بزرگ حتی با پیشرفت هائی که امروزه در زمینه ی برنامه نویسی کامپیوتری و سخت افزارهای مورد استفاده برای اجرای این برنامه ها حاصل شده است، بسیار آزار دهنده باشد.