مقدمه ……………………………………………………………………. 1

1- سؤالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………….. 2

2- روش و ابزار گردآوری تحقیق …………………………………………………………………………….. 3

3- اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………. 3

4- نتایج مورد انتظار ……………………………………………………………………………………………… 4

 

فصل اول : کلیات ……………………………………………………………………………………………………. 5

طرح مطلب ……………………………………………………………………………………………………………….. 6

  گفتار اول: بررسی سابقه دلالی ……………………………………………………………………………………… 6

الف- مفهوم و ماهیت دلالی ……………………………………………………………………………………… 8

1- مفهوم دلالی …………………………………………………………………………………………………… 8

2- ماهیت دلالی …………………………………………………………………………………………………… 9

ب- علل رجوع به دلالی ………………………………………………………………………………………….. 12

گفتار دوم : تمییز دلالی از مفهوم مشابه ……………………………………………………………………………. 13

الف- عقد جعاله و قرارداد دلالی ……………………………………………………………………………….. 13

1- وجوه تشابه …………………………………………………………………………………………………….. 14

2- وجوه افتراق ……………………………………………………………………………………………………. 15

ب- اجاره شخص و قرارداد دلالی ………………………………………………………………………………. 15

1- وجوه تشابه ………………………………………………………………………………………………………….. 17

2- وجوه افتراق………………………………………………………………………………………………………….. 17

ج- دلالی و استیفاء …………………………………………………………………………………………………. 17

1- وجوه تشابه ………………………………………………………………………………………………………….. 17

2- وجوه افتراق………………………………………………………………………………………………………….. 18

د- دلالی و وکالت ………………………………………………………………………………………………….. 18

1- وجوه تشابه ………………………………………………………………………………………………………….. 18

2- وجوه افتراق………………………………………………………………………………………………………….. 20

هـ- دلالی و عاملی ………………………………………………………………………………………………….. 20

1- وجوه تشابه ………………………………………………………………………………………………………….. 23

2- وجوه افتراق………………………………………………………………………………………………………….. 23

 

و- حق العمل کاری و دلالی ……………………………………………………………………………………… 23

1- وجوه تشابه ………………………………………………………………………………………………………….. 26

2- وجوه افتراق………………………………………………………………………………………………………….. 26

ز- ارتباط قرارداد دلالی با نمایندگی تجاری …………………………………………………………………… 27

1- وجوه تشابه ………………………………………………………………………………………………………….. 27

2- وجوه افتراق………………………………………………………………………………………………………….. 27

ح- قرارداد دلالی و قرارداد کار ………………………………………………………………………………….. 29

1- وجوه تشابه ………………………………………………………………………………………………………….. 29

2- وجوه افتراق………………………………………………………………………………………………………….. 29

فصل دوم : تشکیل قرارداد دلالی ……………………………………………………………………………… 31

طرح مطلب ……………………………………………………………………………………………………………….. 32

گفتار اول : شرایط عمومی صحت قرارداد دلالی ………………………………………………………………… 32

الف- قصد طرفین و رضای آنها…………………………………………………………………………………… 33

ب- اهلیت طرفین …………………………………………………………………………………………………… 35

ج- مورد معامله باید معین باشد……………………………………………………………………………………. 41

د- مشروعیت جهت معامله …………………………………………………………………………………………. 44

گفتار دوم: شرایط اختصاصی دلالی ……………………………………………………………………………….. 46

الف- شرایط اشتغال به دلالی ……………………………………………………………………………………… 46

ب- تاثیر فقدان شرایط دلالی بر قرارداد دلالی ………………………………………………………………… 48

گفتار سوم : مصادیق دلالی ………………………………………………………………………………………….. 49

الف- دلالان رسمی بیمه …………………………………………………………………………………………… 50

ب- دلالان املاک و خودرو ……………………………………………………………………………………… 52

د- دلالان بورس …………………………………………………………………………………………………….. 54

فصل سوم : آثار قرارداد دلالی  و انحلال آن……………………………………………………………… 56

طرح مطلب ……………………………………………………………………………………………………………….. 57

گفتار اول : آثار قرارداد دلالی ………………………………………………………………………………………. 57

طرح مطلب ……………………………………………………………………………………………………………….. 57

الف- تعهدات دلالی ……………………………………………………………………………………………….. 57

1- تعهدات دلال در مقابل آمر………………………………………………………………………………….. 57

الف) ماهیت تعهدات دلال ……………………………………………………………………………………… 57

ب) رعایت مصلحت آمر ……………………………………………………………………………………….. 59

ج) رعایت امانت در انجام معامله ……………………………………………………………………………… 60

د) ممنوعیت دلال از انجام معامله با خود …………………………………………………………………….. 61

هـ) ضمانت حسن اجرای تعهد ………………………………………………………………………………… 62

و) داشتن حسن نیت ……………………………………………………………………………………………… 67

2- تعهدات دلال در مقابل اشخاص ثالث……………………………………………………………………… 69

3- معامله دلال با خود…………………………………………………………………………………………….. 73

4- توکیل دلالی …………………………………………………………………………………………………… 74

ب-  مسئولیت و وظایف آمر ……………………………………………………………………………………… 75

1- پرداخت اجرت ……………………………………………………………………………………………….. 75

2- مخارج دلالی ………………………………………………………………………………………………….. 77

3- مساعدت آمر به دلال در انجام موضوع دلالی  ………………………………………………………….. 78

گفتار دوم: انحلال قرارداد دلالی ……………………………………………………………………………………. 79

طرح مطلب ……………………………………………………………………………………………………………….. 79

الف- انحلال ارادی قرارداد ……………………………………………………………………………………….. 79

ب- انحلال قهری قرارداد………………………………………………………………………………………….. 87

1- اتمام مدت دلالی ……………………………………………………………………………………………… 88

2- انجام موضوع دلالی توسط شخص آمر…………………………………………………………………… 88

3- متعذر شدن انجام موضوع دلالی …………………………………………………………………………… 88

4- تخلف دلال از انجام تعهدات……………………………………………………………………………….. 89

5- حجر و فوت یکی از طرفین ………………………………………………………………………………… 90

6- ورشکستگی ……………………………………………………………………………………………………. 90

نتیجه گیری و پیشنهادات……………………………………………………………………………………………….. 95

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………………….. 100

مقدمه
دلالی به عنوان یک تاسیس حقوقی در ماخذ فقهی ما و نیز در قانون مدنی مورد بحث قرار نگرفته و می توان آن را از پدیده­های نوظهوری که هم زمان با مفاهیم حقوق تجارت به معنای اخص، وارد سیستم حقوقی ما شده است، دانست. اما قرارداد دلالی براساس تعریفی که در نظام حقوقی رومی – ژرمنی ارائه می شود و در ماده ی 335 قانون تجارت ایران از قانون تجارت فرانسه اقتباس شده است عبارت از قراردادی است که شخصی به نام دلال در مقابل اجرت، واسطه انجام معاملاتی شده یا برای کسی که می خواهد معاملاتی نماید طرف معامله پیدا می کند. بر اساس این تعریف، طبق مبانی فقه اسلامی، دلال، نماینده در انعقاد قرارداد نمی باشد، اگر چه ممکن است نماینده اصیل در یافتن مشتری برای انجام قرارداد باشد. البته قرارداد دلالی به گونه ای که در نظام حقوقی انگلیس مطرح است، در حقوق اسلام از مصادیق وکالت و نمایندگی است زیرا در این فرض، دلال کسی است که به دستور اصیل و از طرف او به حساب او قرارداد منعقد می کند در این صورت دلال به روشنی وکیل تلقی می گردد.

در قانون تجارت ایران در بند 3 ماده ی 2 هر قسم دلالی از معاملات تجاری دانسته شده است و در مواد 335 به بعد مقررات و احکام حاکم بر قرارداد دلالی پیش بینی شده است همچنین مطابق قانون تجارت، رابطه دلال با آمر تابع مقررات وکالت است.

البته در لایحه، در مورد مقررات دلالی در مقایسه با قانون تجارت تغییرات گسترده و عمیقی صورت نگرفته است، اما نوآوری های در این زمینه وجود دارد که نیاز به بررسی دقیق دارد.

در لایحه اصلاحی قانون تجارت دلالی در باب سوم ، تحت عنوان قراردادهای تجاری مطرح شده است و مواد 21 تا 42 لایحه به بیان احکام قرارداد دلالی اختصاص یافته است. و مطابق ماده ی 21 لایحه: «دلال شخصی است که در مقابل اجرت، واسطه انجام معاملات می‌شود یا برای شخصی که مایل به انجام دادن معامله‌ای است، طرف معامله پیدا می‌کند. جز در موارد مصرح در این قانون، قرارداد دلالی تابع مقررات راجع به وکالت است. »

در لایحه اصلاحی دلال حق انجام معامله، در حوزه ای موضوعاتی که فعالیت دلالی می کند را ندارد و به موجب تبصره ماده ی 23 لایحه، ضمانت اجرای چنین معامله ای بطلان است در حالی که در قانون تجارت چنین ممنوعیتی وجود ندارد.

یکی از نوآوری های لایحه در مورد دلالی، نظامند کردن شغل دلالی می باشد برای همین امر، مطابق ماده ی 25 تشکیل اتحادیه صنفی دلالی را ضروری اعلام نموده، همچنین لزوم تنظیم دفاتر تجاری و ثبت کلیه اعمال تجاری توسط دلال در ماده ی 42 لایحه مورد تاکید قرار گرفته است در حالی در قانون تجارت فعلی چنین احکامی وجود ندارد.

با توجه به قراردادهای دلالی به طور گسترده در جامعه منعقد می گردد مطالعه مقررات دلالی اهمیت خاص دارد و با توجه به اینکه لایحه اصلاحی قانون تجارت مراحل نهایی تصویب خود را طی می نماید مطالعه جنبه های مختلف این لایحه دارای اهمیت خاصی است که در این تحقیق احکام قرارداد دلالی در لایحه به صورت تطبیقی با مقررات قانون تجارت مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

در این تحقیق در فصل اول کلیات قرارداد دلالی مطالعه خواهد شد در فصل دوم تشکیل قرارداد دلالی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و فصل سوم نیز به آثار قرارداد دلالی و انحلال آن اختصاص خواهد داشت.

1- سؤالات تحقیق
قرارداد دلالی در لایحه اصلاحی و قانون تجارت چه آثاری دارد؟
روابط دلال با آمر و طرف قرارداد به چه نحوی خواهد بود؟
نوآوری های لایحه اصلاحی در مقایسه با قانون تجارت چیست؟
آیا دلال ضامن اعتبار متعاملین است یا خیر؟
چه شرایطی برای تحقق قرارداد دلالی لازم است؟
2- روش و ابزار گردآوری تحقیق
روشهای مختلف تاریخی، نقلی، عقلی، تجربی و شهودی وجود دارد که در این پزوهش از روشهای عقلی از نوع علی وتحلیلی و توصیفی با اتکا به مطالعات کتابخانه ای استفاده خواهد شد. از سوی دیگر با توجه به موضوع پزوهش، در این تحقیق از روشهای مطالعات حقوقی و تفسیر متون نیز استفاده خواهد شد. در کل روش ما ترکیبی از از روشهای فوق است

3- اهداف تحقیق
اهداف اصلی

1-تجزیه و تحلیل مقررات قراردادی دلالی در لایحه اصلاحی قانون تجارت و مقایسه آن با مقررات قانون تجارت.

2- مطالعه ماهیت قرارداد دلالی، تشکیل و آثار قرارداد دلالی.

3- بررسی نوآوری های لایحه قانون تجارت در زمینه قرارداد دلالی.

اهداف فرعی

بررسی وجوه اشتراک و تفاوت دلالی با عقود مشابه مورد مطالعه قرار خواهد گرفت
بررسی انحلال و زوال قرارداد دلالی از اهداف دیگر این پژوهش می باشد.
بنابراین انتظار می­رود در این پژوهش مقررات دلالی در لایحه اصلاحی به طور جامع مورد مطالعه قرار گیرد و با مقررات کنونی قانون تجارت مورد تطبیق قرار گیرد.
4-نتایج مورد انتظار
1- مطابق قانون تجارت و لایحه اصلاحی دلال تنها در صورت تعدی و تفریط مسئول جبران خسارات وارده است

2- روابط دلال با آمر و طرف مقابل قرارداد تابع مقررات لایحه اصلاحی بوده و در صورت سکوت لایحه، مقررات وکالت قانون مدنی اعمال خواهد شد.

3-توجه دقیق به مقررات حاکم بر روابط دلال با آمر از نوآوری های لایحه اصلاحی می باشد.

طرح مطلب
در این فصل مفهوم دلالی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت سپس سابقه تاریخی دلالی در حقوق ایران و مقررات مربوط به آن بررسی شده و نهایتاً ماهیت قرارداد دلالی مطالعه خواهد شد همچنین قرارداد دلالی از مفاهیم مشابه آن تمییز خواهد شد.

گفتار اول: بررسی سابقه دلالی
دلالی به معنای وساطت در انجام معاملات ، از جمله مشاغلی است که توسعه شهرها و افزایش جمعیت ضرورت پیدایش آن را ایجاب کرده است . در جوامع روستایی به دلیل بسته بودن محیط و امکان انجام معاملات به طور مستقیم توسط مردم معمولاً به دخالت شخصی به عنوان واسطه معامله نیازی نیست ، هرچند در این قبیل جوامع نیز به ندرت از افرادی به منظور تسهیل انجام معامله ممکن است استفاده شود. لیکن در جوامع شهری ، پیدا کردن طرف مناسب برای یک معامله خاص با شرایطی که هر یک از متعاملین برای معامله مزبور، از قبل تعیین می کنند، کار ساده ای نیست . مضافاً آنکه انجام معاملات با مراجعه به مراکز اطلاعاتی که خریداران و فروشندگان کالاهای مختلف را شناسایی و حسب مورد آنها را به هم معرفی می کنند، با سهولت و صرف وقت کمتری صورت می پذیرد.

در قرن19 میلادی که ملتهای جهانگرد به جهت در دست داشتن راههای ارتباطی دریایی و زمینی به توسعه بازرگانی در بازارهای دنیا پرداختند، برای انجام معاملات خود به وساطت و مساعدت افراد محلی و دلالان آشنا به اوضاع بازار نیاز داشتند. از اینرو دلالی به همراه بازار رشد و توسعه تجارت، نفوذ و اهمیت پیدا کرده و در داخل کشورها، کسانی برای سوداگران و بازرگانان خارجی مشتری پیدا می کردند و معرف و حتی ضامن خریداران در انجام معاملات بودند. بنظر بعضی از مولفان، شغل دلالی در سابق که ارتباط بین بازرگانان و کسب اطلاعات از طریق وسائل ارتباطی از راه دور و مطبوعات و مراکز اقتصادی و تجارتی، تا این حد توسعه نیافته بود، اهمیت بیشتری داشت و بازرگانان احتیاج مبرم به وجود فعالبت دلالان داشتند و این امر تا حدی پیش رفته بود که شغل دلالی مثل سایر مشاغل، رسمی و دولتی به شمار می رفت[1].

اشتغال به فعالیت دلالی در حقوق ایران همواره آزاد بوده و تا قبل از تصویب قانون راجع به دلالان مصوب 1317 هیچ نوع قید و شرطی در زمینه لزوم اخذ پروانه، اطلاعات و شرایط مورد نیاز یرای دلالی وجود نداشت. اما با تغییراتی که در امور بازرگانی ایجاد شده طبعاً ایجاب می کرد که دلال دارای حداقل اطلاعات مربوط به معاملات بوده و نیز شرایط لازم جهت اخذ مجوز دلالی را دارا باشد. زیرا، عدم اطلاع یا عدم وجود شرایط لازم برای او تنها به خود او و دیگران ضرر نمی سارند بلکه موجب سلب اعتماد در تجارت شده و به منافع جامعه آسیب وارد می نمود با توجه به این امر مهم و سایر مسائل مربوطه است که قانوگذار مقرراتی را در این زمینه وضع کرده است.

در رابطه با مقررات و قوانین که در مورد دلالی به تصویب رسیده می توان به 22 ماده ی از قانون تجارت مصوب 1311، از مواد 335 تا 365، قانون دلالان مصوب 1317، تصویب نامه و آئین نامه راجعه به دلالان معاملات ملکی مصوب 1319 و اصلاحات مربوطه تا سال 1339، قانون نظام صنفی مصوب 1359 شورای انقلاب و اصلاحات مربوطه به آن تا سال 1368، مصوب مجلس شورای اسلامی و نهایتاً قانون تعزیرات حکومتی مصوب 1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام اشاره نمود.

الف- مفهوم  و ماهیت دلالی
1– مفهوم دلالی
دلالی به معنای شغل و کار دلال می باشد و دلال در لغت به معنای راهنما و دلالت کننده است[2] و در اصطلاح حقوقی نیز دلال به شخصی که واسطه و میانجی بین فروشنده و خریدار می شود