فهرست مطالب

عنوان
صفحه
چکیده
1
مقدمه
2
فصل نخست : کلیات
7
مبحث نخست: مفاهیم و تعاریف
9
مبحث دوم :  قوانین و مقررات حاکم  بر حمل ونقل هوایی بین المللی
15
گفتار نخست : کنوانسیون ورشو 1929
15
گفتار دوم : پروتکل های کنوانسیون ورشو
17
گفتار سوم : موافقت نامه مونترال
21
گفتار چهارم : کنوانسیون گوادلاخارا  1961
23
گفتار پنجم : کنوانسیون مونترال 1999
24
مبحث سوم:قوانین و مقررات حاکم بر حمل و نقل هوایی
31
گفتار اول : قانون اجازه الحاق دولت ایران به کنوانسیون ورشو مصوب 1354
31
گفتار دوم : قانون هواپیمایی کشوری مصوب 1/5/1328
32
گفتار سوم : قانون تعیین حدود مسئولیت شرکت های هواپیمایی ایران مصوب 1391
32
گفتار چهارم : مجازات اخلال کنندگان در امنیت پرواز و خرابکاری در وسایل و تاسیسات هواپیمایی
33
مبحث چهارم: تقسیم بندی مسئولیت متصدی حمل ونقل ایران مطابق کنواسیون ورشو
34
گفتار نخست : مسئولیت های حقوقی مشمول کنوانسیون ورشو
34
گفتار دوم : مسئولیت های خارج از شمول کنوانسیون ورشو
37
مبحث پنجم:بررسی علل عمده ی وقوع حوادث و سوانح هوایی ایران
39
گفتار نخست : عوامل انسانی موثر در سوانح هوایی
39
گفتار دوم : عوامل غیر انسانی موثر د سوانح هوایی
41
فصل دوم: مبنای مسئولیت مدنی ناشی از سوانح هوایی
43
مبحث نخست: مبنای فقهی و حقوقی مسئولیت مدنی در سوانح هوایی
45
گفتار نخست : مبنای فقهی
45
گفتار دوم : مبانی حقوقی مطابق کنوانسیون ورشو
50
مبحث دوم: انواع خسارت وارده به مسافرین در نتیجه ی سانحه ی هوایی
55
گفتار نخست : خسارات مالی و جانی وارده به مسافر
55
گفتار دوم : خسارات معنوی وارده به مسافر
74
مبحث سوم: موارد معافیت شرکتهای هواپیمایی از جبران خسارت
83
گفتار نخست : اتخاذ کلیه تدابیر لازم از سوی شرکت هواپیمایی
83
گفتار دوم : علل خارج از اراده ی شرکت هواپیمایی
84
گفتار سوم : نقش زیان دیده در ایجاد خسارت 
86
گفتار چهارم : عدم اعتراض زیان دیده در مواعد مقرر
87
مبحث چهارم:موارد تشدید مسئولیت شرکتهای هواپیمایی
91
گفتار نخست : تقصیر شرکت های هواپیمایی در ایجاد خسارت
91
گفتار دوم : رعایت برخی مقررات
94
فصل سوم: شرط تغییر محدوده مسئولیت ، زمان و مکان مسئولیت و چگونگی تعیین سبب مسئول 
97
مبحث نخست:چگونگی تعیین سبب مسئول مطابق کنوانسیون ورشو
99
گفتار نخست : بررسی اعتبار شرط عدم مسئولیت در فقه امامیه و حقوق ایران
99
گفتار دوم : بررسی اعتبار شرط عدم مسئولیت برای شرکت های هواپیمایی
107
گفتار سوم : بررسی اعتبار شرط افزایش مسئولیت در فقه امامیه و حقوق ایران
109
گفتار

چهارم : بررسی اعتبار شرط افزایش مسئولیت برای شرکت های هواپیمایی
110
مبحث دوم: زمان و مکان مسئولیت
111
مبحث سوم : چگونگی تعیین سبب مسئول مطابق کنوانسیون ورشو
112
مبحث چهارم : چگونگی تعیین سبب مسئول در سوانح هوایی مطلبق قوانین و رویه محاکم 
115
گفتار نخست : رعایت کنواسیون ورشو 1929 اصلاحی لاهه
115
گفتار دوم: رعایت قوانین و مقررات داخلی ایران طبق رویه ی محاکم
115
نتیجه گیری
117
ضمائم
118
منابع
131
چکیده ی انگلیسی
134
عنوان انگلیسی
135
 چکیده :

هواپیما همانطور که همزمان از سرعت و رفاه بالایی برخوردار است به همان میزان از سوانح هولناکتری در مقایسه با سایر وسایل نقلیه برخوردار می باشد و بحث سوانح هوایی در کشور ما باتوجه به تحریم های بین المللی و عدم توانایی در استفاده از هواپیماهای به روز در ناوگان هوایی به امر جدی تر و قابل تامل تر از سایر کشورها تبدیل شده است . از بحث فرسودگی ناوگان هوایی که بگذریم با قواعد متعدد ، پراکنده و در مواردی ناهماهنگ در جهت احقاق حقوق مسافرین زیان دیده از این وضع مواجه   می شویم . این وضعیت قضات و مشاوران حقوقی را در یافتن راه حلهای مناسب دچار سردرگمی  می نماید. پیرامون مسئله جبران خسارت در سوانح هوایی با دو نوع منبع داخلی و خارجی در ارتباطیم:1- منابع داخلی که شامل قوانین عام و خاص است ، قوانین عام داخلی مانند قانون مدنی ، مسئولیت مدنی ، قانون مجازات اسلامی و … و قانون خاص داخلی ، قانون تعیین مسئولیت مدنی شرکت های هواپیمایی در پروازهای داخلی مصوب سال 1391 می باشد . 2- منابع بین المللی شامل کنوانسیون ورشو 1929 ، پروتکل لاهه ، کنوانسیون گوادلاخارا ، پروتکل گواتمالا و کنوانسیون مونترال.

حال در خصوص خسارت وارده به مسافران در پرواز های خارجی که مبداء یا مقصد آن ایران است ، کنوانسیون ورشو و اصلاحیه لاهه حاکم بوده و در پروازهای داخلی باید قائل به تفکیک شد: در خصوص خسارات وارده به جان مسافران قانون مجازات اسلامی حاکم و در خسارات وارده به بار و لوازم مسافران کنوانسیون ورشو و اصلاحیه لاهه

واژگان کلیدی : مسئولیت مدنی ، سانحه هوایی ، مسبب حادثه ، متصدی حمل و نقل ، کنوانسیون ورشو  

     مقدمه :

خبر سقوط مکرر هواپیماهای خطوط هوایی در سراسر دنیا موضوع تازه و جدیدی نیست! دامنه خسارات مادی معنوی و حواشی مربوط به آنها نیز بسیار گسترده و غیر قابل جبران تلقی می شود. درد جانکاه از دست رفتن عزیزان مسافر در هواپیماهای مختلف و آثار روحی، روانی، اقتصادی و عاطفی مترتب برخانواده های وابسته و پیوسته و جامعه، هر روز و هر جا، با تکرار حوادث تلخ و غیر قابل توجیه جدید تجدید گشته و آنها نیز به سان دیگر مردم و مسافران خود را شریک الام و دردهای مصدومان و از دست رفته گان جدید ترین حادثه می دانند!

کاهش و سلب روز افزون امنیت پرواز و آثار روانی حاصل از آن بر تجارت پروازی و برنامه های انسانی و سازمانی همراه با تلاش غیر موجه مسئولان مربوطه جهت توجیه بلاوجه علل حادثه و ختم شدن نهایی موضوع به علت انسانی آن هم در نبود خلبان نگون بختی که خود جزء مردگان پروازی قرار گرفته و امکان دفاع از وی در عمل نیز سلب و ساقط شده است پدیده ای غیر اخلاقی و متاسفانه بسیار شایع و معمولی جلوه می نماید.طرح سئوال یا استیضاح از وزیر فاقد هرگونه تخصص و دانش در امر صنعت هواپیمایی کشور آن گونه که این روزها در رسانه ها و محافل مطرح بوده و هست، صرف نظر از حواشی و تلاش های پنهان برای انحراف موضوع- نه تنها چاره کار نبوده بلکه تسکین بخش آلام خانواده های داغدیده و برگرداننده امنیت پرواز به خطوط هوایی کشور نخواهد بود؟

ادامه این روند  به مانند گذشته هرگونه اعتماد و اطمینان مردم و مسافران را از نظام پروازی سلب کرده و نوعا با ترس و لرز و عدم امنیت لازم و از روی اجبار سر از فرودگاه جهت تسریع در مسافرت و امور یومیه خویش در آورده و بدان خواهند پرداخت به باور نگارنده ضروری است وضعیت قانونی حاکم بر حمل و نقل هوایی و مسئولیت حقوقی مسببین حوادث هوایی مورد مطالعه و کنکاش قرار گرفته و برای خوانندگان و مردم ارائه گردد تا مسافران و کاربران پروازها ضمن وقوف از حقوق شهروندی و قانونی خویش در این باره امکان تعقیب موضوع و برخورد مناسب با مسئله و دفاع از حقوق خویش را داشته و هر بار با عدم پاسخگویی و نبود مسئولیت پذیری مکرر مسئولان هوایی کشور مواجه نگردند.

در این رساله سعی شد که به موارد عام الشمولی که مسافران با آن مواجهندنظیر:تبیین حقوق مسافرین هواپیما-تعیین مسبب در سوانح هوایی-تعیین قوانین حاکم بر حمل و نقل هوایی داخلی و بن المللی و … بپردازیم.

با توجه به مطالب فوق بر آن شدم تا با مساعدت اساتید گرانقدر خود به این مهم پرداخته و قدمی هرچند ناچیز در زمینه ی احقاق حقوق هم میهنان عزیز که بعضا خود یا وابستگان آنان قرباانی این نابسامانی ها در ناوگان هوایی می شوند برداشته و با تبیین حقوق آنان رهنمونی در جهت تسکین آلام آنان باشم و تا حد توان پاسخی در جهت سئوالهای متداول آنان ارائه دهم.

 الف: سازماندهی تحقیق

آنچه پیش رو دارید پژوهشی تحت عنوان بررسی مسئولیت مدنی و چگونگی تعیین سبب مسئول در سوانح هوایی می باشد.

این رساله از سه فصل تشکیل شده:فصل اول کلیات ،که در این فصل به نکاتی کلی در خصوص قوانین و مقررات حاکم بر حمل و نقل هوایی،علل عمده ی سوانح هوایی ایران و .. پرداخته شده است.

در فصل دوم تحت عنوان مبنای مسئولیت مدنی ناشی از سوانح هوایی با ذکر مبنای مسئولیت به نحوه ی جبران خسارت زیان دیدگان سوانح هوایی در فروض مختلف تا آنجا که توان علمی نگارنده اجازه داده پرداخته شده است.

در فصل سوم تحت عنوان چگونگی نعیین سبب مسئول،شرط تغییر محدوده ی مسئولیت و زمان و مکان مسئولیت به تبیین اعتبار شرط افزایش و کاهش مسئولیت پرداخته و ضمن تعیین زمان و مکان تحقق مسئولیت به چگونگی تعیین سبب مسئول اشاره شده است. امید است که این پژوهش با توجه به کمبود منابع مورد قبول و رضایت خوانندگان محترم واقع گردد.

 ب:اهمیت و ضرورت موضوع

طبق آمار ارائه شده از خرداد 59 تا دی ماه 89 در ایران بیش از 60  سانحه ی هوایی اعم از سقوط ،آتش سوزی ،خروج از باند و نیز انواع هواپیماها،اعم از مسافربری ،آموزشی،نظامی و بالگرد رخ داده است نتیجه ی این حوادث جان باختن حدود 2253 نفر و مجروح شدن حداقل 284 نفر بوده است.که این خود حکایت از ضرورت بحث و تفحص آنهم به صورت موشکافانه در این زمینه دارد،تا مسافران این وسیله ی پر استفاده به حقوق خود واقف باشند.

ج:سئوالات اصلی تحقیق

در این پژوهش تلاش شده تا به سئوالات ذیل پاسخ منطقی و حقوقی داده شود:

مبنای قانونی پرداخت خسارت در سوانح هوایی ایران در پروازهای داخلی و خارجی چیست؟
مسئولیت مدنی در نتیجه ی سانحه ی هوایی بر عهده ی چه کسی یا نهادی می باشد؟
تعیین سبب مسئول در سوانح هوایی ایران طبق چه اصل یا ضابطه ای می باشد؟