مشخصات سد دز:-پایان نامه بهره ­برداری از سد
حوضه آبریز دز بخشی از ارتفاعات زاگرس میانی را دربر می‌گیرد و از لحاظ تقسیم‌بندی کلی هیدرولوژی ایران، جزئی از حوضه آبریز خلیج‌فارس می‌باشد. این حوضه در محدوده بین ¢35,°32 تا ¢07,°34 عرض جغرافیایی شمالی و ¢20,°48 تا ¢20,°50 طول جغرافیایی شرقی در جنوب غربی ایران، و در استان‌های اصفهان، خوزستان، لرستان، مرکزی، همدان و چهارمحال‌بختیاری واقع شده است. حوضه دز از غرب به حوضه کرخه از شمال به حوضه قره‌چای و زاینده‌رود و از شرق و جنوب به حوضه کارون محدود است. آب رودخانه دز از ارتفاعات اشترانکوه– قالی کوه و بخشی از سلسله جبال زاگرس سرچشمه گرفته و از دو شاخه اصلی به نام سزار وبختیاری تشکیل می‌شود این دو شاخه پس از به هم پیوستن در محل تنگ پنج، رودخانه دز را تشکیل می‌دهند. شیب متوسط رودخانه درطول آن متفاوت بوده و از 20-7 در هزار نیز می‌رسد. همچنین سرشاخه‌های فرعی آن را رودخانه‌های بختیاری – تیره – ماربوده الیگودز مکن دان و سرخاب کشور تشکیل می‌دهند. رودخانه سزار درشمالی‌ترین قسمت حوضه مورد نظر در جریان است و از سه شاخه ماربره،تیره و سبزه تشکیل شده است.

جمعاً‌ 23 ایستگاه هیدرومتری با طول دوره آماری مختلف بر روی رودخانه‌های سزار، بختیاری و دز در بالادست دریاچه سد دز موجود می‌باشد. از این تعداد 18 ایستگاه هیدرومتری روی رودخانه سزار، چهار ایستگاه روی رودخانه بختیاری تا محل تنگ‌پنج و ایستگاه هیدرومتری تله‌زنگ روی رودخانه دز قبل از ورود به دریاچه سد احداث شده است. شکل 3- 1حوضه آبریز سد دز، ساختگاه آن و ایستگاه هیدرومتری تله زنگ را نشان می‌دهد.

سد دز بر روی رودخانه دز در 23 کیلومتری شمال شرقی شهرستان اندیمشک احداث گردیده است، با احداث سد دز، دریاچه‌ایی به طول 65 کیلومتر به وجود آمده که حدود 3 میلیارد متر مکعب آب را در خود جای داده است. این سد اولین سد از مجموعه سدهای چندمنظوره می‌باشد که در اسفند ماه 1341 مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

هدف اصلی از احداث سد دز تأمین نیازهای آبیاری پایین دست، تولید برق و کنترل سیلاب می‌باشد. به منظور کنترل سیلاب‌ها دو تونل سرریز در ضلع شرقی دریاچه و با فاصله‌ی کمی از بدنه سد ساخته شده است که قطر تونل تخلیه شماره یک 14 متر و قطر تونل شماره دو 6/12 متر می‌باشد که هر یک از آن‌ها قادر به تخلیه 3000 متر مکعب آب در ثانیه می‌باشند، همچنین دو تونل آبگیری اصلی در ضلع غربی دریاچه ایجاد شده که هر یک به انشعاباتی با قطر کمتر تقسیم گردیده که توسط آنها آب پـشت دریاچه به تونل‌ها می‌رسد. حداکثر آب خروجی هر یک از تونل‌های آبگیری اصلی برابر با 240 مترمکعب در ثانیه است. در وسط بدنه سد در ارتفاع 7/222 متری از سطح دریا سه دریچه آبیاری مخروطی شکل به منظور آبیاری حدود 920000 هکتار زمین‌های کشاورزی و نیز کنترل سیلاب‌ها وجود دارد. حداکثر خروجی هر یک از این دریچه‌های آبیاری 60 مترمکعب در ثانیه می‌باشد.

تعداد 8 واحد ژنراتور هر یک به قدرت 65 مگاوات در نیروگاه سد دز وجود دارد و کل ظرفیت نصب

موجود نیروگاه 520 مگاوات است. کلیدخانه که در ارتفاع 5/577 متری از سطح دریا واقع شده است شامل کلیدهای قدرت از نوع روغنی – گازی و کلیدهای هوایی شمش‌های اصلی و فرعی و دیگر تجهیزات لازم برای ولتاژ 230 کیلو ولت است. اتاق کنترل در ضلع غربی دره نزدیک به بدنه سد در ارتفاع 225 متری از سطح دریا قرار گرفته است. مجموع طول جاده های تونلی منتهی به اتاق فرمان و نیروگاه 5/6 کیلومتر است.

در جدول (3-1) خلاصه مشخصات سد دز ارائه گردیده است.

جدول 3-1 – خلاصه مشخصات سد دز، نیروگاه، خطوط انتقال نیرو و سایر قسمت های طرح

مشخصات سد دز
نوع سد
بتونی دو قوسی
ارتفاع سد
203 متر
ارتفاع سد از سطح دریا
354 متر
ارتفاع پی از سطح دریا
151 متر
طول تاج
212 متر
ضخامت بدنه سد در پایین
27 متر
ضخامت بدنه سد در بالا
5/4 متر
ارتفاع دریچه ها در بدنه سد
71 متر
حفاری انجام شده
000،670 متر مکعب
بتن مصرف شده در ساختمان سد
000،480 متر مکعب
بتن مصرف شده در عملیات
000،125 متر مکعب
مشخصات نیروگاه
نوع توربین
فرانسیس عمودی
سرعت چرخش دوربین
250 دور در دقیق
قدرت ژنراتور
65 مگا وات
تعداد واحد ها
8 واحد
ظرفیت ترانسفورماتور
84000 کیلو ولت آمپر
نسبت تبدیل ترانسفورماتور
8/13 به 230 کیلو ولت
خطوط انتقال نیرو
2 خط 230 کیلوولت
دز به اهواز – 159 کیلومتر
2 خط 230 کیلوولت
دز به اندیمشک – 20 کیلومتر
سایر اطلاعات
رقوم نرمال
352 متر از سطح دریا
حداقل ارتفاع موثر در تولید انرژی
290 متر از سطح دریا
حوضه آبریز رودخانه دز
225،000 کیلومتر مربع
حوضه آبریز سد
17،000 کیلومتر مربع
اراضی آبخور سد
125،000کیلومتر مربع
شروع بتن‌ریزی
مهر ماه 1340
پایان بتن‌ریزی
آذر ماه 1341