(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

   عنوان        صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق …..1

1-1- مقدمه. 2

1-2- بیان مسئله. 3

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 4

1-4- اهداف تحقیق.. 6

1-4-1- هدف کلی.. 6

1-4–2- اهداف اختصاصی.. 6

1– 5- سوالات تحقیق.. 6

1– 6- محدوده تحقیق.. 6

1– 6-2- محدوده زمانی.. 6

1– 6-2- محدوده مکانی.. 6

1– 6-3- محدوده موضوعی.. 6

1-7- محدودیت تحقیق.. 6

1-8- واژگان کلیدی.. 7

فصل دوم: مرور منابع ….9

2-1- مقدمه. 10

2-2- بخش اول: توسعه پایدار کشاورزی.. 10

2-2-1- توسعه. 10

2-2-2- مفاهیم توسعه پایدار : 11

2-2-3- تحول در نگرش و توجه به توسعه پایدار. 13

2-2-4- توسعه پایدار در ایران. 14

2-2-5- مفاهیم کشاورزی پایدار. 14

2-2-6- سیر تکاملی کشاورزی پایدار. 15

2-2-7- شالیکاری.. 16

2-3- بخش دوم: شاخص­های کشاورزی پایدار و سنجش پایداری.. 17

2-3-1- مقدمه. 17

 

2-3-2- تعاریف شاخص: 18

2-3-3- ویژگی­ها و اهداف شاخص…. 18

2-3-4- شاخص­های توسعه پایدار. 19

2-3-4- شاخص در کشاورزی پایدار. 20

2-3-5- سنجش پایداری.. 27

2-3-5-1- روش تاپسیس… 30

2-3-5-2- تاپسیس فازی.. 30

2-3-5-3- تحلیل رگرسیون. 31

2-3-5-4- تحلیل عاملی.. 31

2-3-5-5- تحلیل خوشه ای.. 31

2-3-5-6- روش وایکور. 31

2-4- بخش سوم: پیش­نگاشته­ها 32

2-4-1- مطالعات انجام شده در ایران. 32

2-4-2-مطالعات انجام شده در سایر کشورهای جهان. 37

2-5- بخش چهارم: چارچوب نظری.. 43

فصل سوم:…….44

روش­شناسی تحقیق ……45

3-1- مقدمه. 46

3-2- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه. 46

3-2-1- موقعیت جغرافیایی شهرستان رشت… 46

3-3- روش تحقیق.. 48

3-4 جامعه و نمونه آماری.. 48

3-4-1 جامعه آماری.. 48

3-4-2 حجم نمونه. 48

3-4-3- روش نمونه­گیری.. 49

3-5 متغیرهای تحقیق.. 49

3-6- تعاریف عملیاتی متغیرهای تحقیق.. 52

3-6-1- ویژگی­های فردی.. 52

3-6-2- ویژگی­های نظام زراعی.. 52

3-6-3- ابعاد اکولوژیکی.. 52

3-6-4- ابعاد اقتصادی.. 52

3-6-5- ابعاد اجتماعی.. 52

3-6-5-1- میزان مشارکت در کلاس­های آموزشی و ترویجی کشاورزی پایدار. 53

3-6-5-2- شرکت در کارهای گروهی و جمعی.. 53

3-6-5-3- مشارکت اجتماعی.. 53

3-6-5-4- دانش کشاورزی پایدار. 53

3-6-5-5- میزان رضایت شغلی.. 54

3-6-5-6- خوداتکایی.. 54

3-6-5-7- امنیت اجتماعی.. 54

3-7- روش گردآوری داده­ها 54

3-7-1- مطالعه اسنادی و کتابخانه­ای…….54

3-7-2- جستجو از طریق منابع الکترونیکی ……55

3-7-3- مطالعه میدانی ..55

3-8- ابزار پژوهش… 55

3-9 روایی و پایایی ابزار اندازه­گیری.. 57

3-9-1 اعتبار (روایی) ابزار اندازه­گیری.. 57

3-9-2- قابلیت اعتماد (پایائی) ابزار اندازه­گیری.. 58

3-10- روش تجزیه و تحلیل داده­ها 59

3-10-1- آمار توصیفی.. 59

3-10-2- آمار استنباطی.. 59

3-10-2-1- تاپسیس… 59

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها62

4-1- مقدمه. 63

4-2- یافته­های توصیفی.. 63

4-2-1- ویژگی­های فردی.. 63

4-2-2- ویژگی­های نظام زراعی.. 65

4-2-2- ویژگی ابعاد اکولوژیکی.. 66

4-2-3- ویژگی ابعاد اقتصادی.. 67

4-2-3- ویژگی ابعاد اجتماعی.. 68

4-6- میانگین شاخص­ها: 72

4-3- یافته­های استنباطی.. 73

فصل پنجم ..…… 77

بحث، نتیجه­گیری و پیشنهادها ..78

5-1- خلاصه. 79

5-2- یافته‌های تحقیق.. 80

5-2-1- یافته­های توصیفی.. 80

5-2-2- یافته­های استنباطی.. 85

5-2-2-1- نتایج رتبه­بندی تاپسیس از شاخص­های اکولوژیکی.. 85

5-2-2-2- نتایج رتبه­بندی تاپسیس از شاخص­های اقتصادی.. 86

5-2-2-3- نتایج رتبه­بندی تاپسیس از شاخص­های اجتماعی.. 86

5-2-2-4- نتایج رتبه­بندی کل تاپسیس از شاخص­های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی.. 86

5-2-3- بحث… 86

5- 2-3-1- بحث در شاخص­های اکولوژیکی.. 86

5-2-3-2- بحث در شاخص­های اقتصادی.. 87

5-2-3-2- بحث در شاخص­های اجتماعی.. 88

5-3- پیشنهادهای پژوهش حاضر. 89

5-4- پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی.. 90

منابع و ماخذ. 91

پیوست­ها …100

پرسشنامه ……….102

چکیده

هدف این تحقیق توصیفی- پیمایشی، سنجش سطوح پایداری نظام شالیکاری شهرستان رشت در ابعاد اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی می­باشد. برای تحقق این هدف شاخص­های پایداری در ابعاد اکولوژیکی (11 شاخص)، اقتصادی (11 شاخص) و اجتماعی (7 شاخص) پس از مرور منابع مورد استفاده قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه شالیکاران شهرستان رشت (84772N=)، بودند که حجم نمونه با استفاده از جدول کرجی مورگان تعیین گردید (400n=)، که این تعداد با روش نمونه­گیری خوشه­ای، انتخاب شدند و در نهایت 370 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ابزار تحقیق شامل پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی محتوایی آن توسط نظرات اصلاحی متخصصین تامین شدو پایایی ابزار پژوهش بر اساس آلفای کرونباخ 78/0 محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزارهای SPSS19 و Excel2013 برای تكنیك تاپسیس در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی صورت گرفت. رتبه­بندی پایداری کل و به تفکیک سه بُعد اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی با روش تاپسیس محاسبه گردید. نتایج رتبه­بندی نشان داد که به ترتیب بخش­های خشکبیجار، خمام، رشت، لشت نشا، کوچصفهان دارای سطح پایداری بهتری بودند و در نهایت بخش سنگر نیز در رتبه آخر قرار گرفت. در بُعد اکولوژیکی بخش خمام در رتبه نخست قرار گرفت و رتبه آخر را بخش سنگر به خود اختصاص داد. در بعد اقتصادی بخش خشکبیجار در رتبه نخست و رتبه آخر را بخش سنگر به خود اختصاص داد و در بُعد اجتماعی بخش خشکبیجار در رتبه نخست و رتبه آخر را بخش سنگر به خود اختصاص داد.

واژه­های کلیدی: کشاورزی پایدار، توسعه پایدار، شاخص، ابعاد اکولوژیکی، ابعاد اقتصادی، ابعاد اجتماعی، تاپسیس

فصل اول

کلیات تحقیق

-1- مقدمه

توسعه پایدار[1] و مستمر هر کشوری وابسته به پایداری نظام کشاورزی آن کشور بوده و به معنی ارایه راه حل­هایی در مقابل الگوهای فانی كالبدی، اجتماعی و اقتصادی توسعه می باشد كه بتواند از بروز مسایلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه­های زیستی، آلودگی جهانی، تغییر اقلیم، افزایش بی رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن كیفیت زندگی انسانها در حال و آینده جلوگیری كند. بنابراین توسعه پایدار تحولی است مواجه با تامین نیازهای امروزی بدون از بین بردن قابلیت­های نسل آینده در تامین نیازهایشان. در واقع یك تحول، زمانی پایدار است كه محافظ محیط و مولد فرصتها باشد (بدرقه و همكاران، 1389).

مفاهیم توسعه پایدار و کشاورزی پایدار[2] در دو دهه اخیر وارد فرهنگ توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دنیا شده، و به سرعت توجه اندیشمندان و برنامه­ریزان را به خود جلب نموده است. توسعه به معنای استنتاج و استخراج توانمندی­ها و امکانات بالقوه می­باشد، بدین مفهوم که وضعیتی پیشرفته تر و یا موثرتر حاصل گردد، و وضعیت موجود را ارتقاء و بهبود بخشد. واژه پایداری، استمرار و ثبات را در ذهن تداعی می­نماید (خورسندی، 1386). در سال­های گذشته افزایش نگرانی­های جهانی درباره عواقب و اثرات جانبی فعالیت­های سیستم کشاورزی متداول بر محیط و جامعه، منجر به پیشنهاد نظام کشاورزی خاصی تحت عنوان ” کشاورزی پایدار ” شده است. کشاورزی پایدار، نوعی نظام کشاورزی با ملاحظات زیست محیطی و با توجه به منافع اقشار ضعیف جامعه است که هدف آن بهبود کارآیی اقتصادی، کیفیت محیطی و مسئولیت­پذیری اجتماعی می باشد (احمدی­نژاد، 1390).­

امروزه توجه به کشاورزی پایدار و چگونگی تحقق آن از مسائل روز کشاورزی می­باشد در این راستا هدف کلی این پژوهش سنجش سطوح پایداری نظام زراعی شالیکاران شهرستان رشت است. شهرستان رشت از جمله مناطقی است که دارای شرایط مناسب اقلیمی و جغرافیایی می­باشد و شالیکاری به عنوان منبع اصلی تامین درآمد و فرصت­های اشتغال، بستر مناسبی را برای توسعه پایدار کشاورزی فراهم خواهد کرد و همچنین باید تهدیدهای پیش­روی توسعه پایدار کشاورزی را مشخص کرد تا نسبت به تدوین برنامه­های واقع بینانه برای بهبود پایداری در بخش کشاورزی اقدامات لازم صورت گیرد.

بررسی منابع و تحقیقات نشان می­دهد، به منظور سنجش پایداری می­بایست به یک اصل مهم و اساسی توجه کرد و آن این است که باید شاخص­های مناسب و پوشش دهنده ابعاد مختلف پایداری کشاورزی را شناسایی نمود، شاخص­هایی که روایی و پایایی لازم را در این زمینه داشته باشند (تقدیس و بسحاق، 1391). هم اکنون برای سنجش و ارزیابی میزان پایداری در ابعاد مختلف، روش­ها و مدل­های گوناگونی وجود دارد و در این پژوهش از روش تاپسیس استفاده شده است که این روش از مدل­های تصمیم­گیری کاربردی می­باشند.

نتایج پژوهش می­تواند تغییرات زیادی را در رهیافت­ها، سیاست­ها و راهکارهای بخش­های گوناگون اقتصادی، اجتماعی و سیستم کشاورزی و وزارت جهاد کشاورزی و تحقیق و ترویج کشاورزی و سایر سازمان­های مرتبط با توسعه­کشاورزی و توسعه­روستایی در راستای دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی ایجاد کند و همینطور آگاهی و حساسیت روزافزون کارشناسان و مردم را نسبت به ضرورت ایجاد تغییرات نشان ­دهد.

1-2- بیان مسئله

       در سال­های اخیر، نگرانی­هایی در سطح جهان درباره عواقب و اثرات برخی از فعالیت­های کشاورزی بر محیط­زیست و جامعه ابراز شده است. این نگرانی­ها، بسیاری از محققین را برآن داشته تا به فعالیت­های کشاورزی چه در کشورهای صنعتی و چه در کشورهای در حال توسعه نگاهی عمیق­تر و دقیق­تر داشته باشند و تنگناهای تکنیکی و اجتماعی را بهتر تشخیص دهند و راه­هایی را برای مقابله با مشکلات ناشی از کشاورزی عرضه کنند. (داودی و مقصودی، 1390).

در شرایطی که هر سال جمعیت کشور و تقاضا برای مواد غذایی رو به افزایش است، حفظ و پایداری منابع طبیعی تولید کننده مواد غذایی امری ضروری و یک وظیفه ملی بوده و پایداری منابع زراعی یک اصل مهم در کشاورزی پایدار متکی بر روش­هایی است که در آن سموم و کودهای شیمیایی و به مقدار کم و به طور بهینه استفاده ­شود(صدیقی و روستا،1381).

امروزه آن­چه از پیکار انسان با طبیعت به جا مانده است، انفجار جمعیت، کاهش تنوع زیستی، آلودگی محیط زیست، نبود عدالت اجتماعی و امنیت غذایی است. بنابراین نگرش جدیدی در رابطه با بهره­برداری از منابع طبیعی جهت تولید موادغذایی و نیز جنبه­های زیست محیطی مطرح شده است. تجدید نظر در نظام­های متداول ضروری می­باشد. بدین ترتیب، تحق کشاورزی پایدار به عنوان راهی برای مقابله با مشکلات مزبور اجتناب­ناپذیر است که منابع آب و خاک و ذخایر گیاهی از امور زیربنایی پایداری کشاورزی و توسعه پایدار هستند. اگر خواهان رسیدن به توسعه پایدار هستیم باید بیش از هر چیز به منابع و پایداری آن­ها توجه کنیم (نسیمی، 1383).

در واقع کشاورزی پایدار در برابر مساله عمده­ای که در کشاورزی متعارف وجود دارد، مطرح شده است و آن ناپایداری کشاورزی متعارف می­باشد. با توجه به نگرانی­های موجود باید زمینه را جهت حرکت، به سوی نظام­های کشاورزی پایدار فراهم کرد. نظام پایدار در کشاورزی در حقیقت نوعی راهبرد مدیریتی است که بتواند کشاورز را در انتخاب صحیح ارقام و واریته­های مورد کشت، حاصلخیزی خاک، اجرای روش­های مناسب شخم، در توالی قرار دادن مناسب گیاهان برای کاهش هزینه­های مربوط به نهاده­های مصرفی، به حداقل رساندن اثرات سوء بر محیط زیست، تامین پایداری در تولید و ایجاد سودآوری یاری نماید (کلانتری و همکاران، 1388). کشاورزی پایدار در جواب نگرانی­های محیطی و اثرات کشاورزی سنتی بوجود آمده است (Walter,2006). این موارد باعث شده تا در طی دهه­های گذشته آگاهی فزاینده­ای نسبت به نامناسب بودن کشاورزی متعارف پدید آید و کوشش­های فراوانی در زمینه­های تحقیقاتی، ترویجی و سیاستگذاری کشاورزی برای دستیابی به یک نظام پایدار در کشاورزی صورت گیرد (کوچکی وهمکاران، 1386).

از آن­جا که توسعه پایدار کشاورزی به معنای ایجاد تحولی کیفی و بنیادی در ساختار کشاورزی موکول به شناخت و نهادمندی نظام­های بهره­برداری بهینه و مناسب می­باشد، بدیهی است که شناخت وضعیت پایداری نظام زراعی باعث می­شود که از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب نزدیک­تر شویم. بررسی و ارزیابی عملکرد نظام زراعی و شناسایی نقاط قوت و ضعف آن­ها در دستیابی به توسعه کشاورزی پایدار کمک خواهد نمود و بر این اساس می­توان راه­کارها و برنامه­ریزی متناسب و منطقی در قبال دستیابی نظام­های زراعی شالیکاری به کشاورزی پایدار فراهم ساخت. چرا که برای پی­ریزی مطمئن­تر مسئله­ی پایدارسازی، ارزیابی و شناخت علمی پایداری نظام­های بهره­برداری، ابعاد اصلی آن، عوامل مرتبط با آن و ترسیم وضعیت مطلوب و انتخاب مناسب­ترین راه­های ممکن برای حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب ضروری است (ایروانی و دربان آستانه،1383).

استان گیلان یکی از مهم­ترین مناطق برنج­خیز کشورمان است که شالیکاری زراعت عمده آن محسوب می­شود نتایج این تحقیق می­تواند به برنامه­ریزان و نهادهای اجرایی مربوطه کمک کند که به یکی