کامل است)

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                    صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق

1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………. 2

1-1-بیان مساله………………………………………………………………………………………………………. 2

1-2- سوالات اصلی پژوهش……………………………………………………………………………………… 4

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………….. 4

1-4- اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 5

1-5- پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 6

1-6 – فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………….. 12

1-7- نوع و روش پژوهش……………………………………………………………………………………….. 13

1-8- محدوده مورد مطالعه………………………………………………………………………………………… 13

1-8-1- محدوده مركزی و تاریخی شهر اردبیل………………………………………………………………. 13

1-9- روش و ابزار گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………… 18

1-10-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و جامعه آماری و روش نمونه گیری ………………………….. 19

1-11- مفاهیم، تعاریف و واژه ها………………………………………………………………………………… 21

1-11-1- توسعه پایدار شهری……………………………………………………………………………………. 21

1-11-2- بافت فرسوده شهری…………………………………………………………………………………… 22

1-11-3- معیارهای پایداری شهری……………………………………………………………………………… 22

فصل دوم: ادبیات و مبانی نظری تحقیق

2- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………. 25

2-1- مفاهیم، اهداف و اصول توسعه پایدار شهری و پایداری…………………………………………….. 29

2-1-1- پیدایش واژه توسعه پایدار………………………………………………………………………………. 33

2-1-2- مولفه ها و شاخص های توسعه پایدار……………………………………………………………….. 33

2-1-3-اهداف توسعه پایدار………………………………………………………………………………………. 37

2-1-4-توسعه پایدار شهری………………………………………………………………………………………. 39

2-1-5-مفهوم پایداری شهرها در اندیشه متفکرین…………………………………………………………… 41

2-2- فرسودگی، زمینه ها و فرایندها شکل گیری بافت های فرسوده و گونه های مداخله کننده در         بافت های فرسوده 42

 

2-2-1-مفهوم بافت فرسوده………………………………………………………………………………………. 42

2-3- شاخصهای پایداری در بافت فرسوده محله عالی قاپوی اردبیل……………………………………. 44

2-3-1- شاخصهای کالبدی(A)………………………………………………………………………………….. 44

2-3-2- شاخص های اقتصادی(B)…………………………………………………………………………….. 46

2-3-3- شاخص های اجتماعی©…………………………………………………………………………….. 48

2-3-4- شاخص های زیست محیطی(D) ……………………………………………………………………. 51

2-4-گونه های مداخله در بافت­های فرسوده………………………………………………………………….. 53

2-4-1-ویژگی های عمومی بافت های فرسوده………………………………………………………………. 53

2-4-2 -بهسازی   …………………………………………………………………………………………………. 57

2-4-3- نوسازی   ………………………………………………………………………………………………… 58

2-4-4- بازسازی……………………………………………………………………………………………………. 58

فصل سوم: شناخت محدوده مورد مطالعه

3- محدوده و موقعیت بافت تاریخی شهر اردبیل…………………………………………………………… 62

3-1- جغرافیای عمومی استان اردبیل و شهر اردبیل…………………………………………………………. 62

3-1-2- موقعیت شهر اردبیل…………………………………………………………………………………….. 62

3-1-3- علل و عوامل پیدایش شهر اردبیل…………………………………………………………………… 63

3-1-4- وجه تسمیه شهر اردبیل…………………………………………………………………………………. 64

3-1-5- ویژگی های توپولوژیک شهر اردبیل…………………………………………………………………. 64

3-2- بررسی ساختار و ویژگی های اقلیمی…………………………………………………………………… 65

3-2-1- اقلیم………………………………………………………………………………………………………… 65

3-1-2- عناصر اقلیمی…………………………………………………………………………………………….. 66

3-3- منابع آب و شرایط آب وهوایی و بارندگی استان اردبیل……………………………………………. 69

3-3-1- بارندگی سالیانه……………………………………………………………………………………………. 71

3-3-2- دمای هوا…………………………………………………………………………………………………… 73

3-4- تعاملات بین بافت تاریخی و جدید شهر اردبیل……………………………………………………… 74

3-4-1- تعاملات اجتماعی………………………………………………………………………………………… 74

3-4-2-تعاملات کالبدی و ساختاری……………………………………………………………………………. 75

3-4-3-تعاملات فرهنگی………………………………………………………………………………………….. 76

3-4-4-تعاملات اقتصادی…………………………………………………………………………………………. 77

3-5- شناخت و معرفی ساختار قدیمی شهر تاریخی……………………………………………………….. 78

3-5-1- برداشت کلی کاربری اراضی و بررسی میزان پراکنش، نقش و عملکرد کاربری‌های محله‌ای شهری و فراشهری در محدوده بافت تاریخی و لبه بیرونی آن…………………………………………………………………………. 78

3-6-بافت تاریخی………………………………………………………………………………………………….. 83

3-7- مدل تحلیل سوات(SWOT)و نرم افزارEXPERT CHOICE……………………………… 85

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و یافته‌ها

4- 1- نتایج و یافته های تحقیق …………………………………………………………………………………. 91

4-1- تحلیل پرسشنامه……………………………………………………………………………………………… 97

4-1-1- جداول توصیفی و نمودارها…………………………………………………………………………… 97

4-2- ویژگی های توصیفی کالبدی………………………………………………………………………………. 120

فصل پنجم: جمع بندی، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

5- تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری ……………………………………………………………………………… 129

5-1- فرضیه اول ……………………………………………………………………………………………………. 130

5-2- فرضیه دوم …………………………………………………………………………………………………… 130

5-3- فرضیه سوم …………………………………………………………………………………………………… 131

5-4- بررسی شاخص های اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی در محله عالی قاپو……… 131

5-4-1- شاخص کالبدی ………………………………………………………………………………………….. 131

5-4-2- شاخص اقتصادی ………………………………………………………………………………………. 132

5-4-3- شاخص اجتماعی ……………………………………………………………………………………….. 133

5-4-4- شاخص زیست محیطی ………………………………………………………………………………… 134

5-4-5- بررسی امتیازدهی هر چهار شاخص اصلی با هدف دست یابی به توسعه پایدار …………. 134

5-5- راهکارهای دست یابی به توسعه پایدار………………………………………………………………… 135

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………………….. 137

ضمایم………………………………………………………………………………………………………………….. 140
چکیده انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………… 144

چکیده

توسعه پایدار از جمله مفاهیمی است كه چند دهه ای است با توجه به تأثیرات منفی و گاه جبران ناپذیر طرح های توسعه ،در مجامع جهانی مورد توجه جدی قرار گرفته است.می توان گفت که بهسازی و نوسازی با هدف های توسعه پایدار هماهنگی فراوانی دارد. در این میان شهر اردبیل با داشتن پیشینه تاریخی کهن و دارا بودن ارزشهای مذهبی و فرهنگی ، محیطی و گردشگری از آن دسته از شهرهایی است. که نمی توان بی اعتنا از کنار فرسودگی بخش های مرکزی و میانی با وسعتی حدود 536 هکتار و محجور ماندن فضاها و مجموعه های ارزشمند آن گذشت. در پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و پژوهشی –کتابخانه ای با طرح پرسشنامه با هدف شناسایی شاخص های توسعه پایدار شهری و بررسی میزان تطبیق طرح بهسازی و بازسازی بافت های فرسوده اطراف بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که در محله عالی قاپو واقع شده است، به نتایجی دست یافته ایم که در درجه اول توجه به عنصر مشارکت به عنوان یکی از ابزارهای مهم در ساماندهی بافت فرسوده در جهت توسعه پایدار از ضروریت های اساسی می باشد.با تحلیل پرسشنامه و تحلیل شاخص ها با استفاده از نرم افزارهای EXELوEXPERTCHOICE مهمترین راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار در بافت فرسوده محله ی شیخ صفی(عالی قاپو) شامل موارد ذیل شد:برنامه ریزی ها مشارکتی، عدالت اجتماعی و آموزش به ساکنان در جهت ارتقای سطح اجتماعی، توجه به ویژگی های اقتصادی- اجتماعی ساکنان در برنامه ریزی ها، اشتغال زایی درجهت رفع بیکاری ساکنان محله، حس اعتماد و همکاری بین مردم و مسئولان شهری، نگرش جامع به طرح نوسازی و بهسازی، توجه به خط آسمان بافت، ساخت و سازهای جدید باید بخشی از تداوم سنت‌های شهر و محیط‌های شهری، توجه به سلسله مراتب فضاها و دسترسی‌ها، توجه به امنیت عناصر باز شهری. توجه به موارد ذکر شده می تواند ساماندهی بافت فرسوده ی محله ی شیخ صفی را در راستای توسعه پایدار سوق دهد.

کلید واژه : شاخص پایداری، محلات فرسوده، شهر پایدار، مشارکت مردمی ، اردبیل

1- مقدمه

فرسودگی یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری می باشد که باعث بی­سامانی، عدم تعادل و ایجاد اغتشاش منظر شهری می شود . که به زدودن خاطرات جمعی و افول حیات شهری کمک می کند. بر این اساس ساماندهی بافت با ارزش و تاریخی شهر به دلیل ارزشهای نهفته در آن و توجه به بافت های فرسوده آن می تواند در ارتقا کیفی محیط و سرزندگی فضای شهری را که در گذشته داشته مجدداً احیا شود. افزایش شهرنشینی و بروز معضلات زیست محیطی در دهه های پایانی قرن بیستم، توسعه پایدار شهرها را پیشروی متخصصان و صابنظران مسائل شهری و معماری قرار داده است. با توسعه روزانه و شهری شدن زندگی بشر مفاهیم مربوط به توسعه پایدار به این حیطه وارد شده و توسعه پایدار شهر محصول نگاههای جدید به عدالت اجتماعی، فضایی و محیطی نسبت به شهر است. توسعه پایدار آن است که نیازهای انسان امروز را برآورده می کند، بدون اینکه توانایی نسلهای آینده را برای دستیابی به آرزوها و نیازهایشان از بین ببرد. باید توجه داشت که پایداری مجموعه ای از وضعیت هاست که در طول زمان دوام دارد و توسعه فرایندی است که طی آن پایداری می تواند اتفاق بیفتد. وجود رابطه و پیوند قوی میان برنامه ریزی شهری و ایجاد یک چارچوب توسعه پایدار اقتصادی – اجتماعی در این زمینه تأثیر بسیاری دارد. این تحقیق تلاش می كند با شناخت مسائل مربوطه به(بافت)فرسوده شهر اردبیل و محله بافت قدیم عالی قاپو و معرفی دقیق آن به زوایای پنهان وناشناخته آن پی ببرد. در ادامه با استفاده از تكنیك های برنامه ریزی راهبردی و اصول و کابرد اصول توسعه پایدار، به شناخت مسائل و مشكلات این بافت پرداخته و درنهایت راه حل های منطقی را مبتنی بر برنامه ریزی راهبردی و اصول توسعه پایدار برای حل این مسائل ارائه می دهد.

1-1-بیان مساله

بیش از چند دهه است كه محله های قدیمی شهری به فراموشی سپرده شدهاند. بسیاری از بافتهای سنتی كه زمانی مایه افتخار شهرها بودند بیش از پنجاه سال است كه در حال فرسایش رها شدهاند. تقریباً تمامی جمعیت این مناطق جابجا شده و میراث تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ویژة محله های مختلف یا منقرض شده و یا در حال انقراض اند. تنها اندكی از بناها كه به سختی به روی پا ایستادهاند به یادگار مانده اند و یادآور معماری و شهرسازی گذشته اند. هرچند كه حركت هایی پراكنده در سا لهای اخیر در بهسازی و مرمت بناهای ارزنده به چشم می خورد. اما،حساسیت ها هر چه كمتر شده و هم در میان مسئولان و هم در میان مردم حدود زیادی مصونیت ذهنی ایجاد شده است. طرحهای جامع،طرحهای تفضیلی، و ضوابط منطقهای در اهداف پیش بینی شده شكست خورده اند. در مناطق مركزی و محله های قدیمی شهرها، نه تنها گذار از سنت به تجدد تحقق نیافته، بلكه با مقاومت سرسختانه این مناطق در مقابل مظاهر تجدد، عملاً هیچ گونه بهسازی و مرمتی نیز صورت نگرفته است.در نتیجه پیامدهای طراحی و، ضوابط ساختوساز به صورت مانعی بزرگ، به فرسایش روز افزون بافتهای سنتی انجامیده است(ربیع، 1382ص 102).

فقدان مدیریتی مسئول كه بتواند این بافت ها را باتغییرات سریع ساختاری و كاركردی جدید مبتنی با توسعه پایدار در شهرها هماهنگ سازد، آنها را در تنگنای عدم قابلیت و عدم انطباق با نیازهای جدید گرفتار می آورد. به همین جهت این بافت ها نه تنها جمعیت اصیل و بومی خود را از دست داده اند بلكه به دلیل عدم تمایل به سرمایه گذاری در راستای بهسازی و نوسازی آنها، زمینه را جهت استقرار مهاجرین(بویژه مهاجرین روستایی)و اقشاركم درآمدی كه ناگزیر به سكونت در ارزانترین محلات شهری می باشند فراهم آورده است(رهبان، 1388،ص 4).امروزه بافت فرسوده شهری در اكثر شهرهای جهان و ایران به یكی از چالش های جدی در برنامه ریزی و مدیریت شهری تبدیل شده اند كه سالانه هزینه زیادی را به شهرداری ها تحمیل می نماید. اكثر شهرهای قدیمی ایران از جمله شهر اردبیل دارای بخشهای فرسوده ای هستند كه نیازمند نوسازی و بهسازی جهت كارآمد شدن می باشند.

برای واكاوی دقیق مسأله،محله عالی قاپو شهر اردبیل را بعنوان یکی از محلات قدیمی که دارای بافت فرسوده نسبتا زیاددی می باشد به عنوان مكان مورد مطالعه انتخاب كردیم. محله بافت قدیم عالی قاپو در مرکز شهر واقع شده است . برای دستیابی به ضرورت ها، اهداف و رو شهای مناسب ساماندهی، ابتدا لازم است،كه خصایص و مسائل اصلی بافت قدیم شهر که محله عالی قاپو را دل خود دارد، موشكافی شود. این محله با مسائلی از قبیل فرسودگی کالبدی بافت، عرض معابر کم، عدم توجه به مشارکت و همکاری ساکنین در اجرای طرح بهسازی مصوب، فرهنگ ساکنین بافت، مشکلات اقتصادی ساکنین بافت و… كه زمینه ساز تعارض های دیگر شده است. بویژه برخورد نابرابر مدیریت شهری در ارائه امكانات و خدمات به فرسودگی بیشتر این بافت كمك كرده است.این تحقیق تلاش می كند با شناخت مسائل مربوطه به(بافت)فرسوده شهر اردبیل و محله بافت قدیم عالی قاپو و معرفی دقیق آن به زوایای پنهان و ناشناخته آن پی ببرد. در ادامه با استفاده از تكنیك های برنامه ریزی راهبردی و اصول و کابرد اصول توسعه پایدار، به شناخت مسائل و مشكلات این بافت پرداخته و درنهایت راه حل های منطقی را مبتنی بر برنامه ریزی راهبردی و اصول توسعه پایدار برای حل این مسائل ارائه می دهد.

 1-2- سوالات اصلی پژوهش

مشكلات اصلی بافت فرسوده شهری محله عالی قاپوی اردبیل چیست؟

راه حل هایی برای رفع مشكل این بافت با استفاده از رویکرد اصول توسعه پایدار برای ساماندهی بافت های فرسوده وجود دارد؟

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش