1-4) اهمیت و ضرورت تحقیق.. 6
1-5) اهداف تحقیق.. 8
1-5-1) هدف کلی تحقیق.. 8
1-5-2) اهداف جزئی تحقیق.. 8
1-6) قلمرو تحقیق.. 8
1-6-1) قلمرو موضوعی تحقیق.. 8
1-6-2) قلمرو مکانی تحقیق.. 8
1-6-3) قلمرو زمانی تحقیق.. 8
1-7) سوال های تحقیق.. 9
1-7-1) سوال اصلی تحقیق.. 9
1-7-2) سوال های فرعی تحقیق.. 9
1-8) تعریف واژه ها، مفاهیم و متغیرهای پژوهش.. 9
1-8-1) محتوا.. 9
1-8-2) تحلیل محتوا.. 10
1-8-3) کتاب درسی.. 10
1-8-4) سواد تغذیه.. 11
فصل دوم: مروری بر ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق.. 12
2-1) مقدمه.. 13
2-2) پیشینه علم تغذیه.. 13
2-3) علم تغذیه.. 15
2-4) سوء تغذیه.. 15
2-5) غذا.. 16
2-6) نقش سازمان های مختلف در خصوص بهبود سواد تغذیه.. 17
2-6-1) وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.. 17
2-6-2) آموزش و پرورش.. 17
2-6-3) سازمان صدا و سیما.. 18
2-6-4) سازمان بهزیستی.. 18
2-6-5) انستیتو تحقیقات تغذیهای و صنایع غذایی کشور.. 18
2-7) محدودیت ها و تنگناها در خصوص بـرنــامــه ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه.. 20
2-8) اهداف بـرنــامــه ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه.. 21
2-9) سیاست های اجرایی بـرنــامــه ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه 21
2-10) اقدامات دستگاه های اجرایی در خصوص بـرنــامــه ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه.. 22
2-10-1) وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.. 22
2-10-2) انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور.. 23
2-10-3) وزارت آموزش و پرورش.. 23
2-10-4) نهضت سواد آموزی.. 24
2-10-5) سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.. 24
2-10-6) همکاری چند وزارت/سازمان (چندبخشی).. 24
2-11) مواد مغذی.. 25
2-12) نیازمندیهای تغذیهای.. 26
2-13) تغذیه سالم و انواع گروههای غذایی.. 26
2-14) تغذیه در دورانهای مختلف زندگی.. 28
2-14-1) گروههای آسیبپذیر.. 28
2-14-2) تغذیه در مدارس.. 29
2-15) نیازهای تغذیهای در سنین مدرسه.. 31
2-15-1) انرژی.. 31
2-15-2) پروتئین.. 32
2-15-3) ویتامین D. 33
2-15-4) آهن.. 33
2-15-5) کلسیم.. 34
2-16) تغذیه و یادگیری دانش آموزان.. 34
2-17) رفتارهای تغذیهای نامطلوب در کودکان سنین مدرسه و توصیههای کاربردی برای اصلاح آن.. 35
2-18) اختلالات تغذیه.. 37
2-19) پیشینه پژوهشی.. 38
2-19-1) پیشینه داخلی.. 38
2-19-2) پیشینه خارجی.. 46
2-20) نتیجه گیری.. 48
فصل سوم: روش تحقیق.. 49
3-1) مقدمه.. 49
3-2) روش تحقیق.. 50
3-3) فرایند انجام تحقیق.. 50
3-4) روش آنتروپی شانون.. 51
3-5) جامعه آماری و نمونه آماری.. 53
3-6) ابزار گردآوری داده ها.. 53
3-7) روایی و پایایی.. 55
3-7-1) روایی.. 55
3-7-2) پایایی.. 56
3-8) روش تجزیه و تحلیل داده ها.. 56
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها.. 57
4-1) مقدمه.. 57
4-1) سوال اصلی تحقیق.. 58
4-3) سوال اول فرعی.. 60
4-4) سوال دوم فرعی.. 63
4-5) سوال سوم فرعی.. 66
4-6) سوال چهارم فرعی.. 69
4-7) سوال پنجم فرعی.. 72
4-8) سوال ششم فرعی.. 74
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری و پیشنهادها.. 78
5-1) مقدمه.. 78
5-2) تجزیه و تحلیل نتایج تحقیق.. 79
5-2-1) سوال اصلی تحقیق.. 79
5-2-2) سوال اول فرعی.. 80
5-2-3) سوال دوم فرعی.. 80
5-2-4) سوال سوم فرعی.. 81
5-2-5) سوال چهارم فرعی.. 81
5-2-6) سوال پنجم فرعی.. 82
5-2-7) سوال ششم فرعی.. 82
5-3) بحث و نتیجه گیری.. 83
5-4) محدودیت های تحقیق.. 86
5-5) پیشنهادهای تحقیق.. 86
5-5-1) پیشنهادهای کاربردی.. 86
5-5-2) پیشنهادهای پژوهشی.. 87
پیوست.. 88
نمونه ای از مراحل اجرای روش شانون.. 88
ابزار گردآوری داده ها.. 90
منابع.. 92
منابع فارسی.. 92
منایع لاتین.. 96
مقدمه
اگر توسعه را به مفهوم تأمین نیازهای اساسی مردم، برقراری عدالت اجتماعی، افزایش تولید و بهرهوری، ارتقای سطح زندگی و خدمات بهداشتی – درمانی و بهبود وضعیت اقتصادی تعریف کنیم، نقش بهداشت در زندگی انسان ها و رابطه آن با توسعه آشکار میگردد. برخورداری از امکانات بهداشتی، حق مسلم هر انسانی است که در نیروی انسانی نقش مهمی دارد. اگرچه سلامت جامعه تابعی از میزان توسعه یافتگی آن است، اما نیروی انسانی سالم نیز از عوامل مؤثر در توسعه کشور محسوب شده و نیروی محرکه آن بشمار می آید (جهانگیری و رجبی،1380). بدون تردید، هدف نهایی توسعه اقتصادی، توسعه انسانی است. بنابراین آگاهی از این مسأله که افراد تا چه اندازه توانایی انجام فعالیت های مختلف را دارند و تا چه میزان میتوان در جهت گسترش استعدادها، توانایی ها و مهارت های آنها برنامه ریزی کرد، از مسائل مهمی است که باید بدان توجه ویژه ای داشت. یکی از این مسائل، شناخت این مقوله است که افراد تا چه اندازه در بهره گیری از منابع غذایی موجود توانایی داشته و عبارت دیگر سواد تغذیه ای این افراد به چه میزان می باشد و چگونه میتوان این توانایی و سواد تغذیه را افزایش داد. یعنی چطور میتوان با افزایش آگاهی افراد، آنها را قادر ساخت تا بین قیمت مواد غذایی موجود در بازار و بودجه ای که خانوار میتواند به تهیه موادغذایی اختصاص دهد، تعادل به وجود آورند و این کار را به نحوی انجام دهند که نیازهای تغذیهای افراد تأمین گردد و البته سلامت تغذیه ای نیز مد نظر قرار گیرد. با توجه به این شرایط کتاب های درسی یکی از منابع مهم در زمینه اطلاع رسانی در زمینه سواد تغذیه ای محسوب می شود و توجه به مسائل مرتبط با سواد تغذیه ای در کتاب های درسی حایز اهمیت است.
1-2) عنوان تحقیق
تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم تجربی دوره ابتدایی از نظر میزان توجه به سواد تغذیه
1-3) بیان مساله
از آنجا که پیروی از الگوی غذایی صحیح در دوران کودکی عامل پیشگیری از بروز بسیاری از بیماری های خطرناک و غیرقابل درمان در آینده خواهد بود، تعیین و اصلاح الگوی تغذیه ای کودکان در بسیاری از کشورها در صدر اولویت بهداشت و سلامت قرار می گیرد.(امینی و دادخواه، 1383) پس از تعیین اولویت های مربوط به سلامت می باید آن ها را در دروس مختلف مورد توجه قرار داد. یکی از اجزای برنامه های بهداشت مدارس، لحاظ آن در کل برنامه درسی است.(مهرمحمدی، 1383) همچنین نتایج پژوهش ها در ایران حکایت از کافی نبودن رژیم غذایی دریافتی از نظر انرژی و مواد مغذی، عادات غذایی و الگوی مصرف نادرست در دوره های مختلف تحصیلی دارد.(مقدم بنائم، 1377) مشکلات تغذیه ای با پیامدهای نامطلوب اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی شامل افزایش مرگ و میر و ابتلا به بیماری ها، افزایش هزینه های درمان، کاهش ضریب هوشی و قدرت یادگیری، کاهش توان کار و به طور کلی توانمندی های ذهنی و جسمی، روند توسعه کشور را به مخاطره می اندازد (بایگی و همکاران، 1386). بررسی عادات غذایی خانوارها نشان می دهد که وجود عادات غلط غذایی با عدم آگاهی آنان ارتباط دارد و عدم آگاهی یکی از علل اصلی مؤثر عملکرد خانوارها از نظر الگوی مصرف غذایی است (شفقی و دلشاد، 1385). بنابراین آموزش تغذیه به خصوص در محیط مدرسه می تواند نقش بسیار عمده ای در افزایش آگاهی و عملکرد دانش آموزان ایفا نماید (زراتی و همکاران، 1385). امروزه به خوبی می دانیم کودکانی که سوء تغذیه دارند، پاسخدهی و رفتارهای اجتماعی کمتری نسبت به بقیه خواهند داشت. کمبودهای تغذیه ای باعث کاهش توانایی، تمرکز و مهارت های مقابله با مشکلات می شود. یافته ها نشان می دهد که عملکرد مغز نسبت به تغییرات کوتاه مدت ممکن است باعث ایجاد استرس در بچه های کوچک گردد (ماهان و همکاران، 1384) همچنین دانشمندان در تحقیقات خود پی به عوامل تغذیه ای برده اند که بدون مقادیر کافی آن ها فعالیت مغز و قدرت حافظه کاهش می یابد (کلیشادی، 1383). در حال حاضر در کشور ما روند بیماری های مزمن هشدار دهنده است. چاقی و اضافه وزن در درصد بالایی از جمعیت کشور وجود دارد که خود زمینه ساز بیماری های قلبی و عروقی، دیابت و انواع سرطان هاست و از دلایل عمده آن تغییر الگوی مصرف و رفتارهای نامطلوب غذایی است. از سوی دیگر در زمینه بروز سوء تغذیه در کودکان در گروه های مختلف جامعه، باورها و رفتارهای غذایی مردم و ناآگاهی های تغذیه ای جامعه یکی از عوامل اساسی است.متأسفانه خانوارها از مواد غذایی و مغذی محدود موجود در خانواده نیز استفاده بهینه نمی کنند. بنابراین می توانیم دریابیم که تنها دسترسی اقتصادی به منابع غذایی، لزوما استفاده مناسب و بهینه از منابع موجود در خانوار را تأمین نمی کند، بلکه نکته اصلی، سازگار نمودن شیوه و فرهنگ غذا خوردن با سلامتی است و قطعا مراقبت و تأمین سلامت کودکان و نوجوانان که افراد در معرض خطر هستند از اولویت به سزایی برخوردار می باشد. غذای مصرف شده توسط هر فرد، مواد لازم را برای تولید انرژی و همچنین رشد و نمو بافت ها به بدن او می رساند که به آن، مواد مغذی گفته می شود. مواد مغذی شش دسته اند که عبارتند از: 1. کربوهیدرات ها 2. چربی ها 3. پروتئین ها 4. آب 5. ویتامین ها 6. مواد معدنی. باید اذعان داشت که کلیه مواد مغذی در بدن نقش حیاتی داشته و عدم کفایت یا مصرف بیش از نیاز آن ها منجر به عوارض و بیماری هایی خاص می گردد. مواد غذایی به شش گروه اصلی تقسیم می شوند که عبارتند از: 1. نان و غلات 2. سبزی ها 3. میوه ها 4. گوشت و جایگزین های آن 5. گروه شیر و فراورده های آن 6. سایر مواد غذایی. در ضمن برای تأمین نیازهای تغذیه ای کودکان دبستانی، راهنمای تغذیه روزانه مناسبی طراحی شده است که به اندازه و تعداد واحد مورد نیاز آن ها در گروه های غذایی اشاره دارد (میرمیران، 1382). ضرورت توجه به رشد شخصیت آدمی و اهمیت پرورش جسمی و سلامت تن و پرورش قوای ذهنی و … دانش آموزان موجب شده است که این امر مهم به عنوان یکی از کارکردهای اساسی نظام آموزش و پرورش به حساب آید (صافی، 1386) و آموزش و پرورش از طریق محتوای کتاب های درسی که مهمترین مسیر برای انتقال دانش است می باید انتظارات را برآورده سازد.با توجه به بعضی از تحقیقات داخلی که در زمینه سلامت و تغذیه انجام شده است نتایج آنها حاکی از آن است که در دوره ابتدایی دانش آموزان و کتاب های این دوره توجه قابل قبولی در زمینه سواد تغذیه نشده است و به طور مؤثر و کافی به این موضوع پرداخته نشده است (کاظمی، 1389) دال[1] نیز در این ارتباط معتقد است که کتاب درسی، به ویژه در نظام آموزشی متمرکز، که محور مکتوب و مدون تعلیم وتربیت است و فعالیت ها و تجربه های تربیتی دانش آموزان حول محور آن سازماندهی می شود به تحلیل و بررسی علمی نیاز دارد (دال، 1992). همچنین با توجه به اینکه یکی از مهم ترین کانال ها در برخورداری دانش آموزان از سواد تغذیه،استفاده از محتوای آموزشی مناسب است، می توان با تدوین محتوایی مناسب جهت آموزش و معرفی مواد مغذی موجود در ساختمان مواد غذایی، گروه های غذایی اصلی در هرم راهنمای غذایی و نیز راهنمای تغذیه روزانه و دیگر موارد مرتبط با سواد تغذیه به فراگیران کمک کرد. لذا از آنجا که این سواد جزء ضروریات زندگی به شمار می رود و فرد باسواد به کسی که خواندن و نوشتن را فراگرفته اطلاق نمی شود و با توجه به اینکه در کتاب های دوره ابتدایی در درس علوم تجربی بیشتر به مسائل زیستی انسان پرداخته می شود، محقق را برآن می دارد تا به بررسی این سؤال بپردازد که تا چه اندازه محتوای کتاب های علوم تجربی دوره ی ابتدایی به سواد تغذیه اهمیت داده شده است؟ با توجه به آنچه بیان شد پرسش اصلی در انجام پژوهش آن است که تا چه اندازه محتوای فعلی مندرج در کتاب های علوم تجربی دوره ابتدایی پاسخگوی نیازهای برخورداری از سواد تغذیه می باشد؟
1-4) اهمیت و ضرورت تحقیق
در گذشته ای نه چندان دور، نگاه به علم تغذیه نگاهی حاشیه ای بود، اما امروز به خوبی می دانیم که برای حفظ و ارتقای سلامت بدن، پیشگیری از بیماری ها و موفقیت در درمان و بازتوانی آنها، به شدت به این علم محتاجیم.بی توجهی به تغذیه می تواند پیامدهای جبران ناپذیری برای جامعه به بار آورد و ارتقای سطح سواد تغذیه ای جامعه، امروزه به عنوان یکی از محوری ترین برنامه های سلامت مورد توجه همگان است. در سطح کشور سازمان های مختلفی در امر فرهنگ و سواد تغذیه ای جامعه نقش آفرین هستند که در میان آنها سازمان آموزش و پرورش به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر در توسعه کشورها شناخته می شود. از آنجایی که دانش آموزان و اولیای آنها و کارکنان مدارس، بخش قابل توجهی از جمعیت کشور را در برمی گیرند، از این رو آموزش اطلاعات صحیح غذا و تغذیه ای به چندین میلیون دانش آموز و معلم، تأثیر چشمگیری بر سلامت جامعه خواهد داشت. باید در نظر داشت که کتاب درسی به عنوان یک وسیله آموزشی، نقش مهمی در تأمین اهداف آموزشی ایفا نموده و یکی از عوامل اساسی رشد و توسعه یادگیری شناختی کودکان در جهان امروز است؛ همچنین منبع تدریس ارزش های اجتماعی مطلوب بوده و نقش آن در فرایند تعلیم و تربیت، فراهم کردن امکانات و شرایط مناسب برای ایجاد تغییرات مطلوب در فراگیران، از طریق آموزش است. در این راستا سنین ابتدایی از بهترین سنین برای آموزش و اصلاح
[دوشنبه 1398-07-29] [ 10:11:00 ب.ظ ]
|