بخش اول: جو اخلاقی.. 13
2-1-1)مقدمه. 14
2-1-2)تعاریف مختلف اخلاق. 14
2-1-3)گستره قلمرو اخلاق در ادیان و فرهنگهای مختلف.. 15
2-1-4) ارزش های اخلاقی از نظر نسبی یا مطلق بودن. 16
2-1-5) اخلاق مدیریت از نظر امام علی(ع) 17
2-1-6) اخلاق مدیریت.. 18
2-1-7) اخلاق سازمانی.. 20
2-1-8) جو سازمانی.. 21
2-1-9)تعریف جو اخلاقی.. 22
2-1-10) اهمیت بررسی جو اخلاقی.. 23
2-1-11) ابعاد جو اخلاقی.. 24
2-1-12) عوامل موثر بر جو اخلاقی.. 26
2-1-14) جو اخلاقی و وظایف مدیران سازمانها 27
بخش دوم: رضایت شغلی.. 27
2-2-1 )تعاریف رضایت شغلی : 28
2-2-2)اهمیت رضایت شغلی: 29
2-2-3)رابطه رضایت و ترک خدمت.. 31
2-2 -4)تئوری دو عاملی هرزبرگ وعوامل رضایت شغلی.. 33
2-2 -5) عوامل تعیین کننده ابعاد رضایت شغلی: 35
2-2 -6)عوامل موثر بر رضایت شغلی.. 36
2-2 -7)دلایل نا رضایتی پرستاران. 37
2-2 -8) شیوه های ابراز نارضایی.. 38
2-2-9)دیدگاه منفی ( انتقاد به اهمیت رضایت شغلی ) 39
بخش سوم: تعهد سازمانى.. 39
2-3-1)مفهوم تعهد سازمانی.. 40
2-3-2)جایگاه تعهدسازمانی در علوم مختلف.. 42
2-3-3) اهمیت تعهد سازمانی.. 43
2-3-4) انواع تعهد سازمانی.. 44
2-3-5) مدل ها و ابعاد تعهد سازمانى.. 45
2-3-6) عوامل موثر بر تعهد سازمانی: 47
2-3-7)مشکلات مربوط به مفهوم تعهد. 50
2-3-8)مزایای تعهد سازمانی و معایب فقدان آن. 51
2-3-9) وظایف مدیران در قبال افزایش تعهد سازمانی.. 51
2-3-10) رابطه تعهد سازمانی با اخلاق و نیت ترک خدمت.. 52
بخش چهارم: نیت ترک خدمت.. 53
2-4-1) تعاریف ترک خدمت و نیت ترک خدمت.. 54
2-4-2) اهمیت مقابله با ترک خدمت.. 55
2-4-3) رابطه نیت ترک خدمت با ترک خدمت.. 56
2-4-4) تفاوت ترک خدمت شغلی و سازمانی.. 57
2-4-5) عوارض و هزینه های ناشی از ترک خدمت و نیت ترک خدمت.. 58
2-4-6) عوامل موثر بر پدیده ی ترک خدمت.. 59
2-4-7) وظایف مدیریت منابع انسانی در قبال ترک خدمت کارکنان. 62
بخش پنجم: پیشینه تحقیق.. 65
2-5-1) تحقیقات داخلی.. 66
2-5-2) تحقیقات خارجی.. 72
فصل سوم: روش اجرای تحقیق.. 73
3-1) مقدمه. 74
3 – 2 ) روش تحقیق.. 74
3 – 3 ) جامعه آماری.. 75
3 – 4 ) روش نمونه‌گیری و حجم نمونه. 75
3 – 5 ) روش ها و ابزار جمع آوری داده ها 77
3 – 6 ) روایی و پایایی ابزار تحقیق.. 79
3– 7) روش تجزیه و تحلیل داده ها 81
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده های تحقیق.. 83
4-1) مقدمه. 83
بخش اول: تجزیه و تحلیل توصیفی.. 84
4-2) توصیف متغیرهای جمعیت شناختی.. 85
4-3) توصیف متغیرهای اصلی تحقیق در جامعه مورد مطالعه. 91
بخش دوم: تجزیه و تحلیل استنباطی.. 93
4-5) بررسی همبستگی بین متغیر های تحقیق: 94
4-6) بررسی ارتباط خطی بین متغیر های تحقیق.. 95
4-7) بررسی رگرسیون چند گانه خطی بین متغیر های تحقیق.. 104
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات.. 110
5-1) مقدمه. 110
5-2) نتایج آمار توصیفی.. 111
5-2-1)توصیف محل کار و تعداد نمونه پرستاران. 111
5-2-2) توصیف سن پاسخ دهندگان. 111
5 -2-3)توصیف جنسیت پاسخ دهندگان. 111
5-2-4) توصیف تحصیلات پاسخ دهندگان. 111
5-2-5)توصیف وضعیت سابقه کار پاسخ دهندگان. 112
5-2-6) توصیف وضعیت استخدامی پاسخ دهندگان. 112
5-3) توصیف متغیرهای اصلی تحقیق.. 112
5-3-1)توصیف ادراک پرستاران از جو اخلاقی.. 112
5-3-2)توصیف رضایت شغلی پرستاران. 113
5-3-3)توصیف تعهد سازمانی پرستاران. 114
5-3-4)توصیف نیت ترک خدمت پرستاران. 114
5-4) نتایج آمار استنباطی.. 115
5-4-1) نتیجه آزمون فرضیه اول. 111
5-4-2) نتیجه آزمون فرضیه دوم. 112
5-4-3) نتیجه آزمون فرضیه سوم. 113
5-4-4) نتیجه آزمون فرضیه چهارم. 113
5-4-5) نتیجه آزمون فرضیه پنجم. 114
5-5 ) پیشنهادات حاصل از نتایج آزمون فرضیه ها 118
5-5-1) پیشنهاد با توجه به نتایج فرضیه اول. 118
5-5-2) پیشنهاد با توجه به نتایج فرضیه دوم، 118
5-5-3) پیشنهاد با توجه به نتایج فرضیه سوم. 118
5-5-4) پیشنهاد با توجه به نتایج فرضیه چهارم. 119
5-5-5) پیشنهاد با توجه به نتایج فرضیه پنجم. 119
5-6) محدودیت های تحقیق.. 120
5-7) پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 121
چکیده
جو اخلاقی بخشی از فرهنگ سازمانی و مجموعه ای ازادراکات مربوط به رفتار صحیح و روش های برخورد با مسائل اخلاقی می باشد که می تواند پیش بینی کننده ی رفتارهای اخلاقی و غیر اخلاقی پرستاران باشد. به جهت اینکه جو اخلاقی تاثیر زیادی روی رفتار اخلاقی پرستاران می گذارد، دارای اهمیت زیادی است. پژوهش حاضر با هدف سنجش رابطه جو اخلاقی با نیت ترک خدمت از طریق رضایت شغلی و تعهد سازمانی در بین پرستاران انجام شده است. این پژوهش از لحاظ هدف،کاربردی و براساس روش تحقیق از نوع توصیفی- همبستگی می باشد، که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای متناسب در دسترس، تعداد 280 نفر از پرستاران بیمارستان های شهر رشت وابسته به دانشگاه علوم پزشکی گیلان به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده ها به وسیله ابزار پرسشنامه، جمع آوری گردیده و از طریق آزمون همبستگی و رگرسیون و با استفاده از نرم افزار آماری 21SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین جو اخلاقی با رضایت شغلی و تعهد سازمانی، رابطه مثبت و معنی دار، و با نیت ترک خدمت، رابطه منفی وجود دارد. هم چنین بین رضایت شغلی با تعهد سازمانی پرستاران، رابطه مثبت وجود دارد و نیز بین تعهد سازمانی و نیت ترک خدمت پرستاران رابطه ی منفی وجود دارد. از نتایج حاصله از یافته ها می توان دریافت که جو اخلاقی در سازمان منجر به رفتارهای اخلاقی می شود و مدیران سازمان می توانند با بهره گیری از راهکارهای عملیاتی ارائه شده در این پژوهش نسبت به ایجاد و بهبود جو اخلاقی در سازمان و کاهش تمایل به ترک خدمت کارکنان اقدام نمایند.
واژگان کلیدی: جو اخلاقی، نیت ترک خدمت، رضایت شغلی، تعهد سازمانی
1-1) مقدمه
بی شک بحث های اخلاقی از زمان پیدایش انسان آغاز شد؛ زیرا ما معتقدیم که حضرت آدم نه تنها فرزندانش را با دستورات اخلاقی آشنا ساخت بلکه خداوند از همان زمانی که او را آفرید، مسائل اخلاقی را با اوامر و نواهی اش به او آموخت(حمیدی زاده و نکویی زاده،1389). اخلاق یعنی رعایت اصول معنوی و ارزش هایی که به رفتار شخص یا گروه حاکم است، مبنی بر اینکه درست چیست و نادرست کدام است(دفت،1389،ص 408). انجام درست کارها از عهده ی سازمان هایی بر می آید که مجهز به نظام اداری سالم باشند یکی از نمودهای سازمان سالم پایبندی کارکنان به اصول اخلاقی در محیط کار می باشد(Hilton, 2006, p46). امروزه خدمات بهداشتی و درمانی در هر جامعه ای زمینه ساز سلامت جسمی و روانی افراد و پیش نیاز توسعه پایدار است و برای رسیدن به این مهم نیازمند کارکنان ماهر و با دانش است(Alaei et al., 2012 ). به منظور کاهش هزینه ها و افزایش کیفیت خدمات، جذب مشتری، درمان و حفظ سلامت هر فرد در راستای پاسخگویی به نیازمندی های جامعه، در معرض تغییرات سریع و بنیادین است. این تغییرات در خدمات بهداشتی و درمانی ممکن است باعث افزایش تعداد و پیچیدگی سوالات اخلاقی در سازمان های درمانی شود. محیط های درمانی کنونی بر اهمیت درک پرستاران از محیط کاری، جو سازمانی، تصمیم گیری در مسائل اخلاقی و پیچیدگی های سوالات مطرح شده در زمینه اخلاقیات تاکید دارند(Ozturk, 2003). رفتارهای غیر اخلاقی منجر به پیامدهای منفی برای{سازمان}می شود؛ زیرا طرز نگرش و رفتارهای کارکنان، {پرستاران} ادراک مشتریان، {بیماران} از خدمات را تحت تاثیر قرار می دهد. کارکنان اخلاقی حس شدیدی از صداقت و راستی را در انجام کارهایشان نشان داده و از روش های گمراه کننده و دروغین در ارضای نیازهای مشتری اجتناب می کنند. چنین افراد اخلاق مندی به ایجاد روابط مبتنی بر همکاری و صداقت کمک کرده، به حل مشکلات مربوط به فرصت طلبی کمک می کند & Hartline, 2005) Schwepker). پرستاران، به عنوان یکی از بزرگترین گروه های ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی و درمانی مجبورند به معضلات و تعارضات اخلاقی بیشتر و پیچیده تری رسیدگی کنند که حرفه را در مقابل سازمان قرار می دهد. این تعارضات باعث احساس ناامیدی، خستگی، کاهش رضایت شغلی و افزایش قصد جا به جایی در بین پرستاران می شود(خزنی شایسته فرد، سعیدالذاکرین و چراغیان،1392).از پیامد های جو اخلاقی می توان رضایت شغلی دانست که نشان می دهد افراد تا چه اندازه به شغل خود علاقه مند هستند .(Robbins and Judge, 2001) بسیاری از تحقیقات نشان می دهد که اخلاق در رضایت شغلی به صورت مثبت با هم در ارتباط هستند. یکی دیگر از نگرش های مثبت در سازمان تعهد سازمانی است زیرا کارکنان متعهد، اهداف و ارزش های سازمان را پذیرفته اند و تمام تلاش خود را برای تعالی آن سازمان به کار می برند از این رو جو اخلاقی باعث می شود که کارکنان به کار خود به دید مثبت نگاه کنند، مدت بیشتری را در سازمان بگذرانند و کمتر به فکر ترک خدمت باشند .بر اساس نظریه ی برابری، اگر پاداش یا تنبیه در محیط کار بر پایه ی عدل و انصاف باشد، کارکنان از شغل خود احساس رضایت خواهند کرد. اثر مستقیم جو اخلاقی بر تعهد سازمانی نیز گویای این ادعا است که نگرش و رفتار کارکنان سازمان ها حول محور مجموعه ای از عناصر ارزشی و ادراکی خاص قرار دارد و وقتی این ارزش ها اخلاقی گردند، باعث به وجود آمدن جو اخلاقی در سازمان می شوند و در نتیجه افزایش تعهد در سازمان، رضایت شغلی و کاهش در نیت ترک خدمت محتمل می گردد. به ویژه در سازمان های نظام سلامت، که رضایت و تعهد کارکنان کمتر مادی ومبتنی بر حقوق و دستمزد شکل می گیرد، جو اخلاقی تاثیر قوی تر و پایدارتری ایفا می کند، هر چند نباید از نگرش اسلامی در چهارچوب شکل گیری تعهد و رضایت، که ریشه در جو اخلاقی مورد تایید اسلام دارد، غافل شد(نادی و حاذقی، 1390). از آنجایی که پژوهشی درمورد رابطه جو اخلاقی با نیت ترک خدمت در سازمان های خدمات بهداشتی و درمانی صورت نگرفته است، لذا در این پژوهش به تبیین ضرورت شناخت جو اخلاقی بیمارستان و میزان درک آن توسط پرستاران و نقش آن در ایجاد جو مطلوب بیمارستانی وآثار آن بر نیت ترک خدمت پرستاران با توجه به عناصر رضایت شغلی و تعهد سازمانی پرداخته شده است تا مسئولان در تغییر، ارتقاء و اداره ی جو اخلاقی بیمارستان ها کمک نموده وآن امر به نوبه ی خود کاهش نیت ترک خدمت پرستاران را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین در این فصل ابتدا به بیان مسئله مورد نظر این پژوهش پرداخته سپس ضرورت و اهمیت انجام آن ذکر شده و اهداف تحقیق، چارچوب نظری تحقیق، فرضیه های تحقیق بیان و متغییرهای تحقیق از دو بعد نظری و عملیاتی تعریف می شوند و در پایان، قلمرو تحقیق به لحاظ موضوعی، زمانی و مکانی مشخص می گردد.
1-2) بیان مساله
تقریبا در تمام کشورها عمده ترین بخش نیروی انسانی نظام بهداشتی را پرستاران تشکیل می دهند که خروج بالای پرستاران از این حرفه یک معضل جهانی است که هم در کشورهای توسعه یافته و هم در حال توسعه وجود دارد(Lu etal.,2005). در مطالعه لوتزن[1] و همکاران اکثر پرستاران (42/71 درصد) هر روز به فکر خروج از حرفه پرستاری بودند (آتش زاده، اشک تراب، یغمایی، علوی و مجد،1391).در انگلستان و اسکاتلند نیز یک سوم پرستاران و در آمریکا بیش از یک پنجم پرستاران تمایل به ترک حرفه پرستاری داشته اند ( Lu etal. 2005).درایران نیزطبق مطالعه آتش زاده و همکاران در میان پرستاران آی سی یو، میانگین قصد ترک خدمت در میان پرستاران زیاد بوده است. ترک خدمت و ترک حرفه موجب کاهش تعداد پرستاران وکاهش کیفیت مراقبت های پرستاری می شود و در نهایت خدمات سایر تخصص های گروه پزشکی و پیامد بیماران رانیز متاثر می سازد(آتش زاده و همکاران،1391). تاثیر کمبود نیروی پرستار سبب ایجاد هزینه های استخدامی، انتخاب و آموزش افراد شده، همچنین موجب حجم کاری اضافه تری برای کارکنان باقی مانده می شود که رضایتمندی آنها را کاهش می دهد و در نهایت نیز می تواند تاثیر منفی بر کیفیت مراقبت از بیماران داشته باشد (al.,2006 Hayes et).
اسکوپکر[2] در سال 2001 در مقاله خود تحت عنوان”ارتباط جو اخلاقی بارضایت شغلی و تعهد سازمانی و نیت ترک خدمت در میان کارکنان فروش”، دریافت که جو اخلاقی سازمان به صورت غیر مستقیم بر نیت ترک خدمت کارکنان اثر دارد و باعث کاهش نیت ترک خدمت می شود ( Schwepker,2001).
جو اخلاقی شامل الگوهایی است که رفتار کارکنان را هدایت می کند و خصوصیات اخلاقی هر سازمان را نشان می دهد (نادی و حاذقی،1390). جو اخلاقی نوعی جو کاری است که منعکس کننده خط مشی ها، روش ها و سیاست های سازمانی و دارای نتایج اخلاقی می باشد(Martin&Cullen,2006). جو اخلاقی نشانگر درک افراد از سازمانشان است که بر نگرش و رفتار آنها تاثیر می گذارد (برهانی، جلالی، عباس زاده و حقدوست،1390). جو اخلاقی به علت تاثیرگذاری روی رفتار اخلاقی کارکنان دارای اهمیت است.جو اخلاقی یعنی فهمی فراگیر اعمال و رویه های معمول سازمانی که مضمونی اخلاقی دارند و ضابطه هایی را بر رفتار قابل قبول پایه ریزی می کند (DeConinck,2011). تسای و هانگ[3]، سی وشش نوع جو اخلاقی را بر اساس سه معیار(خودگرایی،خیر خواهی و ضوابط اخلاقی)و سطوح تجزیه و تحلیل(فردی،منطقه ای و جهانی)بود، توسعه دادند (Tsai&Huang,2008).
رضایت شغلی به نگرش کلی فرد درباره شغل اطلاق می شود و اینکه افراد تا چه اندازه به شغل خود علاقه مند هستند (نادی و حاذقی،1390).
یکی دیگر از نگرش های مثبت در سازمان های اخلاقگرا، تعهد سازمانی است.کارکنان متعهد اهداف و ارزش های سازمانی را پذیرفته اند (Martin&Cullen,2006).
