چکیده :

شبکه های مجازی دنیای وسیع و پیچیده‌ای است كه گروه‌ها و افراد مختلف با گرایش‌ ها، باور ها و اعتقادات گوناگون با توجه به ویژگی انتخابی بودن و همه جایی بودن در سراسر دنیا افراد را با انگیزه های حرفه ای و شغلی، دوست یابی، علایق مشترک در حوزه های مختلف در فضایی مجازی دور هم جمع می­کنند و شبکه های اجتماعی مجازی با اتکای به ظرفیت فرامتنی خود از گردآوری، ساماندهی، ذخیره سازی و نشر اطلاعات در اشکال صوت، تصویر و متن و رقم مبتنی بر ابزار رایانه ای و مخابراتی برای جذب افراد بهره می برند. این تحقیق درصدد شناسایی عوامل اجتماعی موثر بر گرایش دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق به شبکه های  اجتماعی است. چارچوب نظری تحقیق مبتنی بر نظریه هابرماس، نظریه ولمن و نظریه شکاف آگاهی تیکنو-دونوهو می باشد. روش تحقیق پیمایشی وابزار پژوهش پرسشنامه می باشد که بر روی 364 نفر از دانشجویان واحد تهران شرق از طریق نمونه گیری طبقه ای نامتناسب انتخاب شده اند صورت گرفته است. اطلاعات بدست آمده با استفاده از آمار استنباطی و آزمون های (رگرسیون خطی، ضریب پیرسون، اسپیرمن،‌کندال و…) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بر اساس دیدگاه اکثر پاسخگویان میزان حمایت دریافتی از شبکه های مجازی(9/54 درصد)، میزان سرمایه اجتماعی(3/75درصد)، آگاهی اینترنتی(6/53 درصد)، احساس صمیمیت بین اعضای شبکه(2/63 درصد) و میزان اعتماد به شبکه (9/65 درصد) درحد متوسط و میزان استفاده (5/72 درصد) و گرایش به شبکه های مجازی(8/64 درصد) در حد پایینی قراردارد. مطابق یافته‌ها؛ بین گرایش به شبکه های اجتماعی و متغیرهای سرمایه اجتماعی (28/0=r )،اعتماد به شبکه (16/0=r )، احساس صمیمیت (41/0=r ) و آگاهی اینترنتی ( 38/0=r )  و بین میزان استفاده از شبکه های مجازی و متغیرهای سن (20/0=rs )، درآمد (16/0-=rs )، احساس صمیمت (36/0=rs )، آگاهی اینترنتی (26/0=rs )، اعتماد به شبکه  (13/0=rs ) و سرمایه اجتماعی  (27/0=rs ) رابطه معنادار وجود دارد ولی بین پایگاه اجتماعی پاسخگو وگرایش به شبکه های مجازی(58/0(sig= رابطه وجود ندارد. بر اساس ضرایب بتا  22/0 B = متغیر صمیمیت بین اعضای شبکه مجازی (22درصد) از تغییرات و نوسانات گرایش به شبکه اجتماعی مجازی  را تبیین می کند و به عبارتی هر چه افراد در شبکه های مجازی بیشتر احساس صمیمت می کنند به شبکه ها گرایش بیشتری دارند.

کلید واژه:گرایش به شبکه اجتماعی مجازی،عضویت،احساس صمیمیت،اعتماد، سرمایه اجتماعی، آگاهی.

فصل اول:

–مقدمه:

– بیان مساله:

– اهمیت و ضرورت تحقیق:

– اهداف تحقیق:

– سوالات تحقیق:

– فرضیات تحقیق:

– تعاریف مفهومی و عملیاتی تحقیق:

مقدمه:
شبکه های اجتماعی مجازی فضایی است که اعضای آن درباره یک موضوع از طریق ارسال پیام گردهم می­آیند که در آن تلاش می­شود که مکان های فیزیکی را به خوبی ارتباطات رو در رو مدل سازی کنند و در آن افراد نه فقط به اطلاعات بلکه به دیگر افراد برای گفتگو، بحث و تبادل نظر دسترسی دارند(بورت[1]،2005:16). در چند سال اخیر شبکه های اجتماعی مجازی با محبوبیت جهانی رو به رو شده اند به طوری که میلیون ها نفر از سراسر دنیا در این شبکه ها عضویت دارند و روابط انسانی، نوع همکاری، وابستگی حرفه ای و بسیاری امور اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی خود را در بستر این شبکه ها ایجاد یا دنبال می­کنند. بنابراین به لحاظ گستره کاربری می­توان گفت در فضای شبکه های اجتماعی مجازی چیزی بیش از یک فضای اطلاعاتی جهانی وجود دارد. برخی معتقدند که یک «بافت اجتماعی» جدید در حال ساخته شدن است و نیاز دارد که ما فناوری را به منظور کارکردی کردن خدمات تحت وب به رسمیت بشناسیم(اندرسون[2]،2006: 2). سایت های شبکه اجتماعی مطابق مطالعات بین المللی باعث ایجاد فرصت هایی برای کاربران می­گردد. طرفداران نظریه شبکه بر این باورند که وجود شبکه های اجتماعی به صورت حایلی در مقابل فشارهای درونی عمل می­کنند به نحوی که با فراهم آوردن حمایت عاطفی، دوستی ها و فرصت هایی برای اعمال اجتماعی معناداری در قالب سرمایه اجتماعی اثر بسیار مهم و موثری بر عزت نفس افراد و افزایش توان مقابله با مشکلات و افسردگی ها دارد و در نهایت به احساس سلامت روانی افراد جامعه منجر می شود(توسلی و کلاریجانی، 1391: 92).  شبکه هایی که مبتنی بر فناوری وب2 فعالیت می­کنند و با اجتماع گرایی مجازی نقش اساسی در معادلات رسانه ای جهان بازی می­کنند. این وب سایت ها علاوه بر قابلیت شبکه سازی مجازی امکان استفاده از فرصت های مختلف در فضای اینترنت را اعم از جستجو، خواندن و به اشتراک گذاری اخبار، آپلود عکس و فیلم، نوشتن یادداشت ها و عضویت درگروه های مختلف تحرک سیاسی را فراهم کرده است و این امر باعث اقبال کاربران اینترنتی به شبکه های اجتماعی شده است. فضای مجازی بسته به ساخت های اجتماعی شکل می­یابد و رشد فناوری، همگرایی رسانه ای و مسائل مربوط به آن در شرایط اجتماعی گوناگون برون داده های متفاوتی داشته است(رحمانزاده و حقیقی، 1391: 134).  

شبکه های اجتماعی مجازی به لحاظ عمومیت یافتن در میان کاربران و با گستره وسیع جغرافیایی در درون مرزهای ملی تبدیل شدن به یک ارتباط خصوصی و شخصی و فارغ بودن از هر نوع کنترل از سوی مراجع قدرت را در جوامع به وجود آورده اند. شبکه های اجتماعی مجازی مکان هایی هستند که در آنها افراد فرصت پیدا می­کنند تا خود را معرفی کرده و ویژگی های شخصیتی خود را بروز داده و با سایرین ارتباط برقرار کرده و در این محیط ها این ارتباطات را حفظ نمایند. این سایت ها به طور بالقوه ای چه در سطح روابط بین فردی و چه درسطح روابط اجتماعی توانایی ایجاد تغییرات اساسی در زمینه زندگی اجتماعی هر فرد را دارا می باشند. در اغلب موارد مهمترین تأثیر  اینگونه سایت ها را حفظ و ارتقای روابط گذشته می­دانند و از سویی منجر به ایجاد شکل گیری جدیدی از روابط بین فردی می شود. گرایش به سایت های شبکه های اجتماعی در تمام دنیا با سرعت قابل توجهی رو به رشد است که بر زندگی آنلاین و آفلاین کاربران اینترنتی آنچنان تأثیر گذار بوده اند که شکل های ارتباطات اجتماعی نیز در میان کاربران دگرگون شده است با توجه به قابلیت ها و امکانات هر یک از شبکه های اجتماعی و سرویس های ارایه شده توسط سایت ها اثرات آنها بر کاربران عمیق تر می­گردد و افراد بیشتر به سمت و سوی شبکه های مجازی گرایش می­ یابند به نحوی که گاهاً یک کاربر به طور همزمان در چند شبکه اجتماعی عضویت دارد آن هم به صورت فعال. جوانان به کمک شبکه های مجازی و وسایل ارتباطی نوین شیوه های متفاوتی را جهت حفظ رابطه ی خود با دوستان و آشنایان، برقراری رابطه های جدید و انتشار اطلاعات و اندیشه های خود پیدا کرده اند در حقیقت شبکه های مجازی بستر مناسبی را برای حفظ روابط آفلاین و روابط آنلاین و گسترش و بسط روابط در زندگی واقعی فراهم کرده اند.

به اعتقاد عاملی امروزه «فناوری ها و صنایع ارتباطات[3]» به طور همزمان همه چیز را دستخوش تغییر کردند و به باز تعریف آنها پرداختند جامعه امروز به یمن صنعت همزمان ارتباطات در حال تجربه ی نوع تازه ای از شبکه ای شدن و شبکه ای بودن است. همزمانی با بی سیمی فناوری های ارتباطات و اطلاعات نوع تازه ای از جامعه شبکه ای را به وجود آورده است(عاملی، 1388: 5). بنابراین جذابیت شبکه های اجتماعی اینترنتی از یک سو و سهولت فعالیت در این دسته از جوامع از سوی دیگر سبب شده تا میزان حضور و عضویت در شبکه های مجازی افزایش یابد. کاهش فشار اجتماعی برای پیروی از قضاوت دیگران موجب می شود تا هر فردی امکان گزینش نحوه ی اظهار خود را داشته باشد و رفتاری کاملاً متفاوت از خود واقعی شان نشان دهد. بر اساس نظر جان سولر[4]، افراد از آن رو شیفته‌ یک شیء یا فرد یا فعالیتی خاص می‌شوند که نیازی را در آنها ارضا کند. طبق این نظریه افراد با گرایش به شبکه‌های اجتماعی تا حدی نیازهای خود را برآورده می‌کنند. مثلاً افراد با کاوش در ابعاد فنی شبکه‌های اجتماعی مجازی، توانایی بالقوه‌ی ذهنی خود را ابراز می‌کنند یا با ابعاد مختلف شخصیت خود که پیش از این پنهان بود، آشنا می‌شوند و عقاید و نیازهای هنری خود را بیان و به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی پیدا می‌کنند و… از سویی شبکه‌های اجتماعی محملی برای گریز از واقعیت و وسیله‌ای برای ارضای نیازهای روانی است. چنانچه برخی از کاربران شبکه‌ اجتماعی برای رهایی از تنش روزمره و ایجاد فراغت، به سمت این فضا می‌روند. شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز می‌توانند اوقات خوشی را برای آنان فراهم کنند تا فرد بتواند ضمن برخورداری از این قابلیت، نگرانی‌ها و تنش‌های خود را با دوستان خود مطرح و در نهایت به‌گونه‌ای از طرف آنان حمایت اجتماعی[5] دریافت کنند.

انتخابی بودن و همه جایی بودن این شبکه ها به کاربران این امکان را می دهد که بتوانند با یکدیگر در سراسر دنیا با هم ارتباط برقرار کنند و بر حسب ساعات کاری و آزادی خود می توانند در برنامه و فضاها شرکت کنند این امر ناشی از مجموعه کارکردها و نقش هایی است که ابزارهای ارتباطی برای کاربران  به ارمغان آورده اند. پیشرفت فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی در زندگی بشر سهم به سزایی داشته است و افراد به انگیزه[6] خاص و برای پاسخگویی نیازی به سراغ شبکه های اجتماعی مجازی می روند. حال در این تحقیق سعی خواهد شد که در وهله اول عوامل اجتماعی موثر بر گرایش دانشجویان دانشگاه واحد تهران شرق را به عنوان روشنفکران جامعه بررسی کرد و در وهله بعدی با مرور تاریخچه شبکه های اجتماعی و ادبیات تحقیقی و بر اساس دیدگاه های ارتباطی و شبکه ای نقش هر یک از عوامل بدون جهت گیری بر میزان گرایش دانشجویان به انواع شبکه های اجتماعی مجازی را وارسی کنیم به طور مثال می خواهیم بدانیم آیا میزان آگاهی[7]و سواد رسانه ای[8] یا پایگاه اجتماعی کاربران بر میزان گرایش و حضور آنان در شبکه های مجازی تأثیر ی دارد یا نه؟ به طور کلی انگیزه اصلی کاربران از استفاده از انواع شبکه های مجازی(وایبر، لاین، وی چت، تانگو، اینستاگرام،تلگرام و….) چیست و بر میزان روابط و سرمایه ارتباطی[9] و اجتماعی آنان در دنیای واقعی و مجازی چه تأثیری می­گذارد و یا چقدر اعتماد[10] و احساس راحتی و صمیمت[11] در شبکه های مجازی منجر به گرایش دانشجویان به شبکه های اجتماعی گردیده است؟ اینها سوالاتی می باشند که سعی گردیده در این تحقیق به آنها پاسخ داده شود.

بیان مساله:
فضای مجازی دنیای وسیع و پیچیده‌ای است كه گروه‌ها و افراد مختلف با گرایش‌ ها، باور ها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌كنند. واژه «زندگی» در این فضا به اشتباه به كار نرفته است چرا كه این دنیا توأمان و همگام با دنیای واقعی و شاید بیشتر بر وجود آدمی و باورهایش اثر می‌گذارد. فضای مجازی مکانی است که فرد می تواند فعالیت های دنیای واقعی خود را وارد کند. از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است. از بین رفتن فاصله مکانی و افزایش بی سابقه توان انسان ها برای مبادله و مراوده با یکدیگر فرایند هویت یابی جمعی افراد را دگرگون کرده است(منتظرقائم،231:1381). یکی از وجوه بارزی که فضای مجازی یا به طورخاص اینترنت و شبکه های مجازی را از سایر رسانه ها جدا کرده است، خصیصه تعاملی بودن در این فضا است که امکان مشارکت بیشتر مخاطب را فراهم ساخته است. تعاملی بودن در چند ویژگی نمود پیدا می­کنند که، مهم ترین آنها عبارت اند از: پاسخگویی به کاربران، امکان اضافه کردن اطلاعات توسط کاربر و امکان جمع آوری اطلاعات می­باشد. وجود ایمیل برای پاسخگویی، وجود پیوندهایی برای ایجاد ارتباط فعال و سریع بودن پیوندها از جمله ابزارهای ایجاد تعامل است(یغمایی،43:1389). امروزه تعامل اجتماعی افراد به فضای مجازی کشیده شده است و ارتباطات مجازی بخش عمده‎ای از دلایل استفاده کاربران از این فضاست. ارتباطات مجازی عمدتاً در قالب مفهوم ارتباطات با واسطه کامپیوتری درک می‎شود. دامنه این ارتباطات مجازی از ایمیل، چت و وبلاگ‌نویسی فراتر رفته و شبکه‎هایی برای کاربرد همه اشکال ذکرشده به منظور داشتن تعاملات اجتماعی کامل‎تر و همه‌جانبه‎تر میان افراد ایجاد شده است؛ این اشکال جدید رسانه‎های اجتماعی نام دارند(خلقتنی، 1389 :1).  با اینکه عمر شبکه‌های اجتماعی از یک دهه تجاوز نمی‌کند، اما به تمامی ابعاد و عرصه‌های زندگی استفاده‌کنندگانشان ورود کرده و شده عضوی تأثیر گذار در زندگی شخصی، کاری و خانوادگی‌شان. یکی از آسیب‌های این عضو جدید، خودمانی شدنش با ماست و اینکه همه‌جوره با او راحتیم.عادی شدن انتشار عکس‌های خصوصی و خانوادگی در شبکه‌های اجتماعی، موجب شده کسانی که اعتقاداتشان و یا فرهنگ و تربیت خانوادگی‌شان در ابتدا اجازه چنین کارهایی را به آنها نمی‌داد نیز به این سمت کشیده شوند. خسروی کارشناس مسائل اجتماعی معتقد است این اپیدمی سبب شده قبح وارد کردن نامحرم‌ها و غریبه‌ها به حریم خصوصی در بین جوان‌هایی که معتقدتر هستند نیز بشکند و آنها هم کم‌کم و رفته‌رفته به جمع منتشرکنندگان عکس خصوصی در شبکه‌های اجتماعی افزوده شوند. چراکه در غیر این صورت، متهم به داشتن افکار دگم و متحجرانه خواهند شد و از دایره دوستان و همسالانشان بیرون خواهند رفت(مهاجری،3:1392). فضاهای مجازی راه های ارتباطی ما با یکدیگر را تحت تأثیر  قرار داده است. اینترنت کاربران اینترنتی را دعوت می­کند تا به تفکر، تجربه بازی، ‌فعالیت گروهی پرداخته و ارتباط های دیجیتالی خود را بازیابند به این ترتیب افراد از محدودیت خودهای جسمانی خویش رها شده از زمان و مکان فراتر می روند و قلمروی مشترکی برای خود و گروه شکوفایی می سازند. آنها در دنیای شبکه ای غرق شده، مبدل به مولفه ای سازنده از آن می شوند و بخش اعظم هویت خود را در مفهومی فرامتنی و نسبی از متصل بودن به دیگران به دست می آورند همچنین برای تجسم افکار و احساسات خود و تبدیل آنها به خود دیجیتالی اشتراکی و در عین حال همچنان شخصی از تکنولوژی اینترنتی استفاده می­کنند(پور ضرابیان حقیقی،1390: 46-43).

در حقیقت شبکه های مجازی با انواع اطلاعات و امکاناتی در اختیار کاربران قرار می­دهد که گروه های مختلفی را با انگیزه های حرفه های و شغلی، دوست یابی، علایق مشترک در حوزه های مختلف در فضایی مجازی دور هم جمع می­کنند. امروزه اغلب افراد یا اعضای خانواده های آنها درشبکه هایی نظیرلاین، وایبر، توییتر، وی چت و…. عضویت دارند. شبکه های اجتماعی مجازی همچون هر پدیده اجتماعی دارای اثرات مثبت(آموزش و یادگیری، رونق کسب و کار، انتشار سریع اطلاعات،افزایش مهارت ها، افزایش گروه های دوستی و تعاملات اجتماعی،سرگرمی) تأثیر ات منفی (ترویج اخبار و شایعات نادرست، وابستگی مجازی، کمرنگ شدن فرهنگ خودی و رونق یافتن فرهنگ جهان،کاهش تغییر ارزش های اخلاقی) است. در واقع فارغ از پیامدها و دیدگاه مثبت یا منفی نسبت به دنیای مجازی شبکه های اجتماعی مانند هر محصول تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی بدون اجازه و به عنوان محصول وارداتی وارد خانه، محل کار و حتی در حوزه فردی و خصوصی ما وارد شده است. افراد به انگیزه های متفاوت وبرای دستیابی به هدف مشخصی حال سرگرمی یا اطلاعاتی و… عضو این شبکه های می شوند گاهاً این شبکه ها چنان با زندگی کاربران خود عجین می گردند که به عنوان عضوی از اعضای خانواده کاربران تبدیل می شوند. شبکه های اجتماعی آنلاین با از بین بردن مرزهای جغرافیایی و فاصله های زمانی و مکانی، آن چنان در میان وسایل ارتباطی جای خود را باز کرده که نه تنها جوانان بلکه همه افراد از گروه های سنی مختلف را به خود جذب کرده و هر روز با گسترش روز افزون اینترنت بیشتر از روزهای گذشته اثرات استفاده از آن برای همگان مشخص می شود و به طور مداوم رو به رشد است.

چنانکه از دیدگاه عاملی، شبکه ای شدن جامعه امروز، معنای همه چیز و هر چیزی را مورد باز اندیشی قرار داده و مفاهیم تازه ای را نیز ایجاد کرده است. اقتصاد، فرهنگ، اجتماع و حتی مفاهیم عام تری همچون مکان و زمان نیز در این فرایند دگرگون شده یا همچنان در حال دگرگونی هستند و معانی و تعاریف نو و جدیدی به خود گرفته اند(عاملی، 1388: 4). این تحقیق به دنبال یافتن عوامل اجتماعی موثر بر گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های مجازی می باشد که از این تحقیق دو سوال اساسی منتج می­گردد: 1- میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی چقدر است؟2- عواملی اجتماعی که منجر به گرایش جوانان به شبکه آنلاین می شود کدامند. در حقیقت این تحقیق در پی آن است که بداند آیا میزان اعتماد به شبکه های مجازی یا احساس صمیمت در بین اعضای شبکه، سرمایه اجتماعی و روابط کاربر در دنیای واقعی و مجازی و سطح آگاهی کاربران از امکانات و خدمات شبکه های مجازی آیا در میزان یا گرایش به استفاده از شبکه های مجازی تأثیر  دارد یا نه؟

1-3-     اهمیت وضرورت پژوهش :
جهان انسانی به موازات پیشرفت و بهره مندی از فناوری نوین ارتباطات و اطلاعات و شکل گیری شبکه های اجتماعی مجازی، با سرعت و پرشتاب، در حال گذار به یک جامعه ی شبکه ای است. شبکه های اجتماعی به مثابه پدیده ای نوین از نسل جدید وب، توانسته است با بهره گیری از فناوری های نوین ارتباطی،آرمان های انسانی را در همه ی حوزه ها گسترش دهد  به طوری که با توجه به برخورداری از ظرفیت های مناسب، شرایط را برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ایجاد می­کنند. شبکه های اجتماعی مجازی با اتکای به ظرفیت فرامتنی خود از گردآوری، ساماندهی، ذخیره سازی و نشر اطلاعات در اشکال صوت، تصویر و متن و رقم متنی بر ابزار رایانه ای و مخابراتی بهره می برند(اکبری تباری،1391: 3). کاستلز[12] معتقد است که، فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به همه فضاهای اجتماعی، سازمانی و فردی در جوامع بشری وارد شده و شیوه زندگی روزمره، کار و معرفت او را به درجات گوناگون تحت تأثیر  قرار داده اند. برخورداری از این فناوری ها، به مثابه وقوع یک چرخش پارادایمی در زندگی فردی و اجتماعی انسان است که در آن حتی مفاهیم کهن نیز با هندسه معرفتی جدیدی قابل شناخت هستند. به تعبیر کاستلز فناوریهای نوین اطلاعات، نقاط دور عالم را در شبکه های جهانی به همدیگر پیوند می دهند، همه ساختارها و فرایندهای مادی و معنوی بشری دگرگون می شوند(کاستلز، 1380: 48). در جامعه جدید، اطلاعات تکنولوژی عاملان اجتماعی هستند که در تمامی عرصه های زندگی مردم (کاربران تکنولوژی) رسوخ کرده است و  اطلاعات تنها  کالایی است که در اقتصاد حرف اول را می­زند که در  اختیارکشورهای قدرتمند است.

این پیشرفت بستری مناسب برای دستیابی عموم مردم به اطلاعات علمی، صنعتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره فراهم ساخته و فوائد و آثار بسیار زیادی در زمینه های گوناگون داشته و پیشرفت های علمی و تحقیقاتی زیادی به همراه داشته است. در عین حال سوء استفاده از این امکانات ارزشمند مخاطرات و پیامدهای جدی در زمینه های مختلف از جمله نقص حریم شخصی را در پی داشته است. نگرانی انسان ها از تجاوز دیگران به حریم شخصی را در پی داشته است. نگرانی انسان ها از تجاوز دیگران به حریم شخصی و دستیابی آنان به اطلاعات شخصی ایشان یا نظارت بی مورد بر اعمال و رفتار با تفکرات آنها موجب سلب آسایش، آرامش و امنیت ایشان می شود(محسنی و همکاران،74:1385). افراط در استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی روابط چهره به چهره را کاهش می­دهد و روابط عاطفی و اجتماعی  و خانوادگی را سست تر می­کند. زمانی را که کاربران صرف ارتباط با لاین می­کنند به قیمت از دست دادن زمان برای سایر فعالیت­های اجتماعی است. شبکه های مجازی تجربه­ای مجازی را صرف نظر از فرهنگ زندگی آف لاین در اختیار ما می­نهد.خرید، سفر، کار همگی در خانه انجام می­شود حتی می­توانید درمان خود را نیز در خانه ببینید. تغییر مسیر زندگی از فضای واقعی به فضای مجازی منجر به تغییر الگوی فکری و رفتاری افراد به خصوص جوانان می­گردد. تأثیر ات متفاوت و سریع این تکنولوژی بر تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی بی­تردید در راستای تغییر و تکمیل یا تخریب این ابعاد می­باشد. اهمیت پرداختن به این موضوع زمانی دو چندان می­گردد که در کشور ما بخش عظیمی از کاربران آن را جوانان تشکیل می­دهد. جوانان به عنوان پتانسیل و سرمایه اجتماعی جامعه محسوب می­شوند که تغییرات اجتماعی و فرهنگی این نسل منشأ دگرگونی دیگر ابعاد جامعه می­باشد. در این تغییرات نقش تعیین کننده­ای بر کیفیت تعامل و ارتباطات و نظم اجتماعی دارد. اثرات نامطلوب شبکه های مجازی بر روابط یا حتی فردگرایی افراد همچون استفاده از آن اینترنت آنچنان مشهود نیست شاید به ظاهر شبکه های مجازی باعث روابط فردی هم شود اما تنها در حالت کیفی. آنچه درباره­ی این وسیله ارتباطی حائز اهمیت است برخورداری آن نمی­باشد بلکه نحوه استفاده از آن است. پرداختن به موضوع میزان گرایش و استفاده از شبکه های  اجتماعی مجازی در بین دانشجویان باعث می شود تابه تصویر تمام نمایی از انگیزه و علت گرایش جوانان به شبکه های مجازی دست یابیم و به این طریق خلاء اطلاعاتی و امکاناتی را تا حدودی سازمان دهیم و دریابیم که چگونه در یک دوره کوتاه زمانی توانسته چنین کاربران جهانی رابه خود معطوف کند.

1-4-اهداف تحقیق:

1-4-1- هدف کلی:

تعیین و شناسایی عوامل اجتماعی موثر به گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی

1-4-2- اهداف  جزیی:

تعیین و شناسایی رابطه سرمایه اجتماعی با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
تعیین و شناسایی رابطه اعتماد به شبکه با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
تعیین و شناسایی رابطه احساس صمیمیت با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
تعیین و شناسایی رابطه آگاهی از شبکه ها با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
تعیین و شناسایی رابطه پایگاه اجتماعی با گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی
1-5- سوالات تحقیق:

1-5-1- سوال اصلی:

 عوامل  اجتماعی موثر بر گرایش دانشجویان واحد تهران شرق برشبکه های اجتماعی مجازی کدامند؟

1-5-2- سوالات فرعی:

آیا بین سرمایه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
آیا بین اعتماد به شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
آیا بین میزان احساس صمیمیت در شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
آیا بین میزان آگاهی از شبکه های مجازی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
آیا بین پایگاه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد؟
فرضیات تحقیق:
1- بین سرمایه اجتماعی  و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.

2- بین اعتماد به شبکه های مجازی  و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی  رابطه وجود دارد.

3- بین احساس صمیمیت در شبکه های مجازی  و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.

4- بین آگاهی از شبکه ها  و  میزان گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.

5- بین پایگاه اجتماعی و گرایش دانشجویان واحد تهران شرق به شبکه های اجتماعی مجازی رابطه وجود دارد.

1-7-تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیر های پژوهش:

1-7-1-تعریف مفهومی شبکه اجتماعی مجازی:

 شبکه اجتماعی یک ساختار متمرکز اجتماعی از گره ها می باشد که اغلب به عنوان فرد یا سازمان تشکیل شده است. این گروه ها، توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی به هم متصل می شوند. در تحلیل شبکه های اجتماعی گره ها، همان افراد درون شبکه ها هستند و رشته ها، روابط میان آنها است. در واقع یک شبکه اجتماعی نگاشتی از تمام رشته های مربوط میان گره ها است(احسان پوری و عقیلی، 1389: 30). شبکه اجتماعی مجازی زنجیره ای از ارتباطات و گره های شبکه اجتماعی یا حضور غیر فیزیکی افراد در یک محل مجازی است. در شبکه اجتماعی مجازی ارتباط افراد و سازمان ها یا گروه ها رو در رو و بدون واسطه نیست بلکه به ابزاری به نام اینترنت بستگی دارد. این روزها وقتی صحبت از شبکه اجتماعی در اینترنت می شود در واقع در حال صحبت از نوع مجازی و غیر قابل لمس شبکه ای از ارتباطات انسانی هستیم(فرجی، 1391: 3).

1-7-1-1-تعریف عملیاتی شبکه اجتماعی مجازی:

برای سنجش میزان استفاده از شبکه های مجازی(وایبر، وی چت، تانگو، لاین و…) از سوال باز استفاده می شودکه منظور مدت زمان استفاده در روز و مدت زمان آشنایی با شبکه مجازی ومیزان استفاده از انواع شبکه هاست.

1-7-2- تعریف مفهومی سرمایه اجتماعی[13]:

سرمایه اجتماعی شبکه بر منابع ابزاری و حمایتی موجود در شبکه ها که از طریق دستیابی به پیوندهای اجتماعی در دسترس فرد قرار می­گیرند و از این طریق فرد می تواند به طیف وسیعی از حمایت های گوناگون دسترسی یابد، اطلاق می گردد. سرمایه اجتماعی در سه بعد ویژگی‏های ساختی، ویژگی‏های تعاملی و ویژگی‏های کارکردی شبکه مورد بررسی قرار گرفته است. در بعد ساختی سرمایه اجتماعی شبکه، اندازه شبکه و ترکیب شبکه مطرح می‏شود كه شاخص‏های این بعد می‏باشد. منظور از اندازه شبکه، تعداد افرادی است که فرد به طور غیررسمی در شبکه روابط خود با آن‏ها در تعامل و ارتباط است.منظور از ترکیب شبکه، نسبت‏های مختلف هر یک از اعضا در شبکه فردی می‏باشد که این متغیر از تعدادخویشاوندان دور و نزدیک، دوستان، همسایگان و همکاران ساخته شده است. در بعد تعاملی، فراوانی تماس افراد، شیوه تماس آن‏ها با هم و صمیمیت در رابطه به عنوان شاخص‏ها و مولفه‏های این بعد مطرح می‏باشند. منظور از فراوانی تماس، دفعات ارتباطی است که افراد با هر یک از اعضای شبکه خود دارند و اینکه هر چند وقت یکبار با آن‏ها در تماس و ارتباط می‏باشند. منظور از شیوه تماس، روش برقراری ارتباط با اعضای شبکه (شیوه‏های تماس رودررو و حضوری،تلفنی و اینترنت) و میزان برقراری ارتباط با اعضای شبکه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در بعد کارکردی سرمایه همان حمایت های دریافتی از اعضای شبکه و ارائه حمایت به آنها در قالب 4 نوع حمایت عاطفی، مشورتی، مصاحبتی، عملی و اطلاعاتی است (باستانی و صالحی هیکویی، 1386: 77).

 به اعتقاد کلمن[14] سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنشگر اجازه می دهد تا با استفاده از آن به منابع خود دست یاید. این بعد از ساختار اجتماعی شامل تکالیف و انتظارات، مجازی اطلاع رسانی، هنجارها و ضمانت اجراهایی است که انواع خاصی از رفتار را تشویق کرده یا منع می شوند(کلمن، 1383: 301-300).

1-7-2-1-تعریف عملیانی سرمایه اجتماعی:

 بر اساس تعریف مفهومی سرمایه اجتماعی را در سه بعد ویژگی‏های ساختی(تعدادخویشاوندان دور و نزدیک، دوستان، همسایگان و همکاران)، ویژگی‏های تعاملی(شیوه و فراوانی تماس) و ویژگی‏های کارکردی شبکه  و بعد کارکردی(حمایت های دریافتی از اعضای شبکه و ارائه حمایت در4بعدعاطفی، مشورتی، مصاحبتی، اطلاعاتی) در سطح رتبه ای و در قالب طیف لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سنجش قرار می گیرد.

1-7-3- تعریف مفهومی آگاهی:

آگاهی و سواد رایانه ای علم و توانایی شخص برای استفاده از رایانه ها و فناوری موثر می باشد. سواد رایانه ای همچنین ترجیحا به سطحی اطلاق می گردد که به راحتی بعضی افراد می توانند از برنامه های رایانه ای و قابلیت های دیگری که با رایانه ها ارتباط دارند استفاده نمایند و مجموعه مهارت‌هایی است که فرد را قادر می‌سازد نیاز اطلاعاتی خود را تشخیص دهد، با شناسایی منابع اطلاعاتی موجود به تدوین روش جستجو دراین منابع پرداخته و پس از انجام جستجو اطلاعات به دست آمده را ارزیابی کرده و به منظور تولید اطلاعات جدید پیوند لازم بین اطلاعات جدید را با دانش قبلی خود برقرار سازد(محمدی، 1388: 21). میزان آگاهی با استفاده از میزان توانایی استفاده از شبکه های مجازی و تولید پیام و آشنایی با نحوه کارکردها وآسیب ها و فواید شبکه های مجازی مد نظراست.

1-7-3-1- تعریف عملیاتی آگاهی:

سنجش آگاهی همان اندازه گیری توانایی و میزان آشنایی کاربران با انواع ترفندها و امکانات شبکه های مجازی(نحوه دانلود فیلم، آهنگ، عکس و کامنت گذاری، آشنایی با قابلیت و توانایی شبکه نحوه دخیره کردن و به اشتراک گذاری اطلاعات، آشنایی با فواید خدمات الکترونیک و مضرات استفاده از این شبکه و صاحبان اصلی آن) در قالب طیف لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) مورد سنجش قرار می گیرد.

1-7-4- تعریف مفهومی صمیمیت بین اعضای شبکه:

منظور از صمیمیت رابطه، احساس نزدیکی و خودمانی شدن با اعضای شبکه است(باستانی و صالحی هیکویی، 1386: 77).

1-7-4-1- تعریف عملیانی صمیمیت بین اعضای شبکه: