50 بوته در متر مربع افزایش عملكرد گزارش شده است . نتایج برخی مطالعات حاكی از اثر تراكم بوته در واحد سطح بر روی تعداد كپسول در بوته می باشد (اشوك و همكاران، 1992؛ سارکار و سانیال، 2000؛ قانگارد و همكاران، 1991). همچنین همبستگی مثبتی بین تراكم بوته در واحد سطح و تعداد كپسول در واحد سطح مشاهده شده است (چیمان شته و دوبله، 1992). در مورد اثر تراكم در واحد سطح بر ارتفاع بوته گزارشات متناقضی وجود دارد (دوتا و همکاران، 2000؛ اسی بنسو، 1977) بطوریكه اشوك و همكاران (1992) گزارش كردند كه تراكم بوته در واحد سطح اثری بر ارتفاع بوته ندارد اما قانگارد و همكاران (1991) عنوان كردند كه با افزایش تراكم بوته در واحد سطح ، ارتفاع بوته افزایش می­یابد. عملكرد روغن یك صفت ژنتیكی است اما تحت تاثیر شرایط محیطی و تراكم بوته قرار می گیرد (سارکار و سانیال، 2000؛ کومار و همکاران، 1996). عملكرد روغن با عملكرد دانه رابطه مثبتی دارد بطوریكه با افزایش عملكرد دانه در تراكم های بالا ، عملكرد روغن نیز افزایش می یابد (دیلیپ و روی، 1991؛ قانگارد و همكاران، 1991؛ خاروارا و بیندرا، 1992). قوش و همكارن (1994) با مطالعه اثر تراكم بر خصوصیات كنجد گزارش كردند كه درصد روغن كنجد تحت تاثیر تراكم قرار نمی گیرد.
 
فصل اول:  کلیات و بررسی منابع
1-1- کنجد
کنجد Seasamum indicum   متعلق به راسته Tubiflorae  و از خانواده Pedaliaceae می باشد که دارای 16 جنس و حدود 60 گونه است.
 
1-2- تاریخچه کشت کنجد
کنجد یکی از قدیمی ترین دانه های شناخته شده توسط بشر است . هر چند که بنظر می رسد اصل و منشاء این دانه به هند و قاره آفریقا برمی گردد، اما نخستین دست نوشته های مربوط به این دانه به حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح به تمدن  آشوری تعلق دارد. هرودوت مورخ یونانی (425-484  قبل از میلاد مسیح) در آثار خود به این گیاه در محدوده بین النهرین اشاره می کند و Watt منشاء اصلی کنجد را آسیا و ایران می داند. در قدیمی ترین اطلاعات می توان به کشت آن در ایران توسط حکام شهر اور در فواصل سالهای 2000-2130 قبل از میلاد یعنی 4000 سال پیش دسترسی یافت که اثبات می کند ایران یکی از نقاط عمده کشت کنجد بوده است (منصوری، 1381).
 
1-3- ترکیبات دانه کنجد
دانه کنجد به خاطر مقدار زیاد پروتئین و روغن آن ارزش غذائی بالائی دارد. دانه کنجد همچنین دارای مقادیر زیادی هیدرات­های کربن ،فیبر و مواد معدنی است. ترکیبات دانه کنجد در جدول شماره 1-1 آمده است (منصوری، 1381).
 
جدول شماره 1-1- ترکیبات موجود در بذر کنجد (منصوری، 1381).

ترکیبات
مقدار (درصد)
آب
7-6
پروتئین
28-20
روغن
55-48
قند
16-14
فیبر
8-6
مواد معدنی
7-5
 
دامنه تنوع مقدار روغن دانه کنجد (63-37 درصد ) بسته به اثرات ژنوتیپ و محیط بسیار گسترده است . دانه های سفید رنگ معمولا روغن بیشتری دارند. مقدار پوست با مقدار روغن همبستگی منفی دارد . دانه پوست­ کنده کنجد حدود 55 در صد روغن دارد .قریب 80-75 درصد از کنحد تولید شده در دنیا جهت استخراج روغن استفاده می شود. دو درصد تولید بعنوان مصرف بذر برای کاشت به کار می رود و بقیه بطور مستقیم به

مصرف خوراک می­رسد (بی نام، 1378).
1-4- کیفیت روغن کنجد
روغن کنجد رنگ کهربائی یا زرد تیره دارد و بو و طعم آن مطلوب است. ارزش روغن کنجد از قدیم الایام برای پخت و پز و سایر مصارف به اثبات رسیده است. روغن کنجد جهت سرخ کردن مواد غذایی از دوامی استثنایی برخوردار است. خواص کلی روغن کنجد در جدول شماره 2 آمده است. 65 درصد از تولید جهانی کنجد به تولید روغن و 35 درصد آن بعنوان غذا مصرف می گردد (شکوه فر، 1390).
 
 
جدول شماره 1 – 2- ویژگی های روغن کنجد:

ویژگی ها
دامنه تغییرات
وزن مخصوص
924/0-902/0
ضریب شکست نور در 25 درجه سانتی گراد
4770/1-4760/1
عدد اسیدی
2/2-0/1
عدد یدی
113-103
عدد صابونی
200-186
در صد اسید های چرب آزاد
3-1
عدد غیر صابونی (درصد)
2-1
دمای دود کردن
165 درجه سانتی گراد
 
روغن کنجد حدود 80 درصد اسیدهای چرب غیر اشباع دارد که عمدتا مشتمل بر اسید اولئیک و اسید لینولئیک می باشد . حدود 20 درصد باقی مانده ترکیبات روغن کنجد از اسید های چرب اشباع مانند اسید استئاریک و اسید پالمیتیک تشکیل می شود . ترکیب اسید های چرب روغن کنجد در جدول شماره 3 آمده است (شکوه فر، 1390).
جدول شماره 1-3- ترکیب اسیدهای چرب روغن کنجد (درصد) :

اسیدهای چرب
دامنه تغییرات (درصد)
پالمیتیک
10-8
استئاریک
8-4
اولئیک
48-40
لینولئیک
45-30
آراشیدیک
1-3/0
روغن کنجد مصرف زیادی در تهیه شیرینی و سایر ترکیبات خوراکی دارد . علاوه بر مصرف خوراکی ، از روغن کنجد برای مصارف داروئی ، تهیه عطر (بعنوان ماده تثبیت کننده ،لوازم آرایشی ،حشره کش (سینرژیست)و صنایع صابون سازی استفاده می شود.
1-5- کنجاله و پروتئین کنجد
کنجاله کنجد خوراک با ارزشی برای دام ها است و بعنوان غذای انسان نیز استفاده می شود . کنجاله های نا مرغوب به عنوان کود آلی استفاده می گردد . کنجاله های کنجد دارای 45-40 درصد پروتئین و 8-6 درصد فیبر است . کنجاله حاصل از استخراج روغن با حلال های شیمیائی حدود 55 درصد پروتئین دارند (بی نام، 1387) .
ترکیبات کنجاله کنجد در جدول شماره 2-4 آمده است.
جدول شماره 1-4- ترکیبات کنجاله کنجد:

کنجاله حاصل از استخراج شیمیائی
ترکیبات (درصد)
دانه پوست کنده
دانه کامل
8/8
6/8
آب
1/1
8/0
روغن
7/46
6/39
پروتئین
2/5
7/9
خاکستر
2/3
1/6
فیبر خام
5/0
6/3
اسید اگسالیک
5/34
6/31
هیدرات کربن
5/0
1/2
کلسیم
2/1
1
فسفر
 
1-6- خواص کیفی روغن کنجد
1 – رنگ روغن کنجد زرد روشن و دارای طعم مطبوع است .
2- وجود ترکیبات غیر صابونی منحصر بفرد در روغن کنجد نظیر سزامول ،سزامین و سزامولین که سزامول و سزامین باعث دوام فوق العاده زیاد روغن کنجد در دمای اتاق و در دمای لازم برای سرخ کردن می شوند (خواص آنتی اکسیدانی )
3- ثبات و پایداری روغن کنجد بعلت وجود مواد ضد اکسیداسیون زیاد و در مجاورت هوا خیلی دیر اکسید می شود .
4- قابلیت هضم روغن کنجد بسیار بالا است و می توان آن را در مصارف سرخ کردنی و مخلوط با روغن های دیگر بعنوان روغن سالاد بکار برد .
5- بیش از 80 درصد اسیدهای چرب روغن کنجد اشباع نشده و 15-11 درصد آن اسیدهای چرب اشباع شده می باشد.
 
1-7- خواص داروئی روغن کنجد
1- روغن کنجد بطور طبیعی یک ترکیب ضد باکتری است و باعث از بین رفتن باکتری های پوست نظیر استافیلوکوکوس و استرپتوکوکوس می شود .
2- روغن کنجد یک ماده ضد ویروس است و از زمانهای قدیم بعنوان یک مرهم آرامش بخش و ضد التهاب از آن استفاده می شود .
3- روغن کنجد می تواند در درمان چندین بیماری مزمن همچون هپاتیت ،دیابت و میگرن موثر واقع شود .
4- روغن کنجد باعث کنترل رشد سلولی شده و از رشد بی رویه و تبدیل شدن به سلولهای سرطانی جلوگیری بعمل می آورد .
5- روغن کنجد بعلت وجود اسیدهای چرب غیر اشباع و سزامین در کاهش فشار خون موثر است .
6- روغن کنجد علاوه بر نرم و شاداب کردن پوست به مفاصل کمک می کند تا خاصیت انعطاف پذیری خود را حفظ کنند.
7- کاهش 85 درصدی باکتری های مولد ژنژویت در افرادی که دهان خود را با روغن کنجد شستشو می دهند .
8- روغن کنجد یک محافظت کننده طبیعی در برابر اشعه ماوراء بنفش است .
9-روغن کنجد باعث کشته شدن شپش موی سر کودکان میگردد .
10- روغن کنجد بعنوان قطره بینی باعث درمان سینوزیت می گردد .
11- مولکولهای این روغن سطح کلسترول خوب خون را حفظ کرده و کلسترول بد خون را کاهش می دهد .
12- روغن کنجد یک آنتی اکسیدان قوی است که می تواند در بافتهای زیرین پوست باعث بی اثر شدن رادیکالهای اکسیژن شود .
13- استفاده از روغن کنجد در کنترل شوره سر موثر است و …
موارد مصرف دانه ،روغن و کنجاله کنجد
1- دانه کنجد خام و بو داده، در نانوائیها و قنادیها بصورت مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
2- کنجد پوست گیری شده برای تهیه ارده، حلوا ارده و انواع شیرینی کاربرد دارد.
3- روغن کنجد مطبوع بوده و بصورت سالاد و مارگارین مصرف می شود.
4- در طب و دارو سازی از روغن کنجد استفاده می شود.
5- در صنعت برای وسایل آرایشی ،صابون و شامپوو همچنین مواد حشره کش و …
6- در تهیه کاغذ کاربن و نوار ماشین تحریر
7- کنجاله کنجد دارای پروتئین ،کلسیم و فسفر است و در غذای دام و طیور استفاده می شود.
8- کنجاله کنجد در تغذیه گاوهای شیری باعث مرغوبیت، کیفیت شیر و کره می گردد.
9- کنجاله روغن کشی شده بدلیل دارا بودن پروتئین قابل ملاحظه (29-25 درصد) با ضریب بالای قابلیت جذب می توان در صنایع مربوطه و در صنایع پروتئینی تغذیه انسانی و همچنین از پروتئین کنجاله برای غنی کردن آرد خبازی و ماکارونی جهت افزایش قدرت ماندگاری و نیز ارزش غذایی کمک گرفت .
10-کنجاله کنجد در بعضی از کشورها بدلیل داشتن فسفر و کلسیم بعنوان کود مورد استفاده قرار می گیرد و …
1-8- سطح کشت ،تولید و عملکرد کنجد در جهان
سطح زیر کشت کنجد در جهان در سال 2005 بر اساس آمار  FAO ،609/544/7 هکتار ،متوسط عملکرد 441 کیلو گرم در هکتار و تولید دانه 679/325/3 تن بوده است . در این سال از بین کشورهای تولید کننده کنجد ،هند با سطح 000/850/1 هکتار و تولید 000/680 تن بالاترین سطح و میزان تولید را به خود اختصاص داده است . در این سال شش کشور صاحب مقام از نظر تولید کنجد بشرح جدول ذیل می باشد.
جدول شماره 1-5- تولید کنجد در شش کشور صاحب مقام در جهان در سال 2010 میلادی

تولید (تن)
کشور
000/680
هند
458/654
چین
000/550
میانمار
000/300
سودان
000/110
اوگاندا
642/61
اتیوپی
مطابق جدول شماره 6 ،در سال 2010 میلادی ،در میان 10 کشور عمده تولید کننده کنجد در جهان کشور میانمار  با تولید 000/720 تن در رتبه اول تولید قرار دارد .کشور هند با تولید 000/620 تن در رتبه دوم و چین با تولید 000/590 تن در رده سوم قرار دارد . متوسط عملکرد کنجد در جهان در این سال 490 کیلو گرم در هکتار بوده است (فائو، 2011).