با توجه به مشکلات موجود در شهرهای بزرگ مانند گسترش شهر بر روی اراضی باارزش کشاورزی پیرامون و فرسودگی فضایی – کالبدی بافتهای درونی شهر، لزوم اتخاذ روشها و راهبردهایی جهت برقراری توسعه پایدار شهرها بیش از پیش ضرورت دارد. در این خصوص راهبرد توسعه درون زای شهری، یعنی توجه به بهسازی بافت و نوسازی در بافتهای درونی و فرسوده شهرها- بدلیل وجود توانهای بالقوه و بالفعل موجود در آنها – روشی است که می تواند معضلات فضایی و کالبدی شهرها را حل نماید. اما یکی از موانع دسترسی به توسعه پایدار دورنی شهرها در این بافتها ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی می باشد که در اغلب موارد، بدون مبانی علمی و تخصصی ، به عنوان مانعی دست و پاگیر جهت نوسازی اینگونه بافت ها می باشد. از جمله این ضوابط و مقررات، ضوابط ارتفاعی ساختمانها است. تحقیق حاضر در پی بررسی اثربخشی ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافت فرسوده شهر اصفهان می باشد تا با شناسایی این تاثیرات محدودیت های قوانین شناسایی و راهکارهای اصلاح آنها بیان گردد.

با توجه به موضوع تحقیق، روش بکار رفته شده در این پایان نامه، روش توصیفی – تحلیلی می باشد. درتحقیق حاضر پس از ارائه مولفه های ارتفاعی در بافت های فرسوده و طرح 6 مدل، راهکارهایی مربوطه ارائه می گردد.

کلید واژه ها : مقررات شهرسازی، طرح تفصیلی، ضوابط ارتفاعی، بافت فرسوده، بهسازی، نوسازی.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                صفحه

بخش اول : مبانی نظری و فنی تحقیق

فصل اول : کلیات طرح تحقیق                                                                         

طرح مسئله 2
سوالات تحقیق 4
فرضیات تحقیق 4
اهداف تحقیق 5
سابقه و ضرورت انجام تحقیق 5
کاربرد تحقیق 5
استفاده كنندگان از نتیجه پایان نامه ( اعم از مؤسسات آموزشی ، پژوهشی ،  دستگاههای اجرایی و غیره ) 6
جنبة جدید بودن و نوآوری طرح 6
روش انجام تحقیق 6
 جامعة آماری و تعداد نمونه 7
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 7
تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی 7
1-12-1- اثربخشی 8

1-12-2-  مقررات 8

1-12-3- ضوابط و مقررات شهرسازی 8

1-12-4-  طرح تفصیلی 9

1-12-5-  بافت فرسوده شهری 9

1-12-6-  ضوابط ارتفاع 10

 

عنوان                                                                                                                                صفحه

1-12-7-  ضوابط سایه اندازی 10

1-12-8-  نوسازی 11

1-12-9- بهسازی 12

1-13- جمع بندی و نتیجه گیری 12

 

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

2-1- مقدمه 14

2-2- توسعه پایدار 15

2-2-1- توسعه پایدار شهری 15

2-2-2-  شاخص های توسعه پایدار شهری 17

2-2- 2-1-  شاخص سیاسی 17

2-2-2- 2- شاخص های اجتماعی – فرهنگی 17

2-2-2-3-  شاخص های اقتصادی 18

2-2-2-4- شاخص فناوری 19

2-2-2-5-  شاخص زیست محیطی 19

2-3- بررسی  بافت های شهری 20

2-3-1- بافت تاریخی 20

2-3 -2- بافت قدیم 21

2-3-3- بافت پیرامونی یا بافتهای با اسكان غیررسمی 21

2-3-4- بافت فرسوده 21

2-3-4-1-بافت های دارای میراث های شهری 22

2-3-4-2-  بافت های شهری(فاقد میراث شهری) 22

2-3-4-3-  بافت های حاشیه ای (سكونتگاههای غیررسمی ) 22

عنوان                                                                                                                                صفحه

2-3-5- ویژگی عمومی بافتهای فرسوده 23

2-3- 5- 1-  عمر ابنیه 23

2-3- 5- 2-  دانه بندی و تعداد طبقات 23

2-3- 5- 3-  نوع مصالح 23

2-3- 5- 4-  وضعیت دسترسی ها 23

2-3-5- 5- وضعیت خدمات و زیر ساختهای شهری 24

2-4- دیدگاههای نظری در زمینه بهسازی و نوسازی بافتهای شهری 24

2-4-1- اوژن ویوله لودو ( 1879- 1814 م ) 24

2-4-2- جان راسکین (1900- 1818م) 25

2-4-3- کامیلیو سیت (1843-1904م) 26

2-4-4- کامیلو بویی تو (1914-1836) 26

2-4-5- لوکا بلترامی ( 1933-1854) 27

2-4-6- لودویکو کوارونی (1987-1911) 28

2-4-7- گوستاو جیووانی (1873-1947) 29

2-4-8- پاتریس گدس(1854-1932م ) 29

2-4-9- شارل اوارد ژانره مشهور به لوكوربوزیه (1887 -1965 م) 30

2-4-10- کوین لینچ (1984-1918 م ) 31

2-4-11- کنزو تانگه  (1913) 32

2-4-12- ادموند بیکن (1910- 2005 ) 32

2-5- روشهای مداخله در زمینه بهسازی و  نوسازی بافتهای فرسوده 33

2-5-1- روش حفاظتی – بهداشتی 34

2-5-2- روش حفاظتی – تزیینی 34

2-5-3- روش بازسازی شهری 34

2-5-4- روش مرمتی معماری – شهری برای فضاهای محدود 35

عنوان                                                                                                                                صفحه

2-5-5-روش جامع مرمت شهری 35

2-6- جمع بندی و نتیجه گیری 36

 

فصل سوم : مبانی فنی تحقیق

3-1- مقدمه 38

3-2- روشهای تعیین ارتفاع 39

3-2 -1- روش گاباری 39

3-2 -2-روش سطح اشغال زمین و طبقات 40

3-2-3-روش سطح فضای باز 41

3-2-4- روش سطح آشکاری آسمان 41

3-2-5- روش شاخص روشنایی 43

3-3- عوامل و مولفه های موثر بر ارتفاع پذیری ساختمانها 44

3-3-1- عوامل و مولفه های عام و کلی 45

3-3-1-1-  عوامل و مولفه های طبیعی – اقلیمی موثر در  ارتفاع پذیری ساختمانها 45

3-3-1-1-1- عرض جغرافیایی وموقعیت سالیانه خورشید( نقاط اوج و حضیض سالیانه خورشید) 45

3-3-1-1-2- موقعیت خورشید 46

3-3-1-1-3- اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه 48

3-3-1-1-4- توپوگرافی و شیب زمین 50

3-3-1-2- عوامل ومولفه های حقوقی و قانونی(ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی) ارتفاع پذیری ساختمان ها 51

3-3-1-2-1- منطقه بندی ارتفاعی شهر 52

3-3-1-2-2- حرایم و محدودیتهای ارتفاعی 52

3-3-2- عوامل و مولفه های خاص و موضعی 53

3-3-2-1- ویژگی ها و مشخصات فضایی – کالبدی فردی پلاک و ساختمان 54

عنوان                                                                                                                                صفحه

3-3-2-1-1-  جهت گیری قطعات و دانه بندیهای شهری نسبت به خورشید یا رون 54

3-3-2-1-2-  نسبت طول به عرض زمین 59

3-3-2-1-3- الگوی کالبدی ساخت مسکن 60

3-3-2-1-4- مساحت زمین 61

3-3-2-1-5- مقطع و شکل طبقاتی ساختمانهای سایه پذیر 61

3-3-2-1-6- شکل همجواری ساختمان با ساختمانهای پیرامون 64

3-3-2-1-7 – نحوه  قرار گیری ، نسبت  و چیدمان باز شوها  و  پنجره های  جبهه  جنوبی ( جبهه اصلی )

ساختمانهای شمالی 65

3-3-2-1-8- سطح اشغال 66

3-3-2-1-9- شکل سطح اشغال (ترکیب توده و فضا ) 66

3-3-2-1-10- جهت گیری پلاک نسبت به معبر یا دسترسی پلاک به معبر 74

3-3-2-2- ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی پلاک ها و ساختمانهای همجوار و بافت 77

3-3-2-2-1- الگوی شبکه معابر 78

3-3-2-2-2- عرض معابر 78

3-3-2-2-3- جهت معابر 79

3-4- جمع بندی و نتیجه گیری 79

فصل چهارم : مروری بر تجارب طرح های توسعه شهری در جهان

4-1- مقدمه 82

4-2- نگرشی به تاریخچه  طرح های توسعه شهری در جهان 83

4-2-1- تجارب انگلستان 89

4-2-2- تجارب فرانسه 93

4-2-3- تجارب کشور آلمان 96

4-2-4-تجارب کشور ایالات متحده آمریکا 98

عنوان                                                                                                                                صفحه

4-2-5- تجارب چین 100

4-2-6- تجارب ژاپن 100

4-3- جمع بندی و نتیجه گیری 106

 

فصل پنجم : جایگاه طرح های توسعه شهری در نظام برنامه ریزی شهری ایران

5-1- مقدمه 108

5-2- بررسی اصطلاحات قانونی 109

5-2-1- قانون 109

5-2-1-1- قانون اساسی 109

5-2-1-2- قانون عادی 109

5-2-1-3- آیین نامه 110

5-2-1-4- تصویب نامه 110

5-2-1-5- بخشنامه 110

5-3- تجارب ایران در نظام برنامه ریزی شهری 111

5-4- نظام طرحهای توسعه شهری در ایران 117

5-4-1- طرح های جامع 118

5-4-2- طرح های  توسعه و عمران شهر و حوزه نفوذ 118

5-4-3- طرح های هادی شهری 119

5-4-4- طرح های جزئیات شهرسازی 119

5-4-5- طرح های آماده سازی زمین 120

5-4-6- طرح های  شهرستان 120

5-4-7- طرح های  منطقه شهری 121

5-4-8- طرح های بهسازی و نوسازی بافتهای قدیم 121

5-4-9- طرح های تفصیلی 122

عنوان                                                                                                                                صفحه

5-5- جمع بندی و نتیجه گیری 123

فصل ششم : ضوابط و مقررات ارتفاع پذیری بافت های شهری

6-1- مقدمه 125

6-2- ضوابط و مقررات عام سایه اندازی بافت های شهری 126

6-2-1- تصویب طرح های ملی موثر در توسعه شهرها 126

6-2-2-  ضوابط   منطقه بندی  و تعیین   تراکم های  ساختمانی و کاربری  اراضی  در  طرح های  توسعه

شهری 126

6-2-3-  ضوابط و مقررات افزایش تراکم و بلند مرتبه سازی 127

6-2-4- ضوابط و مقررات منطقه بندی مسكونی شهرها به مجتمع آپارتمانی، چندخانواری و تك واحدی در جهت حفظ حقوق همسایگی در واحدهای مسكونی به لحاظ تأمین نور، آفتاب و عدم اشراف 129

6-2-5- كنترل تراكم ساختمانی و تعیین سطح اشغال در مناطق مسكونی ( براساس حفظ سرانه فضای باز، تشویق بلندمرتبه سازی، كاهش سطح زیربنای مسكونی و عدم تفكیك ) 130

6-2-6- ارتفاع ساختمان ( تعداد طبقات روی پیلوت ) با توجه به عرض ترافیکی گذرهای اطراف 131

6-2-7- احداث ساختمان های (6) طبقه و بیشتر در شهر تهران 132

6-2-8- جلوگیری از افزایش محدوده شهرها 133

6-2-9- موضوع بافت های فرسوده شهری 133

6-2-10- شاخصهای شناسایی بافت های فرسوده شهری 134

6-2-11- اعطای تراکم تشویقی در بافتهای فرسوده شهری 134

6-2-12- آیین نامه اجرایی قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن 135

6-3- ضوابط و مقررات خاص ارتفاع پذیری بافت های شهری 136

6-3-1- مقدمه 136

6-3-2- ضوابط و مقررات ساختمانی و شهرسازی طرح تفصیلی شهر اصفهان 136

عنوان                                                                                                                                صفحه

6-3-3- تعریف مفاهیم 138

6-3-4- ضوابط و مقررات عمومی 140

6-3-4-1- مشرفیت، معماری و نحوه استقرار بناها 141

6-3-4-2- پارکینگ ها 143

6-4- جمع بندی و نتیجه گیری 143

 

بخش دوم : تجزیه و تحلیل یافته ها و ارائه راهکارهای پیشنهادی تحقیق

 

فصل هفتم : شناخت اجمالی نمونه موردی

7 -1- مقدمه 147

7-2- معرفی اجمالی شهر اصفهان 148

7 -2-1  موقعیت جغرافیایی شهر اصفهان 148

7-2-2- توپوگرافی شهر اصفهان 148

7-3- مهمترین عناصر اقلیمی در شهر اصفهان 149

7-3-1-  درجه حرارت 150

7-3-2- ساعات آفتابی 151

7-3-3- موقعیت خورشید 152

7-3-4- سایر عناصر اقلیمی 156

7-4- بررسی تحولات جمعیتی در سرشماریهای رسمی کشور 156

7-5- تاریخچه شکل گیری ساختار فضایی – کالبدی شهر اصفهان 160

7-6- شناخت بافت فرسوده در سطح مناطق شهری اصفهان 164

7 -7- طرح های توسعه شهری در اصفهان 168

7-7-1- طرح های جامع کوکس (1338 ه.ش ) 169

عنوان                                                                                                                                صفحه

7-7-2- طرح جامع و تفضیلی ارگانیک 170

7-7-3- طرح منطقه اصفهان 172

7-7-4- طرح تجدید در طرح جامع وتفضیلی ارگانیک 173

7-7-5- طرح بازنگری طرح تفصیلی 174

7-8- جمع بندی و نتیجه گیری 176

فصل هشتم : تجزیه و تحلیل یافته ها

8-1- مقدمه 179

8-2-  تدوین  مدل  نظری  و تجریدی  عوامل و مولفه های  موثر در  ارتفاع پذیری  ساختمانها  در  شهر

اصفهان 180

8-2-1- عوامل و مولفه های عام و کلی 181

8-2-1-1- عوامل و مولفه های طبیعی – اقلیمی موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها 181

8-2-1-1-1- عرض جغرافیایی و موقعیت سالیانه خورشید(نقاط اوج و حضیض سالیانه خورشید) 182

8-2-1-1-2- موضع یا مسیر حرکت روزانه خورشید 182

8-2-1-1-3- اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه 182

8-2-1-1-4- توپوگرافی و شیب زمین 183

8-2-1-2- عوامل و مولفه های حقوقی و قانونی ( ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی ) ارتفاع پذیری ساختمان ها 184

8-2-1-2-1- پهنه بندی ارتفاعی 184

8-2-1-2-2- حرایم و محدودیتهای ارتفاعی 185

8-2-2- عوامل و مولفه های خاص و موضعی 185

8-2-2-1- ویژگی ها و مشخصات فضایی – کالبدی فردی 185

8-2-2-1- جهت گیری قطعات و دانه های شهری نسبت به خورشید یا رون 186

8-2-2- 2- نسبت طول به عرض زمین 186

عنوان                                                                                                                                صفحه

8-2-2- 3-  الگوی کالبدی ساخت مسکن 188

8-2-2- 4-  مساحت زمین 188

8-2-2- 5- شکل ساختمان 189

8-2-2- 6- سطح اشغال 189

8-2-2- 7- شکل سطح اشغال 190

8-2-2- 8- جهت گیری پلاک نسبت به معبر 190

8-2-2- 9- نسبت بازشوها در جبهه اصلی ساختمان 191

8-2-3- ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی پلاک ها و ساختمانهای همجوار و بافت 191

8-2-3-1- الگوی شبکه معابر 191

8-2-3-2- عرض معابر 192

8-2-3-3- جهت معابر 192

8-3- تدوین مثال واره های ارتفاع پذیری ساختمانها 193

8-3-1- مثال واره های شماره 1 196

8-3-2- مثال واره های شماره 2 203

8-3-3- مثال واره های شماره 3 208

8-3-4- مثال واره های شماره 4 214

8-3-5- مثال واره های شماره 5 220

8-3-6- مثال واره های شماره 6 226

8- 4- تحلیل مدل نظری و تجریدی ارتفاع پذیری ساختمانها در نمونه های عملی بافت شهری اصفهان 232

8-4-1- نمونه  منظم بافت فرسوده شهری 233

8-4-2- نمونه نامنظم بافت فرسوده شهری 239

8-5- جمع بندی و نتیجه گیری 245

عنوان                                                                                                                                صفحه

فصل نهم : نتیجه گیری و ارائه راهکارهای پیشنهادی

9-1- مقدمه 247

9- 2- مروری بر مطالعات پیشین 248

9-3-  بررسی سوال و فرضیه تحقیق 248

9-4- ارائه راهکارهای پیشنهادی مرتبط با موضوع تحقیق 251

9-4-1- تغییر نسبت طول به عرض 251

9-4-2- اضافه کردن ارتفاع پیلوت یا زیرزمین به ارتفاع ساخت قطعه جنوبی 252

9-4-3- اضافه کردن ارتفاع پنجره ارتفاع  ساخت قطعه جنوبی 252

9-4-4- اضافه نمودن میزان عقب نشینی جبهه شمالی به ارتفاع بنا (تغییر در نحوه استقرار بنا در قطعه) 253

9-4-5- تغییر و اصلاح ضابطه سایه اندازی  40%  طول پلاک شمالی به رعایت 40 %  طول  خود  همان  پلاک 253

9-4-6- تغییر در استانداردهای ساعات نیاز به بهره مندی از نور خورشید 254

9-5- بررسی راهکارهای پیشنهادی در مثال واره های ارتفاع پذیری ساختمانها 254

9-5-1- مثال واره های شماره 1 راهکارهای اجرایی پیشنهادی 254

9-5-2 مثال واره های شماره 2 راهکارهای اجرایی پیشنهادی 257

9-6-  محدودیتها و مشکلات تحقیق 261

9-7- پیشنهادات تحقیقات بعدی 263

9-8- جمع بندی و نتیجه گیری 263 

بخش سوم : منابع و ماخذ

فهرست منابع 265

عنوان                                                                                                                                صفحه

فهرست جداول

جدول 3-1 : مزایا و معایب گونه های مختلف واحدهای مسکونی 62

جدول 4-1 : تحول پارادایم های شهرسازی در قرن بیستم 88

جدول 4–2 : توزیع مسوولیت های برنامه ریزی در سطوح مختلف دولت 94

جدول 4-3  : انواع طرح های متداول در آلمان 97

جدول 4-4 : مرجع تصویب طرح های مختلف در چین 101

جدول 4-5 : ویژگیهای اصلی نظام مدیریت توسعه شهری در کشورهای مورد مطالعه 104

جدول 4-6 : ویژگیهای اصلی نظام مدیریت توسعه شهری در کشورهای مورد مطالعه 105

جدول 5-1 : سطوح تصمیم گیری سلسله مراتب طرحهای توسعه کالبدی ( سطح ملی –  محلی ) 114

جدول 5-2 : تعاریف، ویژگیها، محتوا و وظایف طرح های جامع توسعه و عمران شهری 115

جدول 6-1 : حداقل فضای باز به ازای هر واحد مسکونی بر اساس تعداد طبقات 131

جدول 6-2 :  ارتفاع ساختمان ( تعداد طبقات روی پیلوت )  با  توجه  به  عرض  ترافیکی  گذرهای  اطراف

آن 132

جدول  7-1  :  رژیم حرارتی فصلی  ایستگاه هواشناسی اصفهان 150

جدول  7-2 :  میانگین تعداد ساعات آفتابی در اصفهان 152

جدول  7-3 : تعیین درجات موقعیت خورشید در آسمان برای اول فروردین ، تیر ، مهر و دی 155

جدول 7-4  : جمعیت شهر اصفهان از سال 1335 الی 1385 156

جدول 7-5  : تغییرات خانوار در شهر اصفهان 157

جدول 7-6 : جمعیت، درصد جمعیت ، بعد خانوار و نسبت جنسی در مناطق چهارده گانه شهر اصفهان در سال 85 166

جدول 7-7  : مساحت مناطق شهر اصفهان و بافتهای فرسوده  آن 168

جدول 8-1 : عوامل و مولفه های عام و کلی ارتفاع ساختمانها در شهر اصفهان 193

جدول 8-2 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در شهر اصفهان 195

جدول 8-3 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 1 199

جدول 8-4  : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره اول براساس موقعیت خورشید 202

جدول 8-5 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 2 207

جدول 8-6 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره دوم براساس موقعیت خورشید 208

جدول 8-7 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 3 213

جدول 8-8  : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره سوم براساس موقعیت خورشید 214

جدول 8-9 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 4 219

جدول 8-10 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره چهارم براساس موقعیت خورشید 220

جدول 8-11 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 5 225

جدول 8-12 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره پنجم براساس موقعیت خورشید 226

جدول 8-13 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 6 231

جدول 8-14 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره ششم براساس موقعیت خورشید 232

جدول 8-15 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در بلوک منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان 235

جدول 8-16 : ارتفاع پذیری قطعات در بافت منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان براساس موقعیت

خورشید 236

جدول 8-17 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در بلوک نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان 241

جدول 8-18 : ارتفاع پذیری قطعات در بافت نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان براساس موقعیت

خورشید 242

جدول 9-1 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 1  راهکارهای پیشنهادی 259

جدول 9-2 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 2  راهکارهای پیشنهادی 262

عنوان                                                                                                                                صفحه

فهرست اشکال

شکل 1-1  : حریم سایه اندازی بنا 11

شکل 3-1  : روش گاباری در تعیین ارتفاع ساختمانها 40

شکل 3-2  : روش سطح اشغال زمین و طبقات در تعیین ارتفاع ساختمانها 42

شکل 3-3  : روش سطح آشکاری آسمان در تعیین ارتفاع ساختمانها 43

شکل 3-4 : روش شاخص روشنایی در تعیین ارتفاع ساختمانها 44

شکل 3-5 : زاویه ارتفاع و زاویه سمت خورشید 48

شکل 3- 6 : جهت ساختمان در رابطه با اقلیم 56

شکل 3-7 : رون راسته در شهرسازی 57

شکل 3-8 : رون اصفهانی در شهرسازی 58

شکل 3-9  : رون کرمانی در شهرسازی 59

شکل 3-10 : الگوی اول (ساختمان یک طرفه ) شکل سطح اشغال 67

شکل 3-11 : الگوی دوم شکل سطح اشغال 67

شکل 3-12 : الگوی سوم ( ساختمان یک طرفه ) شکل سطح اشغال 68

شکل 3-13 : الگوی چهارم شکل سطح اشغال 69

شکل 3-14 : الگوی پنجم شکل سطح اشغال 70

شکل 3-15 : الگوی ششم (ساختمان دو طرفه مجزا ) شکل سطح اشغال 71

شکل 3-16 : الگوی هفتم ( ساختمان U شکل ) شکل سطح اشغال 72

شکل 3-17 : الگوی هشتم (ساختمان حیاط مرکزی  ) شکل سطح اشغال 73

شکل 3-18 : جهت گیری پلاک نسبت به معبر 75

شکل 5-1 : مدل سلسله مراتبی قوانین شهری 111

شکل 6-1 : حریم اشراف و حریم سایه اندازی مجاز بنا 139

شکل 6-2 : تعیین محدوده شهر قدیم و منطقه تاریخی شهر اصفهان 141

شکل 6-3 : نحوه جانمایی بنا در حاشیه معابر با عرض بیست متر و بیشتر شمالی – جنوبی 142

شکل 8-1 : رون اصفهانی در شهرسازی 187

شکل 8-2 : انواع الگوهای متعارف شکل سطح اشغال 190

شکل 8-3 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره1 196

شکل 8-4 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره اول 198

شکل 8-5 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره اول در اول تابستان در ساعات  9 صبح الی 12 ظهر 200

شکل 8-6  : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره اول در اول زمستان در ساعات  9 صبح الی 12 ظهر 201

شکل 8-7 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیردر مثال واره شماره 2 203

شکل 8-8 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره  دوم 204

شکل 8-9  : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره دوم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر 205

شکل 8-10 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره دوم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر 206

شکل 8-11:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیردرمثال واره شماره 3 209

شکل 8-12 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره سوم 210

شکل 8-13 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره سوم در اول فصل تابستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر 211

شکل 8-14 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره سوم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر 212

شکل 8-15 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 4 215

شکل 8-16 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره چهارم 216

شکل 8-17 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره چهارم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر 217

شکل 8-18 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره چهارم در اول فصل زمستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر 218

شکل 8-19:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 5 221

شکل 8-20 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره پنجم 222

شکل 8-21 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره پنجم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر 223

شکل 8-22 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره پنجم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر 224

شکل 8-23:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 6 227

شکل 8-24 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره ششم 228

شکل 8-25 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره ششم در اول فصل تابستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر 229

شکل 8-26 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره ششم در اول فصل زمستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر 230

شكل 9-1  : موقعیت قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و قطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 1 راهکارهای اجرایی پیشنهادی 255

شکل 9-2 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره اول با ارتفاع 12.8 و 13.6 متر 256

شكل 9-3 : موقعیت قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و قطعه سایه پذیر در مثال واره شماره2 راهکارهای اجرایی پیشنهادی 258

شکل 9-4 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره دوم با ارتفاع 14.40 و 15.20 260

عنوان                                                                                                                                صفحه

فهرست نقشه ها

نقشه 7-1 : شهرستانهای موجود در استان اصفهان و جایگاه شهر اصفهان 149

نقشه  7-2 : اصفهان در دوره صفویه ( 1006 تا 1136 میلادی ) 161

نقشه 7-3  : ساختار شهر صفوی 161

نقشه 7-4 : ساختار شهر اصفهان دوره معاصر 162

نقشه 7-5 : محورهای توسعه شهر اصفهان  در دوره صفویه 164

نقشه 7-6 : توزیع جمعیت در مناطق چهاده گانه شهر اصفهان 165

نقشه 7-7 : بافتهای فرسوده مصوب در کل مناطق شهر اصفهان 167

نقشه 8-1 : موقعیت جغرافیایی بلوک منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان 234

نقشه 8-2 : ارتفاع قطعات بر اساس ضوابط طرح های تفصیلی در بافت منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان 237

نقشه 8-3 : موقعیت جغرافیایی بلوک نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان 240

نقشه 8-4 : ارتفاع قطعات بر اساس ضوابط طرح های تفصیلی در بافت نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان 243

عنوان                                                                                                                                صفحه

فهرست نمودار

نمودار 3-1 : مدل نظری عوامل و مولفه های موثر بر ارتفاع پذیری ساختمانها 47

نمودار 4-1 : ساختار توسعه و عمران در انگلستان 91

نمودار 7-1 : رژیم حرارتی ایستگاه سینوپتک اصفهان 151

نمودار 7-2 : نمودار مسیر خورشید برای عرض جغرافیایی ˚32 153

نمودار 7-3 : ترسیم مسیر خورشید در آسمان برای عرض جغرافیایی ˚32 154

نمودار  7-4 : تغییرات نرخ رشد سالانه جمعیت در شهر اصفهان طی سالهای 1335- 1385 157

نمودار 7-5  : تغییرات بعد خانوار در شهر اصفهان طی سالهای 1335- 1385 158

نمودار 7-6  : تعدادمردان وزنان درشهراصفهان در سال1385 به درصد 159

نمودار 7-7  :  هرم سنی شهراصفهان درسال 1385 159

نمودار 8-1 : عوامل و مولفه های عام و کلی ارتفاع پذیری ساختمان ها 180

نمودار 8-2 : عوامل و مولفه های طبیعی– اقلیمی ارتفاع پذیری در شهر اصفهان 181

نمودار 8-3  : عوامل و مولفه های حقوقی و قانونی ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی ارتفاع پذیری ساختمان ها 184

نمودار 8-4  : عوامل و مولفه های خاص و موضعی سایه اندازی ساختمانها 185

نمودار 8-5  : عوامل و مولفه های فردی پلاک ها در تعیین ارتفاع پذیری ساختمانها 187

نمودار 8-6 : ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی بافت موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها 192

عنوان                                                                                                                                صفحه

فهرست تصاویر

تصویر 8-1 : عکس های گرفته شده از بافت منظم ناحیه 8 از منطقه 4 شهر اصفهان 238

تصویر 8-2 : عکس های گرفته شده از بافت نامنظم ناحیه 14 از منطقه 3 شهر اصفهان 244

مقدمه

توجه به نوسازی بافت های فرسوده شهری  می تواند چارچوب مناسبی را تحقق توسعه پایدار شهرهای امروز به دست دهد. از آنجا که یکی از موانع دستیابی به توسعه پایدار شهری ، ضوابط و مقررات محدود کننده شهرسازی می باشد، تحقیق حاضر تلاش می کند تا تاثیر ضوابط و مقررات ارتفاع پذیری طرح های تفصیلی را بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافت های فرسوده شهر اصفهان بررسی نماید. بدین منظور، در فصل اول پایان نامه، کلیات تحقیق، شامل بیان مساله، هدف تحقیق، سوال و فرضیه تحقیق، و معرفی اصطلاحات کلیدی مربوط آورده شده است. فصول دوم و سوم  تحقیق حاضر به ارائه مبانی نظری و فنی تحقیق به ترتیب شامل معرفی توسعه پایدار، شناسایی بافت های شهری و نظریات نوسازی بافت های شهری، تعیین روشهای ارتفاعی و شناسایی مولفه های موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها اختصاص دارد. فصل چهارم و پنجم، تجارب کشورهای مختلف جهان و کشور ایران را در زمینه تهیه طرح های توسعه شهری بیان می دارد و در فصل ششم ضوابط عام و خاص ارتفاع پذیری بافت های شهری ارائه می گردد. در فصل هفتم، شهر اصفهان و بافت های فرسوده آن ، جمعیت و طرح های توسعه شهری در آن شناخته می شود. فصل هشتم، تشریح کننده عوامل و مولفه های سایه اندازی در قطعات موجود در بافت فرسوده شهر اصفهان و ارائه 6 مدل عملی-مثالی و بررسی موارد مذکور در دو نمونه بافت فرسوده می باشد. فصل پایانی نیز به ارائه نتیجه کلی تحقیق و راهکارهای پیشنهادی تعلق دارد.

طرح مسئله

در طی دهه های اخیر، رشد سریع در شهرهای بزرگ و کلان شهرها  که عمدتا” ناشی از افزایش جمعیت، بدلیل رشد طبیعی جمعیت و مهاجرت از روستا و شهرهای کوچک به آنهاست، دگرگونی زیادی در ساختار فضایی – کالبدی و شرایط اقتصادی و اجتماعی زیست این شهرها بوجود آورده است. رشد شهر نشینی و افزایش جمعیت شهرهای بزرگ و کلان شهرها دو دسته اثرات نامطلوب بر ساختار فضایی و کالبدی این شهرها در پی داشته است. از یک طرف گسترش شهر در پیرامون و حاشیه و عمدتا” بر اراضی کشاورزی و باغات را دامن زده است و باعث از بین رفتن منابع ارزشمند محیط سبز و طبیعی شهرها شده است، که لزوم توجه به راهکارهایی را برای جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی اطراف شهرها را بیش از پیش حیاتی ساخته است. از طرف دیگر تحت تاثیر گسترش افقی شهر، بافت درونی شهرها با مشکلات عدیده ای از جمله فرسودگی مواجه شده اند. موقعیت عمدتا” مرکزی و وجود برخی زیرساختهای مورد نیاز شهری در بافتهای درونی شهر ضرورت توجه به این بافتها را دوچندان کرده است.

با توجه به این دو دسته مسائل و مشکلات فضایی – کالبدی شهرهای بزرگ ( 1- گسترش شهر بر روی اراضی باارزش کشاورزی پیرامون، 2 – فرسودگی فضایی – کالبدی بافتهای درونی شهر ) لزوم اتخاذ روشها و راهبردهایی برای توسعه شهرها که بتواند این دو دسته مسائل و مشکلات مطرح شده را سامان بخشد، بیش از پیش ضرورت دارد. در این خصوص راهبردهای  مختلفی مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهری قرار می گیرد که از این میان، راهبرد توسعه درون زای شهری، یعنی توجه به بهسازی بافت و نوسازی مسکن در بافتهای درونی و فرسوده شهرها، راهبرد و روشی است که می تواند این دو دسته مسائل و معضلات فضایی – کالبدی شهرها را بطور همزمان حل نماید. از جمله علت هایی که نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده و درونی شهرها را به عنوان یک راهبرد و روش اصولی و علمی در جهت حل مسائل و مشکلات شهرها توجیه می نماید، وجود توانهای بالقوه و بالفعل موجود در آنهاست. از جمله این توانها، می توان به وجود زیرساختهای مورد نیاز