دلبستگی

نظریه دلبستگی بر این باور است که دلبستگی، پیوندی جهان شمول است و در تمام
انسان ها وجود دارد . بدین معنا که انسانها تحت تأثیر پیوند های دلبستگی شان هستند . بالبی در سال ۱۹۶۹ نظریه دلبستگی را مطرح کرد. به نظر او روابط اجتماعی طی پاسخ به نیاز های
زیست شناختی و روان شناختی مادر و کودک پدید می آیند. بالبی و اینسورث معتقدند که     همه ی کودکان بهنجار احساس دلبستگی پیدا می کنند و دلبستگی شدید شالوده رشد عاطفی و اجتماعی سالم در دوران بزرگسالی را پی ریزی می کند. در واقع دلبستگی های انسان نقش حیاتی در زندگی وی ایفا می کنند. اینسورث نیز رفتار دلبستگی در روابط بزرگسالی را به عنوان اساس پدیده ایمنی در هسته زندگی انسان مورد تأکید قرار داد. او اظهار داشت که دلبستگی ایمن، عملکرد و شایستگی را در روابط بین فردی تسهیل می کند و همچنین ثابت کرد که دلبستگی موجب کاهش اضطراب می شود و فرد با دلگرمی و اطمینان به کاوش در محیط می پردازد (خوشابی و ابوحمزه، ۱۳۸۶).

۲-۲-۱۳-۱- تعاریف دلبستگی

به طور کلی دلبستگی را می توان جو هیجانی حاکم بر روابط کودک با مراقبش تعریف کرد. نتیجه ی عمده ی کنش متقابل بین کودک و مادر ایجاد نوعی دلبستگی عاطفی به مادر است، طوری که باعث می شود وقتی با او تعامل دارد، احساس شادی و شعف کرده و به هنگام استرس از این که او را در کنار خود دارد، احساس آرامش کند (برک[۱]، ۱۳۸۸).

دلبستگی به پیوند هیجانی میان افراد اطلاق می شود. در واقع افراد برای ارضاء نیاز های عاطفی خود بر یکدیگر تکیه می کنند ( ربر[۲]، ۱۹۸۵؛ به نقل از گلی نژاد، ۱۳۸۰) .

دلبستگی بیشتر به معنای دوست داشتن یا علاقه (رابینسون و دیویدسون[۳]، ۲۰۰۰؛ به نقل از نصوحیان، ۱۳۹۱) و در واقع یک احساس قوی از علاقه نسبت به کسی یا چیزی است (هورنبای[۴]، ۲۰۰۲؛ به نقل از یوسفی، ۱۳۸۹).

دلبستگی، پیوند عاطفی هیجانی نسبتاً پایداری است که بین کودک و یا مادر و یا افرادی که نوزاد در تعامل منظم و دائم با آنها است ایجاد می شود ( پاپالیا[۵]، ۲۰۰۲).

دلبستگی به عنوان پیوندی قوی تعریف شده است که میان والد و کودک برقرار می شود و بعداً به روابط رمانتیک فرد با دیگران منتقل می شود (بالبی، ۱۹۶۹).

بر طبق نظر شافر و امرسون[۶] (۱۹۶۴) دلبستگی یک رابطه ی هیجانی نزدیک میان دو نفر است که به وسیله علاقه دو طرفه و تمایل به نزدیکی مشخص می شود (به نقل از یوسفی، ۱۳۸۹).

جانسون و ویفن[۷](۱۹۹۹) دلبستگی را اینگونه تعریف کرده اند : یک سیستم کنترل رفتار که هدفش حفظ محیطی امن و قابل پیش بینی است، به گونه ای که تعادل فیزیکی  امکان پذیر شود.

دلبستگی به طور کلی رابطه ای دو سویه و پایدار بین مراقب و کودک می باشد که هم کودک و هم مراقب سهمی در کیفیت این روابط دارند ( فرالی[۸]، ۲۰۰۳؛ میلز[۹] و همکاران، ۲۰۰۷).

دلبستگی عبارت است از یک موقعیت پایدار و عمیق بیولوژیکی، روان شناختی و اجتماعی که بر اساس ارتباط بین کودک و مراقب در سال های اولیه شکل می گیرد (اینسورث، ۱۹۷۳؛ به نقل از جانسون و ویفن، ۱۳۸۸).

دلبستگی، پیوند هیجانی میان شیرخوار و مراقبش یا میان دو بزرگسال است؛ به گونه ای که فرد دلبسته، موقع ناراحتی به آن شخص دیگر پناه می برد، از او نمی ترسد و به  خصوص در مرحله ای که حضور بیگانه ها اضطراب آفرین است، نسبت به مراقبت شدن توسط آن فرد علاقمند است و هنگام جدایی از او مضطرب می شود (فرمهینی فراهانی، ۱۳۷۸).

در ادبیات علمی معاصر اصطلاح دلبستگی دارای چهار معنای متمایز است : نوعی از رفتار که هدف آن حفظ مجاورت با یک شخص دیگر است؛ پیوند های دلبستگی که با پیوند والدین و فرزندان مرتبط است؛ نظام دلبستگی که هدف آن حفظ مجاورت با چهره دلبستگی و دستیابی به احساس ایمنی  درونی است و بالاخره ارتباط هایی که در بر گیرنده ابراز توجه، در دسترس بودن هیجانی و جست و جوی آرامش در رابطه والدین و کودک اند. هر چند تعاریف متفاوتی از دلبستگی ارائه شده است اما همه ی آنها یک ویژگی مشترک دارند و آن این است که دلبستگی عنصر اساسی تحول طبیعی انسان به شمار می رود (جهان بخشی و همکاران، ۱۳۸۹).

سبک دلبستگی، الگوی تعمیم یافته از پاسخ به روابط صمیمانه فرد است که تصور می شود تجربیات قبلی روابط صمیمانه را منعکس می کند و در طول زمان، ثبات نسبی دارد (فینی و نولر[۱۰]، ۱۹۹۶).

به طور خلاصه دلبستگی می تواند به عنوان یک رابطه عاطفی با دوامی نسبت به یک فرد خاص تعریف شود و چنین روابطی دارای ویژگی هایی است که آن را از انواع دیگر جدا می کند از جمله:

• آنها انتخابی[۱۱] هستند . یعنی روی افراد خاص که رفتار دلبستگی را در یک موقعیت فرا می خوانند، متمرکز هستند و در حقیقت دامنه آنها محدود به افراد خاصی است.
• آنها تقرب جویی فیزیکی[۱۲]را دارا می باشند . یعنی منجر به کوشش برای حفظ مجاورت با موضوع دلبستگی می شوند.
• آنها امنیت و آسایش را فراهم می کنند که این منجر به دستیابی به مجاورت می شود.
• آنها زمانی که رابطه قطع می شود و مجاورت نمی تواند حاصل شود، اضطراب جدایی را ایجاد می کنند (اسچیفر و رادلف[۱۳]، ۲۰۰۵؛ به نقل از برزگر، ۱۳۸۵).

تحقیقات نشان می دهد که در دلبستگی دو بعد اصلی وجود دارد. بعد شناختی – عاطفی دلبستگی که به عنوان کیفیت عواطف نسبت به چهره دلبستگی مطرح می شود و بعد رفتاری که در واقع به بهره گیری از حمایت و مجاورت به الگوی دلبستگی مربوط می شود.                    بعد شناختی – عاطفی دلبستگی در سنین بالا تر اهمیت بیشتری پیدا می کند (خوشابی و ابوحمزه، ۱۳۸۶).

همچنین دلبستگی با توجه به دو رویکرد اصلی قابل بررسی است:

الف) دلبستگی به عنوان یک سازه سازمانی

ب)دلبستگی به عنوان یک سازه صفتی

تعدادی از محققین که دلبستگی را به عنوان سازه سازمانی در نظر می گیرند، معتقدند که رفتار هایی که شاخص دلبستگی هستند با یکدیگر همبستگی درونی دارند. مجموعه این رفتار ها سازمان دلبستگی را به وجود می آورد. در این رویکرد، دلبستگی تحت عنوان مفاهیم پیوند عاطفی و روابط دلبستگی مطرح می شود (واترز[۱۴]، ۱۹۷۸).

تعداد دیگری از محققین دلبستگی را به عنوان سازه صفتی در نظر می گیرند. بر اساس این الگو شاخص های رفتاری در طول زمان با یکدیگر همبسته اند، بر خلاف رویکرد سازمانی،
شاخص های رفتاری در مقاطع زمانی و در هر مرحله از رشد و تحول با یکدیگر همبستگی دارند. بنابر این در این رویکرد کیفیت دلبستگی به عنوان یک صفت شخصیتی در نظر گرفته شده که که در آن ویژگی های افراد در طول زمان ثابت است (فخاری نژاد، ۱۳۸۶).

[۱]-Berk

[۲]-Reber

[۳]-Robinson & Dividson

[۴]- Hornby

[۵]-Papalia

[۶]- shafer & Emerson

[۷]- Jonnson&Whiffen

[۸]- Fraley

[۹]- Millls

۱-Feeney & Noller

[۱۱]-selective

[۱۲]- proximity Secking

[۱۳]-Schaffer & Rodolph

[۱۴]- Watres

تفاوت دلبستگی با وابستگی

بین دو واژه دلبستگی و وابستگی تفاوت وجود دارد . در هفته های نخست، زندگی یک نوزاد بدون تردید به خدمات مادر وابسته است، اما کودک هنوز به مادر دلبسته نشده است. در حالیکه یک کودک ۳-۲ ساله که به ورود فرد نا آشنا رفتار دلبستگی با مادر را نشان می دهد به مادر دلبسته است نه وابسته (خانجانی، ۱۳۸۴).

کلمه وابستگی به طور ضمنی به اندازه و حدی که یک فرد برای حیاتش به دیگری متکی است اشاره دارد و بنابراین یک منشاء کنشی دارد. در حالی که دلبستگی به شکلی از رفتار اشاره دارد که کاملاً توصیفی است. وابستگی در موقع تولد در اوج خود است ولی در جریان تحول کودک رو به زوال می رود. در حالی که دلبستگی در موقع تولد قابل مشاهده نیست و به تدریج بعد از ۶ ماهگی آشکار می شود (خانجانی، ۱۳۸۴).

رفتار دلبستگی به ارتباط عاطفی یک شخص با شخص دیگر مرتبط است در حالی که وابستگی به عنوان یک صفت شخصیتی قلمداد می شود (بالبی، ۱۹۸۸؛ به نقل از شفیعی مطلق، ۱۳۸۹).

۲-۲-۱۳-۳- اصول نظریه دلبستگی

ده اصل مهم و اساسی نظریه دلبستگی عبارتند از:

الف) دلبستگی یک نیروی برانگیزاننده ذاتی است.

ب) دلبستگی ایمن، مکمل خود مختاری است.

پ) دلبستگی، پناهگاهی ایمن برای فرد مهیا می سازد.

ت) دلبستگی، اساس ایمنی را فراهم می سازد.

ث) در دسترس بودن و پاسخگو بودن روابط را می سازد.

ج)ترس و تردید، نیازهای دلبستگی را فعال می سازد.

چ)فرایند اضطراب جدایی قابل پیش بینی است.

ح)تعداد معدودی از اشکال نا ایمن اشتغال عاطفی را می توان شناسایی کرد.

خ) دلبستگی، مدل های کاربردی خود و دیگران را شامل می شود.

د) تنهایی وفقدان، آسیب های ذاتی  هستند (جانسون، ۲۰۰۴؛ به نقل از رسولی و پور ابراهیم، ۱۳۸۹).

۲-۲-۱۳-۴- مراحل دلبستگی

در مرحله اول که گاهی پیش دلبستگی (تولد تا ۸ یا ۱۲ هفتگی) خوانده می شود، کودک متوجه مادر خود هست و با چشم هایش او را در طیف ۱۸۰ درجه تعقیب می کند و با صدای او به سوی وی بر می گردد و به طور موزون تنه خود را به آهنگ صدای او به حرکت در می آورد. در مرحله دوم که گاهی دلبستگی در حال پیشرفت (۸ یا ۱۰ هفتگی الی ۶ ماهگی) خوانده می شود، کودک به یک یا چند شخص در محیط خود وابستگی پیدا می کند، جدا شدن از شخص مخصوص در این مرحله برای کودک اهمیتی ندارد، به شرط اینکه در مرحله بعدی، که گاهی دلبستگی مشخص نامیده می شود ( ۶ ماهگی تا ۲۴ ماهگی) کودک در موقع جدایی از مادر یا مراقب دیگر خود گریه می کند و با بازگردانده شدن به مادر کودک از گریستن باز می ایستد و خود را به مادر می چسباند، انگار که می خواهد از بازگشت مادر اطمینان بیشتری حاصل کند. گاهی مشاهده مادر پس از جدایی برای اینکه کودک گریه خود را متوقف سازد کافی است. در مرحله چهارم یعنی تشکیل رابطه متقابل (۲۵ ماهگی و پس از آن) مادر نهاد مستقل ادراک می شود و رابطه     پیچیده تری بین مادر و کودک پدید می آید (کاپلان و سادوک، ۱۳۸۷).

۲-۲-۱۳-۵- مبنای نظری دلبستگی

پیدایش دلبستگی و رشد آن را می توان از دیدگاه های  روان تحلیل گری، کردار شناسی، رفتار گرایی و  شناختی بررسی نمود. همه این نظریه های تحولی به گونه ای به رابطه اولیه   کودک – مادر و تأثیر سازنده یا مخرب آن بر هیجانات، عواطف و رفتار و در مجموع شخصیت کودکی و بزرگسالی افراد تأکید داشته اند. رابطه مادر – کودک مهم ترین اصلی است که در رشد شخصیت انسان مورد تاکید اکثر روان شناسان قرار گرفته است (ماسن[۱] و همکاران، ۱۳۸۰).

نظریه بالبی نشان دهنده کوشش وی برای معنا بخشیدن به داده های تجربی و نظریه ها بوده است. به طور مثال او  از پژوهش های اشپیتز[۲]، لورنز[۳]، هارلو [۴]و … سود برده است. او در طی یک دوره چهل ساله، نظریه اش را برای تطبیق داده های جدید تنظیم کرد (فلاناگان[۵]، ۱۹۹۹). بنا بر این در این قسمت برای جمع بندی مطالب و ارزیابی نظریه دلبستگی در پرتو شواهد تجربی به بحث درباره  نظریه های دلبستگی قبل از بالبی پرداخته و سپس به بیان نظریه ی بالبی خواهیم پرداخت.

[۱]- Masen

[۲]-Spitz

[۳]-Lorenz

[۴]-Harlow

[۵]- Flanagan

نظریه های دلبستگی

۲-۲-۱۳-۵-۲- نظریه روان تحلیل گری فروید

اکثر کار هایی که در زمینه تحول دلبستگی انجام گرفته به طور مستقیم یا غیر مستقیم متأثر از نظریه ی روان تحلیل گری است. زیر بنای نظریه دلبستگی در واقع همان مبحث <a href="http://jip.azad.ac.ir/article_535878.html” title=”روابط موضوعی“>روابط موضوعی است که در روان تحلیل گری مطرح شده است (هاریس[۱]، ۲۰۰۴). بر طبق این دیدگاه فعالیت های مراقبتی از قبیل شیر دادن که برای حیات کودک ضروری است، در شکل دهی دلبستگی نقش اساسی دارد. به ویژه این ادعا ی فروید که نوزاد انسان نیاز فطری برای مکیدن دارد که باعث تعامل می  شود و همراه با تجارب شیر خوردن واقعی ارضاء می شود. نیازی که نوزاد به ارضای دهانی از طریق مکیدن و شکل های دیگر تحریک دهان دارد، باعث می شود که به PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) ارضاء کننده مادر و در نهایت خود مادر دلبستگی پیدا کند. از نظر روان تحلیل گران، نخستین روابط کودک، پایه و اساس شخصیت او را تشکیل می دهد. بر طبق نظر آنها کودک به این دلیل به چهره دلبستگی (مادر) علاقه مند شده و به او وابسته می شود که به تدریج در می یابد، مادر مسئول ارضا ء نیاز های دهانی اوست( بالبی، ۱۹۶۹). به نظر فروید دلبستگی در کودک یک ارتباط عاشقانه انتخاب شده است. این ارتباط از الگو های رفتاری مراقب شکل می گیرد، سپس ترکیب شده، سازمان یافته و هدف می یابد و به درون داده های محیطی تبدیل می شود. فروید دلبستگی کودک به مادر را  احساس بی همتایی می داند که بدون تغییر در تمام زندگی  به عنوان اولین و قوی ترین موضوع عشق می باشد و فرض می کند که این احساس بر اساس لذت دهانی کودک از PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) مادر توسعه می یابد (ماسن و همکاران، ۱۳۸۰) . وی معتقد است که اگر نوزاد می توانست فکر خود را بیان کند، بی شک اعتراف می کرد که مکیدن PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است) مادر مهم ترین چیز در زندگی او است ( کرین[۲]، ۱۳۸۸).

۲-۲-۱۳-۵-۳- نظریه آنافروید[۳]

به نظر آنافروید (۱۹۶۲، ۱۹۶۰، ۱۹۵۸) «اصل لذت[۴]» به عنوان اصلی در نظر گرفته شده که همه فعالیت های ذهنی را در شخصیت نابالغ و رشد نیافته تحت تأثیر قرار می دهد. از آنجا که همه فرایندهای ذهنی کودک با مادرش گره خورده، پس در حضور وی می تواند احساس خوشایند داشته باشد. به نظر او دلبستگی نوزاد به مادرش ناشی از تأثیری است که اعمال مادر و تجربه های درد و لذت روی کودک می گذارد، به نظر آنافروید «رابطه اتکایی[۵]» اولیه با مادر مرحله ای است که موجب احساسات خوشایند در اثر ارضاء نیازهای اساسی در کودک می شود، بنابراین مادر برای نیرو گذاری روانی انتخاب می گردد. آنافروید معتقد است برای این که کودک درد جدایی را تحمل کند، نیرو گذاری کودک بر مادر باید به پایداری شیء[۶] رسیده باشد و کودک باید آنقدر مستقل شده باشد که بتواند خودش نیازهایش را ارضاء کند. اگر مادر لیبیدوئی قوی داشته باشد جدایی از او خیلی دردناک خواهد بود و مدت زمان طولانی برای حل آن می شود. این پرخاشگری منجر به گوشه گیری از رابطه ی هیجانی و حتی بازگشت به سطح نیازهای جسمانی قبلی می گردد (خوشابی و ابو حمزه، ۱۳۸۶).

۲-۲-۱۳-۵-۴- نظریه اریکسون[۷]

در نظریه اریکسون مرحله اول تحول روانی – اجتماعی که تقریباً معادل مرحله دهانی در نظریه فروید است، اعتماد در مقابل عدم اعتماد نام دارد که از تولد تا یک سالگی را پوشش        می دهد. همسانی، پیوستگی و همانندی تجربه به اعتماد منجر می شود و بی کفایتی،  ناهمسانی یا مراقبت منفی ممکن است عدم اعتماد را برانگیزد. کودک اعتماد یا عدم اعتماد را از چگونگی برخورد جهان یا اطرافیان به خصوص مادر با نیازهای خود یادمی گیرد (شعاری نژاد، ۱۳۸۲). در این مرحله کودک نیاز دارد که با دیگری رابطه برقرار نماید تا از این راه نیازهای خود را تأمین کند. کودک معمولاً نخستین رابطه را با مادر برقرار می کند. او باید بتواند در کنار مادر احساس ایمنی به دست آورد. یعنی این احساس را که مادر دائم برای ارضاء نیازهای وی درکنار او می ماند و مراقبت های منظم و محبت آمیز برای ایجاد احساس اعتماد در کودک ضروری است (کرین، ۱۳۸۸). به گفته اریکسون اولین رابطه عاطفی اگر خوب برقرار شود، برای کودک یک ایمنی است که اعتماد به دنیای بیرونی را میسر می سازد. اعتماد را معمولاً بازخوردی درونی می دانند، ولی بایدگفت که اعتماد نشانه یک نوع همسازی اجتماعی نیز هست. احساس ایمنی شرط هرنوع پیشرفت بعدی است (ماسن و همکاران، ۱۳۸۰).

اریکسون اعتقاد داشت که اعمال غذا دهی مادر بر نیرو مندی و ایمنی دلبستگی های کودکش تأثیر خواهد داشت. با این وجود او ادعا کرد که پاسخ دهی کلی مادر به نیاز های کودکش از غذا دهی مهم تر است. طبق نظر اریکسون مراقبی که بدون تناقص به تمام نیاز های کودک پاسخ می‌دهد یک حسی از اعتماد نسبت به افراد دیگر در او پرورش خواهد داد. در حالی که مراقب « بی ثبات» و « غیرپاسخگو» بی اعتمادی را منجر می شود. او اضافه کرد که بچه هایی که اعتماد به مراقبین را در طول کودکی کسب نکنند، ممکن است از روابط نزدیک و متقابل در سر تا سر زندگی اجتناب کنند (شافر، ۲۰۰۰).

۲-۲-۱۳-۵-۵- نظریه یادگیری

از دیدگاه یادگیری، آنچه نیازهای بیولوژیکی کودک را ارضا می کند، یعنی سائق[۸] را کاهش می دهد« تقویت کننده نخستین[۹]»نامیده می شود. مثلاً غذا برای کودک گرسنه تقویت کننده نخستین محسوب می شود. افراد و اشیائی که هنگام کاهش سائقی حضور دارند از طریق تداعی با تقویت کننده نخستین « تقویت کننده ثانوی[۱۰]» می شوند (ماسن و همکاران، ۱۳۸۰).

ازدیدگاه یادگیری مراقب از طریق تداعی با ارضاء و کاهش گرسنگی که سائق اولیه است ارزش مثبتی پیدا می کند، مادر در پیوند یافتن با تغذیه که سائق را کاهش می دهد ویژگی های تقویت کننده ثانوی به خود می گیرد و در نتیجه اصالت ارزش پیدا می کند. به اعتبار دیگر سرانجام صرفاً وجود مادر ارضاء کننده می شود و در کودک نیازی اکتسابی جهت تماس با مادر تحول می‌یابد که به عنوان دلبستگی مورد اشاره قرار گرفته است (گلی نژاد، ۱۳۸۰). باتوجه به نظر فوق مادر به عنوان منبع تأمین غذا و آسایش تقویت کننده ثانویه مهمی محسوب می شود. بنابراین کودک نه تنها در هنگام گرسنگی و درد به دنبال اوست، بلکه در سایر مواقع نیز وابستگی خود را نسبت به او نشان می دهد. نظریه پردازان اجتماعی فرض را بر این دارند که شدت وابستگی کودک به مادر به اینکه مادر تا چه اندازه نیازهای کودک را تأمین کند بستگی دارد. این نکته به آن معناست که وجود مادر تا چه اندازه می تواند با لذت یا ناراحتی همراه باشد (ماسن و همکاران، ۱۳۸۰). البته پژوهشگران دریافتند که تغیراتی که در اعمال مراقبتی عادی صورت می گیرد، در پیش بینی دلبستگی نوزاد از توان کمی برخوردار است، به عنوان مثال در برخی مطالعات نشان داده شده است که نوزادان به افرادی مثل پدر و یا بستگان دیگر که در مراقبت روزانه مثل تغذیه، لاستیکی کردن کودک نقش نداشته یا نقش بسیار کمی دارند نیز دلبستگی پیدا می کنند. این پژوهش ها موجب شدند تا این نظریه که مادر یک تقویت کننده ثانویه است مورد تأمل قرارگیرد (هترینگتون و پارک[۱۱]، ۱۳۷۳؛ به نقل از وفائیان، ۱۳۸۵). بنابراین می توان نتیجه گرفت که    نظریه های یادگیری، دلبستگی را غریزی و فطری نمی دانند، بلکه معتقدند که دلبستگی در نتیجه تعامل ارضاء کننده با افراد مهم محیط کودک اکتسابی می شود (خانجانی، ۱۳۷۹).

۲-۲-۱۳-۵-۶- نظریه کردارشناسی

کردارشناسی نامی است که به بیولوژیست هایی که رفتار جانور را از یک دیدگاه تکاملی مطالعه می کنند اطلاق می شود. با این تعریف داروین را می توان نخستین کردارشناس دانست. برطبق نظر کردارشناسان هریک ازانواع حیوانات با مجموعه ای از الگوهای عملی تثبیت شده[۱۲] به دنیا می آیند، این الگوها عبارتند از رفتارهای کلیشه ای متوالی که درصورت وجود محرک محیطی مناسب که آن را رها کننده[۱۳] می گویند بروز می کنند. بعضی از الگوهای عملی تثبیت شده فقط در فاصله زمانی محدود در دوران رشد حیوان، فرصت بروز دارند که به آن دوره حساس یا بحرانی[۱۴] می‌گویند (ماسن و همکاران، ۱۳۸۰). لورنز نخستین کسی بود که اظهار داشت نقش پذیری در حین یک دوره حساس روی می دهد (خالدیان، ۱۳۸۹). نقش پذیری الگوی عملی تثبیت شده است که بعد از تولد در اردک، غاز، مرغ و بعضی دیگر حیوانات دیده می شود. جوجه اردک از تخم درآمده به دنبال هرشیء در حال حرکتی که می بیند راه می افتد. لورنز با مشاهده جوجه      اردک های از تخم درآمده به این نتیجه رسید که ارگانیزم برای نزدیک شدن به دیگری        برنامه ریزی شده است. جانور در صورتی که در حین یک زمان ویژه و در ابتدای زندگی خود چیزی را ببیند و او را تعقیب کند، به آن دلبستگی خواهد یافت. اگر او فردی را قبل یا پس از آن دوره حساس ببیند دلبستگی شکل نخواهد گرفت. از نظر او این عمل باعث حمایت نوزاد          می شود (وفائیان، ۱۳۸۵). نظریه کردارشناسی، دلبستگی را پیوند عاطفی نوزاد به مراقبت کننده به صورت پاسخ تکامل یافته ای می داند که به بقا کمک می کند (برک، ۱۳۸۸).

۲-۲-۱۳-۵-۷- نظریه شناختی

بر طبق نظریه شناختی، شکل گیری دلبستگی تا حدود زیادی به سطح شناختی کودکان وابسته است. قبل از ایجاد دلبستگی، کودک باید بتواند اشخاص آشنا را از غیر آشنا یا غریبه متمایز می سازد. او در عین حال باید به شکل گیری مفهوم پایداری شیء دست یافته باشد، چرا که در واقع مبنای رابطه با شخص که هر زمان از دیده پنهان شود وجود نداشته باشد دشوار است. بنابراین شاید تصادفی نباشد که دلبستگی ها نخستین بار در سن ۹-۷ ماهگی ظاهر می شوند. دقیقاً زمانی که کودکان شروع به نشان دادن شواهد آشکار پایداری شیءمی کنند (بایوکام[۱۵]، ۲۰۰۲).

باری لستر[۱۶] و همکارانش  (۱۹۷۴) این فرضیه را با گرفتن آزمون پایداری شیء از کودکان ۹ ماهه آزمون کردند. آنها دریافتند که ۹ ماهه هایی که نمره پایداری شیء بالایی گرفتند از (زیر مرحله ۴ یا بالا تر) تنها زمانی که از مادرانشان جدا شدند اعتراض کردند در حالی که ۹ ماهه هایی که نمرات پایینی گرفتند (در زیر مرحله ۳ یا پایین تر) از هر « اعتراض جدایی» شواهد کمی نشان دادند. بنا براین به نظر می رسد که تنها کودکان ۹ ماهه ی از لحاظ شناختی در سطح بالا، یک دلبستگی  اولیه (به مادرانشان) شکل دادند که این نشان دهنده ی این است که زمان این     مرحله ی مهم عاطفی تا اندازه ای به سطح پایداری شیء کودک بستگی دارد ( به نقل از شافر، ۲۰۰۰).

۲-۲-۱۳-۵-۸- نظریه آدلر

آدلر(۱۹۶۵) بیان می کند که این تنها کودک نیست که نیازمند مادر است، بلکه مادر نیز احتیاج مبرم به کودک دارد. در آن حال که مادر به ظهور اولین نیازهای عاطفی کودک- طیفی که بعدها به احساس همبستگی و تعاون می پیوندد- پاسخ می دهد، خود نیز بسیار زود، با ابراز محبت متقابل روبه رو می شود، در نتیجه رضایت خاطری فراهم می گردد که سعادت مادرانه، پیوسته از آن در تزاید است. به بیان بهتر مادر باید در برداشتهای عاطفی کودک، به عنوان پشتوانه امنیت خاطر و جلب اعتماد او قرار گیرد. اهمیت رابطه اولیه با مادر در نظریه آدلر به حدی است که
می گوید: « ما به ظن قوی باید شکر گزار برقراری حس رابطه با مادر باشیم که سهم بزرگی از احساس همبستگی آدمی را می سازد و بدین وسیله پایه اساسی فرهنگ را بنیان می نهد» و یا   می توان به این نکته در روانشناسی فردی اشاره کرد که مادر در برابر کودک وظیفه ای دو سویه دارد: نخست با ابراز محبت به کودک، باید توجه و تمایل احساس نزدیکی را در او رشد دهد و سپس مادر باید عامل انتقال این احساس به دیگر اعضای خانواده شود (هافمن[۱۷]، ۱۹۹۴؛ به نقل از یوسفی، ۱۳۸۹).

در دیدگاه آدلر مفهوم علاقه اجتماعی از مفاهیم کلیدی است که به طور ضمنی حاکی از وجود پدیده دلبستگی دارد. آدلر، علاقه اجتماعی را شاخص سلامت روان می داند. آدلر نقل      می کند که اگر به احساس تعلق ما انسانها بی توجهی شود، دچار اضطراب خواهیم شد و تنها در صورت اتحاد با دیگران است که می توانیم در برابر مشکلات جسورانه عمل کنیم. او به اهمیت وجود ارتباط با دیگران در سه سطح به عنوان سه تکلیف یاد می کند که عبارتند از دوستی، صمیمیت و مشارکت (کوری[۱۸]، ۱۳۸۵).

۲-۲-۱۳-۵-۹- نظریه اشپیتز

اشپیتز (۱۹۶۰) معتقد بود که نوزادان بعد از تولد از نظر روان شناختی در حالتی به سر می‌برند که خود را جدا از محیط نمی دانند. در واقع محیط را جزئی از بدن خود می پندارند و در این زمان «PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)» مادر را به عنوان قسمتی از خودشان دریافت می کنند. همچنین وابستگی شیء را اینطور توصیف کرد که نوزاد به شخصی که به او غذا می دهد، حمایتش می کند و از او مراقبت می نماید دلبسته می شود. دلبستگی کودک به مادرش ناشی از ساختار ثبات روانی شیء لیبیدوئی او است که تا ۸ ماهگی طول می کشد. بعد از ۸ ماهگی نوزاد، مادر را برای ارضاء لیبیدوئی خویش ترجیح می دهد. اشپیتز اثر جدایی بلند مدت بین مادر و نوزاد و           گرسنگی هیجانی[۱۹] نوزاد در غیاب مادر مراقبت کننده اش را مورد مطالعه قرار داد (خوشابی و ابوحمزه، ۱۳۸۶).

۲-۲-۱۳-۵-۱۰- نظریه ماهلر[۲۰]

ماهلر روان پزشک و روان تحلیل گر کودک با بهره گرفتن از روشی دقیق و پیچیده به بررسی تعامل کودک و مادر در سه سال اول زندگی پرداخته است . در نظریه ی ماهلر به وضوح می توان به تأکید او بر پیوند عاطفی مادر – کودک که از همان نخستین ماه های زندگی هویدا است و به نقش سرنوشت ساز مادر در تحول عاطفی کودک پی برد. ماهلر (۱۹۷۷-۱۹۷۹)  در خلال سه سال اول زندگی کودک، سه مرحله متوالی را متمایز می کند : مرحله در خود ماندگی(اوتیسم) بهنجار، مرحله مبتنی بر همزیستی بهنجار، مرحله جدایی - تفرد که خود به چند بخش در هم تنیده تقسیم شده است (دادستان، ۱۳۷۸).

در مرحله در خود ماندگی بهنجار که تقریباٌ چهار هفته طول می کشد نوزاد واجد گرایش فطری به کنش وری نباتی و احشایی است.  وی نسبت به عامل مادرانه  هشیار نیست و حتی    نمی تواند کوشش های خود را در تقلیل تنش ها از کوشش هایی که از سوی مادر به عمل       می آیند، متمایز کند. مادرگری به تدریج انرژی را از درون به سوی پیرامون تسهیل می کند و حساسیت نسبت به محرک های بیرونی را افزایش می دهد. این مرحله با شکسته شدن پوسته در خودماندگی متمایز می گردد (دادستان، ۱۳۷۸).

مرحله مبتنی بر همزیستی در ماه دوم زندگی آغاز می شود و در حدود ۹ تا ۱۲ ماهگی پایان می یابد. در این مرحله همه چیز به گونه ای است که انگار کودک و مادر در درون مرز های مشترک، واحد دو تایی توانایی را تشکیل می دهند. در این مجموعه کودک در حالت وابستگی مطلق و مادر در حالت وابستگی نسبی قرار دارد. اما بر اساس تجربه ی تکرار و تجربه ی وابسته به رد های حفظی، موضوع جزئی که فقط توانایی ارضاء نیاز ها را داشت در حدود شش ماهگی    جنبه ای خاص می‌یابد (دادستان، ۱۳۷۸).

مرحله جدایی – تفرد از حدود۱۰-۸ ماهگی آغاز می شود و تا حدود ۳-۲ سالگی ادامه
می یابد و تابع دو خط تحول است. یکی از این خطوط به جدایی  منتهی می گردد و تحول     تمایز یافتگی و جدایی از مادر را انشان می دهد و خط دیگر به تفرد منتهی می گردد و تحول کنش های مستقل مانند ادراک، حافظه و ظرفیت های شناختی را نمایان می سازد (دادستان، ۱۳۷۸).

ماهلر شکست کودک را در گذر از مراحل تحول بهنجار و یا واپس روی را به مراحل پیشین که پیامد عدم انطباق رفتار های جسمانی و هیجانی مادر  با تحول کودک است، عامل در خودماندگی و روان گسستگی مبتنی بر همزیستی می داند. در نظریه ی ماهلر، محیطی که مادر معرف آن است ضامن مؤفقیت بهنجار این فرایند است. چنین فرایند تحولی در نظریه دلبستگی نیز مشاهده می شود. بر اساس این نظریه رابطه ی کودک – مادر در  فرایند تحول کودک بر مبنای رشد دلبستگی بهنجار و در نهایت رشد سالم کودک خواهد ماند (دادستان، ۱۳۷۸).

[۱]-Harrris

[۲]-Crain

[۳]- Ana Freud

[۴]- pleasure principle

[۵]- anaclitic relation

[۶]- object consistency

[۷] -Ericsson

[۸]- drive

[۹]- primary reinforcement

[۱۰]- secondary reinforcement

[۱۱]- Hetrington & Park

۲-fixed action patternes

۳-releaser

[۱۴]- criecal period

[۱۵]-Baucam

[۱۶]- Barry Lester

[۱۷]- Hoffman

[۱۸]-Corey

[۱۹]- emotional starvation

[۲۰]-Mahler

نظریه ملانی کلاین[۱]

طبق نظر ملانی کلاین رابطه بین مادر و کودک از همان آغاز بدین شکل است که نوزاد با تخیلات پرخاشگرانه و مخرب روبه رو می شود. برای مثال نوزاد تصور می کند مادری که نیازهای او را برآورده می سازد یک « مادر خوب» است در حالی که مادری که برای او محدودیت ایجاد  می کند « مادر بدی» است. برای مثال اگر نوزاد، برای ارضای نیازهایش از جانب مادر احساس ناکامی کند، یعنی مادر نتواند نیازهای او را ارضاء کند، دچار خشم می گردد. خیال بافی های این کودک بیشتر پرخاشگرانه است و احساس جدایی از مادر می کند و مضطرب می شود. او همچنین از این رویا های پرخاشگرانه خود می ترسد و آن را به مادرش نشان نمی دهد زیرا می ترسد که او را از دست دهد. در نتیجه سعی می کند علاقه خود را به قسمت خوب مادرش افزایش دهد، بنابراین احساسات نمادینی برای خود ایجاد و آنها را در حافظه ذخیره می کند. با این روش او    می تواند با احساس ترس، غم و وابستگی و درماندگی خود درمورد از دست دادن مادر خوب فائق آید (کلاین، ۱۹۳۳؛ به نقل از یوسفی، ۱۳۸۹).

۲-۲-۱۳-۵-۱۲- نظریه کارن هورنای

کارن هورنای نظریه روان رنجوری را براساس اضطراب اساسی[۲] دوران کودکی ارائه کرد و اظهار نمود زمانی که والدین نتوانند رابطه گرم و عاطفی را برای کودک فراهم آورند، کودک دچار اضطراب اساسی می شود، کودک در چنین شرایطی باید روش هایی را پیدا کند تا بتواند با دنیای اطرافش مقابله کند و کنار بیاید، بنابراین راهکارهایی را برای خود گسترش می دهد که در اوایل زندگی انتخاب کرده است. یک کودک ممکن است به سمت مردم، در مقابل مردم یا دور از مردم حرکت کند. در نوع اول کودک درماندگی خود را می پذیرد و علیرغم ترس هایش تلاش می کند تا در برابر دیگران پیروز شود و به آنها تکیه کند. در راهکار دوم، کودک نسبت به آنها احساس خصمانه پیدا می کند و سعی می کند با مردم بجنگد. در راهکار سوم نه به مردم تعلق پیدا       می کند و نه با آنها می جنگد، بلکه سعی می کند از آنها دورتر شود. در واقع دو دسته اول راهکارهای هورنای، از نوع الگوهای دلبستگی ناایمن و سومین راهکار شبیه الگو اجتنابی[۳] است (خوشابی و ابوحمزه، ۱۳۸۶).

۲-۲-۱۳-۵-۱۳- نظریه هارلو

هارلو از جمله کسانی است که در نظریه های مربوط به کاهش سائق زیستی شواهدی ارائه داد. هارلو و همکارانش تعدادی بچه میمون را مورد آزمایش قرار دادند و آنان را با نمونه جدیدی از رابطه مادر و فرزندی روبرو کردند: تماس بدنی و احساس آرامش. در بعضی از مطالعات، بچه
میمون ها در قفسی که دو نوع مادر مصنوعی در آن بود، قرار داده شدند. یکی از مادران از سیم ساخته شده بود و کودک می توانست از پستانکی که به سینه مادر نصب شده شیر بخورد. مادر دیگر با پوششی نرم پوشانده شده بود ولی غذایی به کودک نمی داد. بچه میمونها برخلاف      پیش بینی نظریه روان کاوی و رفتارگرایی بیشتر مادر پارچه ای را بغل می کردند، فقط هنگامی به مادر سیمی اعتنا می کردند که گرسنه بودند و وقتی که بچه میمون از چیزی مثلاً یک حشره    می ترسید به طرف مادر پارچه ای می رفت و آن را بغل می کرد، گویی به او احساس امنیت بیشتری می داد. لااقل برای این پستانداران ابتدایی، لذتی که غذا به همراه داشت عامل اصلی دلبستگی بین مادر و فرزند نبود (خوشابی و ابوحمزه، ۱۳۸۶).

۲-۲-۱۳-۵-۱۴- نظریه دونالد وینی کات[۴]

دونالد وینی کات (۱۹۷۱-۱۸۹۶) یک متخصص اطفال انگلیسی بود. وی نظریه ای منظم درباره  روابط شیء داد و مثل مارگارت ماهلر مشاهدات زیادی در خصوص رابطه طفل و مادر انجام داد (شارف[۵]، ۱۳۸۱).

وینی کات از جمله روان تحلیل گرانی است که به شدت بر اهمیت وابستگی و پیوند متقابل مادر- کودک تأکید می کند. او معتقد است که در آغاز نوزاد بدون مادر وجود ندارد و نیروی فطری وی بدون مراقبت های مادرانه متجلی نمی شود. وینی کات بر نقش مادر و نحوه پاسخ گویی او به کودک اهمیت بسیار زیادی قائل است. او معتقد است که مادر در وهله نخست دستخوش حالتی است که آن را « دل مشغولی مادرانه ی نخست» می نامد. اما مادر بعدها این حالت نخستین را فراموش می کند و سرانجام می پذیرد که دیگر ضرورت ندارد که رضامندی کامل کودک خود را فراهم آورد و در نتیجه به صورت مادری « نسبتا خوب» در می آید (دادستان، ۱۳۷۸).

یکی از واکنش های مادر کنش آینه ای است. از دیدگاه وینی کات، مادر نقش آینه را در مقابل کودک خود ایفا می کند. این سخن بدان معنا است که «من» مادر به منزله تکیه گاهی برای«من»کودک است. وینی کات درکنش مادرانه سه نقش را از یکدیگر متمایز می کند:

۱-در بغل نگه داشتن[۶]

۲-در مهار خود داشتن[۷]

۳-ارائه شی

وینی کات مراحل تحول رابطه ی کودک – مادر را ترسیم کرده و سه مرحله را در این زمینه متمایز می کند: مرحله ی « وابستگی مطلق» که مرحله درهم آمیختگی کامل مادر- نوزاد است. مرحله ی« وابستگی نسبی» که در خلال این مرحله کودک تدریجاً از مادر متمایز می شود و
مرحله ی حرکت در جهت استقلال و اجتماعی شدن که در خلال آن کودک به سوی استقلال گام برمی دارد. وینی کات نیز مانند بالبی به نقش محرومیت و جدایی از موضوع دلبستگی تأکید کرده و آن را عامل مشکلات روانی کودک می داند (دادستان، ۱۳۷۸).

۱-Melanie Klein

[۲]- basic anxiety

[۳]- avoidant

۱-Winicatt

۲- Sharf

[۶]- holding

[۷]- handing

نظریه سالیوان[۱]

سالیوان (۱۹۴۶-۱۸۹۲) بر این باور است که نیاز نوزاد به محبت و عطوفت مشتمل بر
دسته ای از تنش ها ست که اغلب آنها ریشه در عدم تعادل در جهان فیزیکی و شیمیایی درون و بیرون نوزاد دارند که بر آورده شدن، نیاز به درگیر شدن و روابط نزدیک بین فردی دارند. او همچنین بیان کرد که یکی از نیاز ها جزء نیاز های فیزیکی و شیمیایی نیست و آن نیاز به ارتباط است. نیاز بنیادین انسان برای برقراری ارتباط با مراقبان که آن نیز بستگی دارد به تنش های نوزاد و دیگران. مراقب بر اساس تنش های خود و نوزاد  اقدام به برآورده کردن نیاز های او می کند. سالیوان معتقد است که  که نوزاد پرورندان آنچه را که او شخصیت بخشی زود هنگام نام           می نهد آغاز می کند. در دنیای سالیوان شخصیت بخشی این چنین تعریف می شود : بازنمایی تجارب نوزاد با دیگران در محیط مراقبت. این شخصیت بخشی بر دو نوع بنیادین است؛ تجارب رضایت بخش با دیگران یا عدم رضایت بخش با دیگران (ابراهیم نژاد، ۱۳۹۰).

۲-۲-۱۳-۵-۱۶- نظریه مازلو[۲]

آبراهام مازلو در سلسله مراتبی که برای نیازها ی آدمی قائل است، نیاز به امنیت را به عنوان دومین نیاز و پس از نیاز به خوراک، بر می شمارد. هم چنین در میان نیاز های برتر نیز نیاز انسان به متعلق بودن و دوست داشته شدن را مطرح می کند. به این ترتیب می توان گفت نیروی دلبستگی در نظریه مازلو نیز به نوعی مورد توجه خاص بوده است (شولتز و شولتز، ۱۳۸۸).

۲-۲-۱۳-۵-۱۷- نظریه دلبستگی بالبی

بالبی(۱۹۹۰-۱۹۰۷) روان پزشک و روان تحلیل گر انگلیسی از همان ابتدا به زمینه رشد و تحول و پیامدهای آن توجه نشان داد. در محدوده روان شناسی معاصر، مطالعه اثر تجارب اجتماعی اولیه اغلب با ارجاع به مفهوم دلبستگی او ذکر می شود (بطلائی، ۱۳۸۷).

بالبی با بهره گرفتن از نظریه های کردارشناسی، نظریه سیبرنیتیک و اطلاعات،                 روان تحلیل گری، روان شناسی تجربی، نظریه های یادگیری، روان پزشکی و رشته های مرتبط، پایه های نظری و سرفصل های اصلی دلبستگی را در مجموعه سه جلدی معروف خود با نام دلبستگی و فقدان (بالبی، ۱۹۷۳؛ بالبی، ۱۹۸۰؛ به نقل از مظاهری، ۱۳۷۷) ارائه نمود. اما نظریه او را بیشتر تلفیقی سه گانه از مفاهیم روان تحلیل گری، کردارشناسی و روان شناسی شناختی      می دانند (اتکینسون و همکاران، ۱۳۸۷).

فکر اصلی نظریه دلبستگی بالبی از آنجا آمد که او مشاهده نمود که کودکان و نوزادان هنگام جدا شدن از مراقب اصلی خود، یک سلسله پاسخ های جهانی ارائه می کنند که در طول زمان به صورت ثابت آشکار می شود؛ شکایت (از طریق گریه کردن، چنگ زدن، اضطراب ) و رفتارهای جستجو گرایانه که همراه با ناامیدی (آشفتگی در خواب، کاهش اشتها، عدم فعالیت و افسردگی) و سرانجام فاصله گرفتن (ایجاد فاصله عاطفی و جدایی جسمانی از مراقب) دنبال      می شود (جانسون و ویفن، ۱۳۸۸). بالبی و اینسورث، روانشناسی تحلیلی، قوم شناسی، روانشناسی رشد و روانشناختی را با یکدیگر ترکیب کرده و نظریه دلبستگی را مطرح نمودند (میکالینسر و شیور، ۲۰۰۳).

بالبی در تلاش برای ایجاد مفاهیمی که بیشتر با نظریه های قوم شناسی و روان شناسی شناختی همخوان باشد، مفهوم سیستم رفتاری را از قوم شناسی عاریه گرفت. سیستم رفتاری برنامه ای، گونه ای جهانی[۳]، زیست شناختی و عصبی است که رفتار را به گونه ای سازمان می دهد که شانس بقا و تولید مثل افراد را علی رغم الزامات و خطرات اجتناب ناپذیر محیطی افزایش
می دهد (میکالینسرو شیور، ۲۰۰۷). در نظریه دلبستگی، دلبستگی به عنوان ارتباط عاطفی بین دو فرد، مفهوم سازی شده است (هولیست و میلر[۴]، ۲۰۰۵).

به طور کلی در نظر بالبی چند نکته مهم باید در نظر گرفته شود:

الف) دو تأثیر مهم بر نظریه وی شامل روان تحلیل گری (تأثیر محرومیت) و کردارشناسی (رفتارهای ذاتی و انطباقی دلبستگی) است که دو نسخه از نظریه او وجود دارد یکی فرضیه محرومت از مادر (ابتدا دهه ۱۹۵۰) و نظریه دلبستگی (انتهای دهه ۱۹۶۰).

ب) نظریه دلبستگی، چگونگی برنامه ریزی فطری نوزاد و مراقب را برای برقراری دلبستگی توصیف می کند.

ج) این نظریه هم بر نتایج مثبت دلبستگی و هم پیامدهای منفی فقدان یا از دست دادن تأکید دارد.

نظریه بالبی درباره محرومیت از مادر تحت تأثیر آموزش او در روان تحلیل گری فروید بود. در این فرضیه عنوان شده است که این مفهوم بالبی و مفهوم محرومیت دهانی فروید در یک راستا و بطور موازی هستند چرا که هر دو به پیامدهای منفی قابل پیش بینی در بزرگسالی منتهی
می شوند (فلاناگان، ۱۹۹۹).

در نظریه دلبستگی، بالبی هماهنگ با نظریه پردازان قبلی خود، قائل به وجود نیازهای نخستین و ضروری برای ارضاء (مثلا نیاز تغذیه) است. وی این نکته را مورد تأیید قرار می دهد که افزون بر نیازهایی که تا کنون به عنوان نیازهای نخستین در فرد آدمی شناسایی شده اند،یک نیاز دیگر نیز وجود دارد که تاکنون آن را ثانوی می پنداشتند و آن نیاز دلبستگی است. بی همتایی و بدیع بودن مفهوم دلبستگی در نظام بالبی، بیان این فرضیه است که نیاز دلبستگی یک نیاز نخستین است. یعنی از هیچ نیاز دیگری مشتق نشده است و نیازی اساسی برای تحول شخصیت است. بدین سان بالبی از فروید که نیازها را تنها، نیاز بدنی می داند فاصله می گیرد، چرا که در نظر فروید، دلبستگی کودک، یک کشاننده ثانویه که بر نیاز نخستین به تغذیه متکی است،       می باشد (منصور و دادستان، ۱۳۷۶؛ به نقل از بطلائی، ۱۳۸۷).

از طرف دیگر پژوهش های انجام گرفته از حیوانات، پایه رشد و تحول نظریه بالبی است. لورنز، کنراد[۵]، هارلو وهایند، بالبی را بسیار تحت تاثیر خود قرار داده اند (فلاناگان، ۱۹۹۹).

بالبی عنوان می کند که کودک با نشان دادن استیصال و همچنین علاقه به مادر به دنبال حمایت از جانب مادر و ایجاد امنیت می باشد (بالبی، ۱۹۶۹). دلبستگی بین مادر و کودک یک نوع سازگاری رفتاری است و افراد هرگز این سازگاری را از دست نمی دهند. آنها به دلبستگی اولیه خود ادامه داده و دلبستگی های جدید را به چهره های دیگر در طول زندگی شکل                 می دهند (کاسیدی، ۱۹۹۹؛ به نقل از نصوحیان، ۱۳۹۱).

تحقیقات نشان می دهد که نوزادان و کودکان می توانند به هر دو والد یامراقبان جانشین آنها دلبستگی پیدا کنند (بالبی، ۱۹۶۹).

بنابراین نظریه دلبستگی را بی شک بایستی یکی از برجسته ترین دستاوردهای روانشناسی معاصر به حساب آورد. نظریه ای که فرایند شکل گیری و قطع شدن پیوندهای عاطفی را توضیح می دهد و در این میان امروز نظریه دلبستگی بالبی به عنوان توجیه غالب در روانشناسی باقی مانده است (مظاهری، ۱۳۷۷).

[۱]- Salivan

[۲]- Maslow

[۳]-species- universal

[۴]-Hollist & Miller

[۵]- Konrad