در یخچال در طول دوره 40 روزه نمونهبرداری تغییر نشان نداد (05/0<P). چربی کل فقط در سوسیسهای تیمار مینس کاهش یافت (05/0>P). رطوبت تحت فشار و آب آزاد شده در همه تیمارها روند افزایشی را با گذشت زمان آشکار نمود. سوسیسهای تهیه شده از مینس بیشترین میزان سختی را دارا بودند (05/0>P). سوسیسهای تهیه شده از مینس نسبت به سوسیسهای تهیه شده از مینس شسته و سوریمی، طی دوره نگهداری در یخچال و فریزر، دارای مقادیر بیشتری ازت تام فرار، تیوباربیتوریک اسید و اسیدهای چرب آزاد بودند (05/0>P). تعداد باکتری در کلیه زمانهای نمونهبرداری در این تحقیق صفر بود. فرایند شستشو در سوسیسهای نگهداری شده در یخچال در تیمار مینس شسته و سوریمی موجب افزایش روشنایی و کاهش قرمزی و زردی طی زمان گردید (05/0>P). ارزیابی حسی بیانگر مقبولیت بیشتر سوسیسهای تیمار مینس نسبت به سایر تیمارها بود. بهطور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که فرایند شستشو موجب کاهش کیفیت و مقبولیت سوسیس ماهی کپور نقرهای میگردد و فقط روند پیشرفتِ شاخصهای شیمیایی فساد را کند میکنند.
واژههای کلیدی: سوسیس ماهی، مینس، مینس شسته، سوریمی، کپور نقرهای
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
1- مقدمه و کلیات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1
1-1 اهمیت و ارزش تغذیهای آبزیان………………………………………………………………………………………………………………………. 1
1-2 کپور نقرهای و اهمیت آن……………………………………………………………………………………………………………………………….. 2
1- 3 محصولات جنبی آبزیان………………………………………………………………………………………………………………………………… 3
1-4 فرآوردههای گوشتی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4
1-4-1 سوسیسهای حرارتدیده………………………………………………………………………………………………………………………….. 5
1-4-2 سوسیسهای خام………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6
1-5 سوسیس ماهی و تاریخچه آن………………………………………………………………………………………………………………………….. 6
1-5-1 مواد تشکیل دهنده سوسیس ماهی………………………………………………………………………………………………………………. 7
1-1-5-1 گوشت ماهی…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7
1-6 مکانیسم تولید سوسیس………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8
1-6-1 مینسِ ماهی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9
1-6-2 سوریمی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 10
1-7 کیفیت مغذی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 11
1-8 نگهداری در یخچال………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12
1-9 نگهداری در فریزر………………………………………………………………………………………………………………………………………… 12
1-10 فرضیهها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 13
1-11 هدف………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 14
فصل دوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
2- بررسی منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15
2-1 مطالعات انجام شده پیرامون مبحث سوسیس و کیفیت مغذی……………………………………………………………………………… 15
2-1-1 ترکیبات شیمیایی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15
2-1-2 بافت………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 17
2-1-3 رنگ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 18
2-1-4 اسید چرب……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19
2-1-5 ارزیابی حسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 20
2-2 مطالعات انجام شده پیرامون مبحث تغییرات کیفی در طی دوره نگهداری……………………………………………………………. 22
2-2-1 رطوبت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23
2-2-2 چربی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 24
2-2-3 آب آزاد شده…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 24
2-2-4 رطوبت تحت فشار………………………………………………………………………………………………………………………………….. 25
2-2-5 ارزیابیهای بافتسنجی……………………………………………………………………………………………………………………………… 25
2-2-6 pH…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 26
2-2-7 میزان ازت تام فرار……………………………………………………………………………………………………………………………………. 27
2-2-8 تیوباربیتوریک اسید…………………………………………………………………………………………………………………………………. 28
2-2-9 اسیدهای چرب آزاد…………………………………………………………………………………………………………………………………. 29
2-2-10 بررسیهای باکتریولوژیک……………………………………………………………………………………………………………………… 29
2-2-11 تغییرات رنگ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 31
2-2-12 ارزیابی حسی………………………………………………………………………………………………………………………………………… 32
فصل سوم…………………………………………………………………………………………………………………….
مواد و روشها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
3-1-مواد…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
3-1-1- مواد مصرفی………………………………………………………………………………………………………………………………………….
3-1-2- وسایل غیر مصرفی……………………………………………………………………………………………………………………………….
3-2 روشهای تولیدی…………………………………………………………………………………………………………………………………………
3-2-1 تهیه مینس ماهی………………………………………………………………………………………………………………………………………
3-2-2 تهیه مینس شسته……………………………………………………………………………………………………………………………………..
3-2-3 تهیه سوریمی……………………………………………………………………………………………………………………………………………
3-2-4 تهیه سوسیس………………………………………………………………………………………………………
3-3 روشهای اندازهگیری………………………………………………………………………………………………..
3-3-1 اندازه گیری رطوبت………………………………………………………………………………………………
3-3-2 اندازه گیری چربی کل…………………………………………………………………………………………….
3-3-3 اندازه گیری پروتئین ……………………………………………………………………………………………..
3-3-4 اندازه گیری pH…………………………………………………………………………………………………..
3-3-5 اندازه گیری خاکستر………………………………………………………………………………………………
3-3-6 اسید چرب…………………………………………………………………………………………………………
3-3-7 اندازه گیری نمک………………………………………………………………………………………………….
3-3-8 آب آزاد شده………………………………………………………………………………………………………
3-3-9 اندازه گیری میزان رطوبت تحت فشار (EM)………………………………………………………………..
3-3-10 بافتسنجی……………………………………………………………………………………………………….
3-3-11 اندازه گیری ترکیباته نیتروژنی فرار(TVN)…………………………………………………………………
3-3-12 آزمایش تیوباربیتوریک اسید (TBA)………………………………………………………………………..
3-3-13 اندازهگیری میزان اسیدهای چرب آزاد (FFA)……………………………………………………………..
3-3-14 اندازهگیری شمارش کلی باکتریها (TVC)………………………………………………………………..
3-3-15 رنگسنجی……………………………………………………………………………………………………….
3-3-16 ارزیابی حسی…………………………………………………………………………………………………….
3-4 روشهای آماری………………………………………………………………………………………………………
فصل چهارم………………………………………………………………………………………………………………….
نتایج………………………………………………………………………………………………………………………….
4-1 کیفیت مغذی…………………………………………………………………………………………………………..
4-1-1 کیفیت مغذی ماده خام……………………………………………………………………………………………
4-1-1-1 ترکیبات تقریبی………………………………………………………………………………………………..
4-1-1-2 ترکیب اسیدهای چرب………………………………………………………………………………………..
4-1-2 کیفیت مغذی سوسیسهای ماهی………………………………………………………………………………..
4-1-2-1 ترکیبات تقریبی و شاخصهای کیفی………………………………………………………………………..
4-1-2-2 ترکیبات اسیدهای چرب………………………………………………………………………………………
4-1-2-3 ارزیابی حسی…………………………………………………………………………………………………..
4-2 نتایج تغییرات کیفی در طی دوره نگهداری در یخچال و فریزر…………………………………………………
4-2-1 میزان رطوبت کل………………………………………………………………………………………………….
4-2-2 میزان چربی کل…………………………………………………………………………………………………….
4-2-3 میزان آب آزاد شده………………………………………………………………………………………………..
4-2-4 میزان رطوبت تحت فشار…………………………………………………………………………………………
4-2-5 خصوصیات بافتی………………………………………………………………………………………………….
4-2-5-1 سختی……………………………………………………………………………………………………………
4-2-5-2 انسجام…………………………………………………………………………………………………………..
4-2-5-3 فنریت……………………………………………………………………………………………………………
4-2-5-4 چسبناکی………………………………………………………………………………………………………..
4-2-6 میزان pH ………………………………………………………………………………………………………….
4-2-7 میزان ازت تام فرار………………………………………………………………………………………………..
4-2-8 میزان تیوباربیتوریک اسید………………………………………………………………………………………..
4-2-9 میزان اسیدهای چرب آزاد………………………………………………………………………………………..
4-2-10 خصوصیات رنگی……………………………………………………………………………………………….
4-2-10-1 میزان روشنایی………………………………………………………………………………………………..
4-2-10-2 میزان قرمزی…………………………………………………………………………………………………..
4-2-10-3 میزان زردی……………………………………………………………………………………………………
4-2-10-4 میزان تهرنگ………………………………………………………………………………………………….
4-2-10-5 میزان فام………………………………………………………………………………………………………
4-2-10-6 میزان سفیدی………………………………………………………………………………………………….
4-2-10-7 شاخص قرمزی……………………………………………………………………………………………….
4-2-11 شمارش و بررسیهای میکروبی و کپک و مخمر…………………………………………………………….
4-2-12 ارزیابی حسی…………………………………………………………………………………………………….
4-2-12-1 ارزیابی حسی طی مدت نگهداری سوسیسها در یخچال………………………………………………
فصل پنجم……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
بحث و نتیجهگیری………………………………………………………………………………………………………….
5-1- کیفیت مغذی…………………………………………………………………………………………………………
5-2 تغییرات کیفی سوسیس ماهی در طی دوره نگهداری…………………………………………………………….
جمعبندی نهایی……………………………………………………………………………………………………………..
پیشنهادات اجرایی…………………………………………………………………………………………………………..
پیشنهادات پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………
فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 4-1 ترکیبات تقریبی مینس، مینس شسته و سوریمی ماهی کپور نقرهای…………………………………….
جدول 4-2 ترکیبات اسیدهای چرب در مینس، مینس شسته و سوریمی ماهی کپور نقرهای (درصد)……………
جدول 4-3 ترکیبات تقریبی و شاخصهای کیفی سوسیسهای ماهی تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی.
جدول 4-4 ترکیبات اسیدهای چربِ سوسیسهای ماهی تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی (درصد)…..
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل 4-1 ارزیابی حسی سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی……………
شکل 4-2 تغییرات میزان رطوبت کل در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-3 تغییرات میزان رطوبت کل در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-4 تغییرات میزان چربی کل در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-5 تغییرات میزان چربی کل در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-6 تغییرات میزان آب آزاد شده از سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-7 تغییرات میزان آب آزاد شده از سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-8 تغییرات میزان رطوبت تحت فشار در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-9 تغییرات میزان رطوبت تحت فشار در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-10 تغییرات میزان سختی بافت در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-11 تغییرات میزان انسجام بافت در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-12 تغییرات میزان فنریت بافت در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-13 تغییرات میزان چسبناکی بافت در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-14 تغییرات میزان pH در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد
شکل 4-15 تغییرات میزان pH در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-16 تغییرات میزان ازت تام فرار در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-17 تغییرات میزان ازت تام فرار در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-18 تغییرات میزان تیوباربیتوریک اسید در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-19 تغییرات میزان تیوباربیتوریک اسید در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………….
شکل 4-20 تغییرات اسیدهای چرب آزاد در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-21 تغییرات اسیدهای چرب آزاد در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در فریزر 18- درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-22 تغییرات میزان روشنایی در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-23 تغییرات میزان قرمزی در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-24 تغییرات میزان زردی در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-25 تغییرات میزان تهرنگ در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-26 تغییرات میزان فام در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد
شکل 4-27 تغییرات میزان سفیدی در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-28 تغییرات شاخص قرمزی در سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-29 نتایج ارزیابی حسی ظاهر سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-30 نتایج ارزیابی حسی رنگ سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-31 نتایج ارزیابی حسی بافت سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-32 نتایج ارزیابی حسی بو سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-33 نتایج ارزیابی حسی مزه سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-34 نتایج ارزیابی حسی پذیرش کلی سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در یخچال 4 درجه سانتیگراد……………………………………………………………………………………………………………..
شکل 4-35 نتایج ارزیابی حسی ظاهر سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….
شکل 4-36 نتایج ارزیابی حسی رنگ سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….
شکل 4-37 نتایج ارزیابی حسی بافت سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….
شکل 4-38 نتایج ارزیابی حسی بوی سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….
شکل 4-39 نتایج ارزیابی حسی مزه سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر………………………………………………………………………………………………………………………….
شکل 4-40 نتایج ارزیابی حسی پذیرش کلی سوسیسهای ماهی کپور نقرهای تیمارهای مینس، مینس شسته و سوریمی در 18- درجه سانتیگراد فریزر……………………………………………………………………………………………………………..
فصل اول
1- مقدمه و کلیات
1-1 اهمیت و ارزش تغذیهای آبزیان
تغذیه مناسب از مقولههایی است که انسان معاصر پی به اهمیت آن برده و بر این اساس سعی میکند با استفاده از روشهای مناسبِ فرآوری، وضع تغذیه خود را بهبود ببخشد. یکی از منابع پروتئینهای حیوانی گوشت آبزیان و ماهی میباشد. ماهیها دارای مجموعهای از اسیدهای چرب چند غیراشباعی میباشند که در سالهای اخیر از نظر جلوگیری از بروز بیماریهای قلبیعروقی مورد توجه قرار گرفتهاند (سیدهو[1]، 2003). مطالعات فراوانی که در دهه اخیر در مورد روغن ماهی صورت پذیرفته است نشان داده است که وجود اسیدهای چرب اُمگا-3 در غذای روزانه انسان میتواند از طریق تاثیر بر فعالیتهای بیولوژیک باعث کاهش فشار خون، پایین آمدن لیپیدهای سرم و متعاقباً کاهش خطر بروز تصلب شرائین[2] و ترومبوز[3] گردد و در نتیجه مرگ و میرهای ناشی از سکتههای قلبی و مغزی را تا حد چشمگیری کاهش میدهد (کریستوز[4] و همکاران، 2005). علاوه بر این در تقویت چشم، مغز و ضریب هوشی کودکان، حفظ پوست و بافتها در افراد مُسن و افزایش طول عُمر و تثبیت کلسیم بدن و جلوگیری از پوکی استخوان (ترواتیل[5] و همکاران، 2008؛ به نقل از بلچیور[6] و واسکا، 2006)، کاهش فشار عصبی و دردهای قاعدگی در بانوان نقش دارد و حتی از دیگر نقشهای مصرف آبزیان میتوان به پیشگیری ابتلا به سرطان (سینه، پروستات و کولون) و دیابت اشاره نمود. با اینوجود بهدلیل رشد روز افزون جمعیت جهان، آبزیان یکی از منابع قابل اتکای بشر برای تامین پروتئین است (عادلی، 1387). براساس آمار انتشار یافته از سازمان خوارو بار جهانی[7] در سال 2006 میلادی، در سطح جهان 5/157 میلیون تن آبزی تولید و بهرهبرداری میگردد (سازمان خواروبار جهانی، 2006). بر اساس آمار منتشره متوسط سرانه مصرف آبزیان در جهان بهطور متوسط 6/16 کیلوگرم، در کشورهای در حال توسعه 5/14 کیلوگرم، در کشورهای توسعه یافته 7/23 کیلوگرم و در کشورهای کم درآمد با فقر غذایی 9/13 کیلوگرم میباشد. درحالیکه در کشور ایران بر اساس آخرین آمار (سال 1385) مصرف سرانهی 8 کیلوگرم نشان میدهد که بسیار پایینتر از متوسط جهانی میباشد.
1-2 کپور نقرهای و اهمیت آن
كپور نقرهای Hypophthalmichthys molitrix یکی از ماهیان پُر تولید و ارزان قیمت آب شیرین میباشد که بهواسطهی رشد سریع و مقاومت در مقابل استرس، بیماری و دستكاری بهطور گسترده پرورش و مصرف میشود (یانگجین[8] و همكاران، 2008). تولید این ماهی حدود 50 درصد تولید کل ماهیان گرمابی را مشمول میگردد. طبق آمار سازمان شیلات سال 1387، تولید این ماهی در کشور 61994 تُن بوده است که با رشد روزافزون آبزی پروری و تقاضا، این رقم همچنان رو به افزایش است. این ماهی همچون دیگر ماهیان پرورشی گرمابی در کشور ایران و سایر کشورها معمولاً بهصورت تازه و بدون هیچ گونه فرآوری مقدماتی و یا بسته بندی و عمدتا به شکل فله به بازار عرضه میگردد. این نحوه عرضه موجب آسیب دیدگی فیزیکی و کاهش کیفیت ماهیان پرورشی میگردد (یحیایی، 1375) و در نتیجه مصرف کنندگان تمایل کمتری به مصرف آن دارند (تروواتیل و همکاران، 2008). عرضه همزمان ماهیان پرورشی و دریایی به بازار مصرف، كم اهمیت بودن ماهی در رژیم غذایی مردم ایران و عدم شناخت كافی مردم نسبت به مصرف ماهیان پرورشی از دیگر عوامل عدم تمایل مصرفكننده ایرانی به استفاده از ماهیان پرورشی همچون ماهی کپور نقرهای میباشد. ماهی کپور نقرهای به لحاظ فرآوری در طبقهی ماهیان سفید گوشت قرار میگیرد و در صورت تازه بودن دارای طعم مناسبی میباشند. این ماهی بسیار ارزانتر از ماهیان دریایی بوده و استفاده از آن بهمنظور ماده اولیه فرآوردههای جنبی شیلاتی از نظر اقتصادی و در دسترس بودن مقرون به صرفه است (شویکلو، 1376).
1- 3 محصولات جنبی آبزیان[9]
از جمله معضلات مصرف آبزیان و مخصوصاً ماهی بوی گوشت ماهی، میزان چربی زیاد در بدن، اُفت سریع کیفی و سرعت بالای فساد آن (ارسلان و همکاران[10]، 2001) وجود استخوانهای بین عضلانی فراوان و دشواریِ مصرف آن، عدم تشخیص مناسب ماهی تازه توسط مصرف کنندگان (رضوی شیرازی 1، 1385)، عدم دسترسی به ماهی تازه در مناطق غیر شیلاتی، مشکلات پوست کندن و پاک کردن آن برای مصرف کنندگان، عدم تنوع شیوههای مصرف ماهی، عدم فرهنگ مصرف ماهی و بسیاری موارد دیگر میباشد. یکی از مهمترین راهکارهای افزایش سرانه مصرف آبزیان تولید فرآوردههای جنبی متنوع از آبزیان میباشد.
ظهور فرآوردههای جنبی شیلاتی در جهان روند تدریجی داشته و امروزه با تشکیلات جدیدتری رشد سریعتری را نشان میدهد (ترواتیل و همکاران، 2008).
فرآوردههای جنبی معمولاً به شکل آماده مصرف[11] تولید و توزیع میگردند. در این محصولات پروتئین ماهی با ترکیبات مختلف مثل پروتئینهای گیاهی مختلف از جمله نشاسته، آرد گندم و ادویهجات و غیره مخلوط گردیده و خمیر متشکله بر اساس هدف نهایی فرآوری محصول به فرم مطلوب شکلدهی میگردند (شویکلو[12]، 2008). از قرن 15 میلادی تولید فرآوردههای مختلف از گوشت ماهی در خاور دور، بهخصوص کشور ژاپن بهصورت سنتی رایج بوده و طی چند دهه اخیر تولید این فرآوردهها در سایر کشورها نیز رشد چشمگیری نشان داده است.
از جمله این فرآوردههای جنبی میتوان برگر ماهی، فیش فینگر[13]، سوسیس ماهی، خمیر ماهی، کوفته ماهی و بسیاری محصولات متنوع دیگر را نام برد. برخی از دلایل عمده رشد روز افزون این محصولات جنبی آبزیان را میتوان به شرح زیر برشمرد:
افزایش آگاهی مصرفکنندگان نسبت به ارزش غذایی آبزیان از نظر سالم بودن آن
توجه روز افزون نسبت به غذاهای آماده از قبیل ساندویچ، همبرگر، سوسیس و کالباس و غیره به لحاظ صرفهجویی در وقت
افزایش تنوع و طعم مناسبِ محصولات جنبی آبزیان با توسعهی تکنولوژی و ایجاد رغبت در مصرف کنندگان
توسعهی استفاده از نگهدارندههای شیمیایی
با بهرهمندی از مواد اولیهی ارزان قیمت و فرمولاسیونهای مناسب، محصولاتی با قیمت پایین و ارزش غذایی مناسب تهیه گردیده و میتواند در دسترس افراد با درآمدهای پایین و متوسط قرار گیرد.
بهمنظور تولید فرآوردههای جنبیِ آبزیان میتوان از ماهیان ریز جثه و یا ماهیانی که به هر دلیلی قابلیت مناسبی برای طبخ را ندارند، استفاده کرد و درنتیجه علاوه بر افزایش بهرهوری از کلیه سطوح زنجیره غذایی آبزیان ارزش افزوده مناسبی حاصل نمود (کاردوسو[14]، 2006؛ سازمان شیلات، 1385)
1-4 فرآوردههای گوشتی
فرآوردههای گوشتی، فرآوردههایی را مینامند که لااقل نیمی از آنها را گوشت تشکیل داده (رکنی، 1385) و حاوی نمک و چاشنی باشد (فلاحی، 1374). سوسیس یکی از معروفترین محصولات ارزش افزوده میباشد که در سالهای اخیر بیشتر شناخته شده است. سوسیس فرآوردهای میباشد که در آن گوشت طی فرایندهای مختلف به فرآوردهای تبدیل میگردد که دارای خواص حسی و شرایط نگهداری مطلوبتر و بهتر میباشد (ترواتیل و همکاران، 2008؛ به نقل از ساویک[15] 1985). بر اساس تعریف استاندارد ملی ایران سوسیس و کالباس عبارت است از: مخلوطی پایدار حاصل از گوشت دامهای کشتاری (شامل گاو، گوساله، گوسفند و مرغ)، چربی و آب که همراه با مواد دیگری در داخل پوششهای طبیعی و یا مصنوعی در شرایط مناسب پر شده و پس از طی فرایند حرارتی مناسب و سایر فرایندهای لازم برای مصرف خوراکی انسان آماده میگردد (استاندارد ملی ایران، 2303). سوسیس و کالباس[16] از نظر تکنولوژی تولیدی اختلاف شایانی با یکدیگر ندارند و مهمترین اختلاف آنها در قطر پوشش است که در کالباس بیشتر بوده و نیز میزان آب افزودنی در سوسیس بیشتر است (رکنی، 1385).
[1] Sidhu
2 Atherosclerosis
3 Thrombosis
[4] Christos
[5] Theruvathil
[6] Belechior and Vacca
[7] FAO (Food & Agriculture Organization)
[8] Yangjin
1 Fisheries by-product
[10] Arsalan