فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده 1
فصل اول: كلیات
1-1- مقدمه 2
1-2- ضرورت تحقیق 3
1-3- پرسش اصلی تحقیق (مسأله‌ی تحقیق) 3
1-4- بیان مسأله 4
1-5- پیشینه‌ی تحقیق 6
1-6- فرضیه ها 10
1-7- اهداف تحقیق 10
1-8- روش کار 10
1-8-1- نوع روش تحقیق 10
1-8-2- روش گرد‌آوری اطلاعات ( میدانی، کتابخانه‌ای و غیره ) 10
1-9- محدودیت های تحقیق 10
1-10- واژه شناسی موضوع بحث 11
1-10-1- معنای تشبه 11
1-10-1-1- الفاظ هم معنای با «تشبه» 12
1-10-1-2- التمثیل 12
1-10-1-3- المحاکاه 12
1-10-1-4- الاتباع 12
1-10-1-5- الموافقه 12
1-10-1-6- التأسّی 13
1-11- تشبه در اصطلاح فقها 13
1-12- معنای لغوی کفار 13
1-12-1- معنای كفر در لغت 13
1-12-2- معانی واژه «کفر» در احادیث 13
1-12-3- معنای واژه «کفر» در قرآن 14
1-12-4- کفر در اصطلاح فقها 15
1-13- معنای اصطلاحی كفار 16
1-14- اسلام 18
1-14-1- اسلام از نظر لغوی 18
1-14-2- اسلام از نظر اصطلاحی 18
1-15- نفی سبیل 20
1-15-1- بررسی واژه نفی سبیل در لغت 20
1-15-2- بررسی واژه‌ی سبیل در قرآن کریم 21
1-15-3- نفی سبیل از نظر اصطلاحی 21
1-16- تهاجم فرهنگی 21
1-16-1- تهاجم فرهنگی از نظر لغوی 22
1-16-2- تهاجم فرهنگی از نظر اصطلاحی 22
1-6-3- زمینه ها و عوامل تهاجم فرهنگی 23
فصل دوّم: تشبه به کفار از نظر قرآن کریم و مفسّران
2-1- آیه‌ی 115، سوره‌ی نساء 27
2-1-1- شأن نزول آیه‌ی 115 27
2-1-2- نظر مفسرین در مورد این آیه 28
2-1-3- نکته ها و پیام ها 31
2-2- آیه‌ی 49 سوره‌ی مائده 32
2-2-1- شأن نزول 32
2-2-2- نظر مفسرین در مورد این آیه 33
2-2-3- پیام ها و نکته ها 37
2-3- سوره‌ی آل عمران: آیه‌ی 149 38
2-3-1- شأن نزول 38
2-3-2- نظر مفسرین در مورد این آیه 39
2-3-3- نکته ها و پیام ها 41
2-4- سوره‌ی یونس، آیه‌ی 35 42
2-4-1- شأن نزول 42
2-4-2- نظر مفسرین در مورد این آیه 42
2-4-3- نکته ها و پیام ها 44
2-5- آیات تحریم دوستی با کفار 44
2-6- طهارت یا نجاست اهل کتاب 46
2-6-1- دلائل قائلان به نجاست اهل کتاب 46
2-6-1-1- آیه‌ی 28 سوره‌ی توبه 46
2-6-1-2- آیه‌ی 28 سوره‌ی انعام 48
2-7- دلائل قائلان به طهارت اهل کتاب 49
2-7-1- آیه ی 5 سوره ی مائده 49
2-7-2- روایات 51
2-8- جمع بندی و نتیجه‌گیری 52
فصل سوم: تشبه به کفار در روایات معصومین (ع)
3-1- تشبه به کفار در عبادت 54
3-2- تشبه به کفار در غیر عبادت 56
3-2-1- شبه به کفّار در پوشش 57
3-2-1-1- روایات دارای شمول عام 57
3-2-1-2- روایات خاصّ 58
3-2-2- تشبه به کفّار در آرایش 61
3-2-2-1- روایات عام 61
3-2-2-2- روایات خاص 61
3-2-3- تشبّه به کفّار در آداب و رسوم 64
3-2-3-1- روایات عامّ 64
3-2-3-2- روایات خاص 64
3-2-4- روایاتی که در مورد غذا و پوشاک آمده است 64
3-2-5- روایتی که در مورد «جارو کردن بیرونی منزل» وارد شده است 66
3-3- دیدگاه فقها و مراجع تقلید در مورد تشبه به کفار 67
3-4- جمع بندی و نتیجه گیری 68
فصل چهارم: قواعد فقهی حاکم بر روابط مسلمانان و کفار
4-1- قاعدهی نفی سبیل 70
4-2- ضرورت قاعدهی نفی سبیل 71
4-3- مدارک و مستندات حجیت قاعدهی نفی سبیل 72
4-3-1- آیه‌ی 141 سوره‌ی نساء 72
4-3-1-1- نظر مفسرین در مورد این آیه 72
4-3-2- حدیث اعتلاء 76
4-3-3- اجماع 78
4-3-4- تسالم اصحاب 78
4-3-5- عقل 79
4-3-6- مناسبت حکم و موضوع 79
4-4- موارد تطبیق قاعده 79
4-4-1- ذلت و عدم جواز اجار ه ی مسلم بر کافر 79
4-4-2- عدم جواز ازدواج با مرتد ملی و فطری 80
4-4-3- عدم جواز ولایت کافر بر مسلمان 80
4-4-4- عدم جواز تولیت کافر بر اوقاف مسلمانان 80
4-4-5- عدم ثبوت حق شفعه برای کافر 80
4-4-6- عدم جواز تزویج زن مسلمان با کافر 80
4-4-7- بطلان نکاح با ارتداد مرد 81
4-4-8- سقوط حق قصاص 81
4-5- نقش قاعدهی نفی سبیل در مبارزه با استعمار 81
4-5-1- حکم جهاد و بسیج عمومی اسلامی علیه انگلیس 81
4-5-2- حکم جهاد علیه ایتالیا، روسیه و انگلیس 81
4-5-3- فتوا به ملی شدن صنعت نفت 81
4-5-4- تحریم پارچه‌ها و لباس‌های خارجی 82
4-5-5- تحریم انتخاب فیصل درعراق 82
4-5-6- تحریم مظاهر غرب 82
4-5-7- تحریم استعمال توتون و تنباکو 82
4-5-8- حکم به کفر کمونیسم 83
4-6- قاعدهی نفی سبیل در فتاوای امام خمینی(ره) 83
4-7- جایگاه قاعدهی نفی سبیل در قانون اساسی 84
4-8- قاعدهی شدت بر كفار 85
4-9- قاعدهی ذلّت كفار 85
4-10- قاعدهی عدالت 86
4-11- قاعدهی تقیه 88
4-12- قاعدهی مصلحت 90
4-12-1- قلمرو مصلحت 90
4-12-2- مصلحت از دیدگاه امام خمینی 91
4-13- قاعدهی ولایت 91
4-13-1- توضیح و تبیین قاعده 91
4-14- جمع بندی و نتیجه‌گیری 92
فصل پنجم: تهاجم فرهنگی و ارتباط آن با تشبه به كفار
5-1- مراحل تهاجم فرهنگی
5-1-1- الغای فرهنگ خودی 94
5-1-2- القای فرهنگ بیگانه 95
5-1-3- تثبیت فرهنگ بیگانه 95
5-2- روشهای حفظ فرهنگ اسلامی 96
5-2-1- تقویت مبانی فرهنگ اسلامی 96
5-2-2- طراحی و به كارگیری راهبرد فرهنگی 96
5-3- راهکارهای صیانت از فرهنگ اسلامی 97
5-3-1- مبارزه مستقیم (جهاد) 97
5-3-2- تحریم‌های اجتماعی و سیاسی 98
5-3-3- تحریم فرهنگی 100
5-4- جمع بندی و نتیجه گیری فصل پنچم 102
بحث و نتیجه گیری کلی 103
پیشنهادات 105
منابع و مأخذ 106
چکیده انگلیسی 112
چکیده:
در این پژوهش كه به روش كتابخانه‌ای انجام شده است ما را برآن داشت تا با مطالعه و بررسی بحث تشبه به کفار از دیدگاه قرآن و آیاتی که نهی کننده این مطلب و نظر مفسران قران کریم در مورد این آیات را جویا شویم. همچنین با بررسی دلایل قائلان به نجاست و معتقدان به طهارت کفار این طور به نظر می‌رسد كه كفار دارای نجاست ذاتی نبوده بلکه به علت مباشرت آنها با شراب، خوک، خون و مانند آنها است و به همین دلیل مسلمانان را از نزدیکی به آنها منع نموده‌اند. و همینطور احادیث و روایاتی که در زمان پیامبر و ائمه آورده شده است و نظر فقها در مورد این احادیث و روایات که در دو حوزه اساسی تشبه به كفار در عبادات و غیر عبادات پرداخته شده است. به همین دلیل عالمان دینی تشبه به کفار در امور عبادی و موارد گوناگون را به طور مبسوط مورد بررسی قرار داده‌اند ولی این بحث در امور غیر عبادی چندان مورد توجه واقع نشده و در باره‌ی آن بحث منظم و منسجمی ارائه نكرده‌اند، بلکه تنها در برخی کتب فقهی به طور محدود و مصداقی پیرامون آن بحث شده است. به همین خاطر در این پژوهش علاوه بر پرداختن به بحث تشبه به کفار در امور عبادی به مباحث غیرعبادی مرتبط با آن به طور مفصل از دیدگاه فقها پرداخته شده است و دلایل آنها به استناد آیات و روایات در سه حوزه‌ی پوشش، آرایش، آداب و رسوم بررسی و اثبات گردیده است.که مقتضای آنها در برخی موارد حرمت و در برخی دیگر کراهت است. از این رو با بررسی قائده‌ی نفی سبیل و مفاد و محتوای آن ثابت كرده‌ایم که اگر مسلمانان خود به کفار اجازه تجاوز و برتری ندهند هیچوقت غلبه و سلطه‌ای از جانب آنها بر مسلمانان مشاهده نمی‌گردد. یكی دیگر از بحث‌های مرتبط با این موضوع تهاجم فرهنگی است، كه در پایان این جستار مورد بررسی قرار گرفته است از این رو این امر منجر به نابودی و انحطاط فرهنگ غنی اسلامی میشود و جامعه مسلمانان را از لحاظ فرهنگی در معرض خطر قرار خواهد داد و لذا تشبه كفار به عنوان یكی از عوامل بستر ساز تهاجم فرهنگی از نظر فقهی كاری نامشروع و حرام میباشد.
کلید واژگان: تشبُّه، کفّار، نفی سبیل، اسلام، تهاجم فرهنگی
1-1- مقدمه
یکی از ویژگیهای مهم مکتب تشیع استفاده از عنصر اجتهاد در گسترهی نصوص دینی است. این ویژگی، سبب پویایی و تحرک هر چه بیشتر مکتب و نیز کسب توان مناسب در پاسخگویی به موضوعات نو پیدا، بوده و هست. تکامل و گسترش رشته های مختلف علوم اسلامی، از جمله دانش فقه در پرتو همین عنصر اجتهاد و نیز تلاش دانشمندان و فقیهان بزرگ و زمان شناس صورت پذیرفته است.
عصر حاضر به جهت ظهور عقاید و مکاتب مختلف بشری، تحولات چشمگیر علمی- صنعتی و نگاه نقادانه به دین و گسترش ارتباطات، مسئولیت عالمان دینی را دو چندان کرده است. عالمان و فقیهان باید به نیکی چالشهای نوین را دریابند، موضوعات جدید را پاسخ در خور دهند و میراث کهن فقه شیعه را به زبان روز و متناسب با فهم و انتظار انسان سرگشته و نقاد امروز بازسازی نمایند تا از رهگذر این تلاش، دین و فقه را در عرصه ی زندگی اجتماعی جوامع بشری زنده و بالنده نگه دارند و مسئولیت دینی و تاریخی خویش را به بهترین وجه ایفا نمایند، که البته تلاشی وسیع و بسیج همگانی را می طلبد.
خداوند در قرآن کریم دین اسلام را به عنوان کاملترین دین به مسلمانان عرضه داشته و با این کار نعمت را بر مسلمانان تمام کرده است: «الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی…». (شما را به حد كمال رسانیدم و برشما نعمتم را تمام كردم …) (سوره‌ی مائده آیه‌ی 3).
پس شارع مقدس، اسلام را دینی قرار داد تا همه‌ی مسلمانان با هر شکل و رنگ و زبان و آداب و رسوم به صورت یک امت و ملت واحد و یکپارچه درآیند، بحدی که هیچ امت و ملتی در شرافت و عظمت به مسلمانان نرسد و لذا متمایز بودن دین اسلام از سایر ادیان و مسلمانان از بین سایر مذاهب یکی از مقاصد شارع مقدس بوده است. به همین دلیل برای تحقق این هدف، شارع مقدس و پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) در بسیاری از موارد و در مناسبتهای مختلف از شباهت ورزیدن مسلمانان به غیر مسلمانان نهی نموده اند. پس این مسأله به دلایلی که ذکر خواهد گردید، ضروری و مهم به نظر می‌رسد. در این راستا جستار پیش رو كه به روش تحقیق كتابخانه‌ای و با تكیه بر آموزه‌های دینی و دیدگاه عالمان اسلامی انجام می شود، سعی دارد بحث تشبه به كفار و آثار فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن را مورد بررسی قرار داده و حكم شرعی آن را تبیین نمایید. البته پیش از این فقهاء و اندیشمندان اسلامی در مورد كلّیات این موضوع مباحثی را مطرح و نكات ارزشمندی را یادآور شده‌اند كه زیر بنای این پژوهش بیشتر به مسائل روز جامعه نظر دارد، قرار خواهد گرفت.
1-2- ضرورت تحقیق
طّی بررسی‌های اولیه‌ای كه در مورد موضوع پایان نامه انجام شده نكات زیر ضرورت این پژوهش را تأیید می نماید:
1- گسترش دامنه‌ی روابط انسانها در دنیای کنونی، که نشأت گرفته از پیشرفت صنعت و تکنولوژی است و جهان را به صورت دهکدهای بزرگ درآورده است. به طوری که انسانها به آسانی میتوانند با یکدیگر تماس گرفته و ارتباط برقرار سازند.
2- سلطه‌ی دولتهای کفر بر سازمان‌های جهانی و برخورداری آنان از قدرت نظامی و اقتصادی برتر، که عامل در اختیار گرفتن سیاست جهان شده است.
3- گسترش ارتباطات علمی و آموزشی در مراکز پژوهشی و آموزش عالی.
4- فراوانی سفر‌های تفریحی و فرهنگی و رشد پدیده‌ای به نام «توریسم».
5- استقرار دولت جمهوری اسلامی که بنا دارد کلیه‌ی روابط اجتماعی و فردی خود را بر اساس دین استوار سازد.
6- ارائه‌ی دیدگاهی جامع در مسأله‌ی شباهت ورزیدن به کفار.
7- نقد و پاسخ به ایراد‌ها در این زمینه.
8- شناخت و تبیین مبانی فکری و فقهی و سیاست خارجی جامعه‌ی اسلامی.
9- روشنگری در زمینه‌ی وظیفه‌ی عملی مسلمانان در ارتباط با پیروان ادیان دیگر.
لذا با توجه به نواهی شارع مقدس و پیامبر(ص) و ائمه‌ی معصومین(ع) در این زمینه و با نظر داشت ضرورت‌های فوق این جانب موضوع «تشبّه به کفّار» را به عنوان موضوع پایانه‌نامه‌ی خود انتخاب نمودم که البته موارد و مطالب مربوط به این موضوع در بین منابع مختلف و در ابواب گوناگون فقهی و حدیثی، به صورت پراکنده وجود دارد که یکی از موانع و مشکلات این تحقیق به حساب می‌آید.
1-3- پرسش اصلی تحقیق (مسأله‌ی تحقیق)
1- تشبه به کفار به چه معناست و دیدگاه فقهای امامیه در این خصوص چه می باشد؟
1-4- بیان مسأله
تشبه به کفار، روش های فردی و اجتماعی کافران در زندگی توسط یک مسلمان است که او را به آنان شبیه می سازد. یکی از کارهایی که کافران و دشمنان جامعه‌ی اسلامی سعی در رواج آن در بین مسلمانان دارند، همانند سازی شکلی و محتوای زندگی آنان با خودشان می باشد. به طوری که آنها دریافته‌اند که یکی از راه‌های تهاجم فرهنگی و تغییر فرهنگ مسلمانان، به ویژه جوانان، همسان سازی آنان با کفار است. بدون شک شبیه شدن به کافران و اطاعت از آنها در صورتی که هدف آنان داخل شدن در جامعه‌ی کفار و خارج شدن از جامعه‌ی اسلامی باشد حرام است. زیرا اگر شخص توجه داشته باشد که این عمل به معنای بیرون شدن از اسلام است مرتکب شدن آن موجب ارتداد است و اگر متوجه این نکته نباشد و فقط به هدف شبیه شدن به کفار در امور خود از انان پیروی کنیم، این کار گناهی بزرگ محسوب می شود که زمینه ساز سلطه بیگانگان می باشد.
در منابع اسلامی آیات و روایات فراوانی وجود دارد که ما را به حرمت تشبه به کفار و تبعیت از آنان رهنمون می سازد. از جمله اینکه خداوند می فرماید: «وَ مَن یُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُ الْهُدَى وَیَتَّبِعْ غَیْرَ سَبِیلِ الْمُؤْمِنِینَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِیرًا»
(و هر کس پس از روشن بودن حق برای او، با رسول خدا(ص) به مخالفت برخیزد و راهی غیر طریق اهل ایمان پیش گیرد، وی را به همان طریق باطل و راه ضلالت که برگزیده واگذاریم و او را به جهنم در افکنیم که آن مکان بسیار بد منزل گاهی است). (سوره‌ی نساء، آیه‌ی115)
حتی میتوان گفت که تشبه به کفار و پیروی از آنان بدون انگیزه‌ی فوق هم حرام است؛ زیرا این کار یکی از مصادیق گمراهی و فساد است و آیات و روایاتی از جمله آیات زیر بر حرمت آن دلالت دارد … .
1- «وَ أَنِ احْكُم بَیْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ اللّهُ وَ لاَتَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَ احْذَرْهُمْ أَن یَفْتِنُوكَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللّهُ إِلَیْكَ …»؛ (و از هوسهای آنان پیروی مکن و از آنها برحذر باش، مبادا ترا از بعض احکامی که خدا برتو نازل کرده منحرف سازند). (سوره‌ی مائده، آیه‌ی 49)
2- «…. قُلِ اللّهُ یَهْدِی لِلْحَقِّ أَفَمَن یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن یُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ یَهِدِّیَ إِلاَّ أَن یُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَیْفَ تَحْكُمُونَ» (بگو تنها خداست که خلق را به راه حق و طریق سعادت هدایت می کند، آیا آنکه خلق را به راه حق رهبری می کند سزاوارتر به پیروی است).
یا آنکه خود هدایت نمی شود مگر هدایتش کنند؟ پس شما مشرکان را چه شده و چگونه چنین قضاوت باطل می کنید؟). (سوره‌ی یونس، آیه‌ی35)
همچنین آیات دیگری دلالت دارند كه پیروی از کفار موجب گمراهی و تباهی است. حکم مذکور در صورتی است که فرد، قصد تشبه به کفار و تبعیت از آنها را به طور مطلق در تمام کارها داشته باشد؛ اما اگر چنین قصدی نداشته باشد، بلکه صرفاً عملش شبیه عمل آنها باشد، در این صورت روایتی وارد شده که دلالت بر ممنوعیت دارند. (خرازی، 1388، ص 18)
تشبّه به کفّار موجب سلطه‌ی آنان بر مسلمانان در زمینه‌ی سیاسی، نظامی، اقتصادی و مانند آن شده بدین نحو که مثلاً تشبه مردم به کفار در سطح گسترده برای کفار توهم همگرایی مردم با آنان را ایجاد نماید و زمینه‌ی حمله نظامی آنان را فراهم سازد. با آنکه تشبه به کفار در انظار جهانی، به معنای اعراض مردم از حکومت اسلامی تلقی میشود و موقعیت دولت اسلامی در روابط بین‌المللی تضعیف میشود یا آنکه بر تشبه به کفار، مفاسد اجتماعی مترتب میباشد و یا آنکه موجب ترویج دین کافران میگردد، در این گونه موارد علاوه بر حکم تشبّه به کفّار میتوان به مسئله‌ی سلطه‌ی کافران بر مسلمانان اشاره نمود که خداوند در قرآن آن را ممنوع کرده است و میفرماید:
«الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِكُمْ فَإِن كَانَ لَكُمْ فَتْحٌ مِّنَ اللّهِ قَالُواْ أَلَمْ نَكُن مَّعَكُمْ وَإِن كَانَ لِلْكَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُواْ أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْكُمْ وَنَمْنَعْكُم مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ فَاللّهُ یَحْكُمُ بَیْنَكُمْ یَوْمَ الْقِیَامَه وَلَن یَجْعَلَ اللّهُ لِلْكَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً» (سوره‌ی نساء، آیه‌ی 141)
(منافقان کسانى‌اند که در انتظار فرجام کار شما به سر مى‌برند، پس اگر از جانب خدا پیروزى و گشایشى براى شما حاصل شود مى گویند: آیا ما با شما نبودیم؟ پس ما نیز در بهره‌ها و غنایم سهمى داریم. و اگر براى کافران نصیبى از پیروزى باشد، به آنان میگویند: آیا ما بر شما چیره نشدیم و شما را از پیوستن به مؤمنان باز نداشتیم؟ پس خداوند روز قیامت میان شما داورى مىکند، و آن روز هرگز به سود کافران راهى بر ضد مؤمنان قرار نخواهد داد).
از این آیه به دست می‌آید که در شریعت اسلامی برای کافران، هیچ راه تسلطی بر مسلمانان قرار داده نشده است.
تشبه به کفار در فقه در دو موضع اساسی مورد بحث قرار داده شده است:
الف: تشبه به کفار در عبادت؛ به این معنی که شخص، عبادت را با وضع خاص یا لباس خاص که شبیه کافران است انجام دهد، چنان كه در روایت آمده است؛ امام باقر(ع) فرمود؛ هنگامی که برای نماز ایستاده‌ای، دست راست را روی دست چپ و دست چپ را روی دست راست قرار نده، زیرا این کار خضوعی (تکفیر) است که اهل کتاب انجام می‌دهند. (حرعاملی، 1409ق، ج 4، ص 1264)
ب: تشبه به کفاردر غیر عبادت: یعنی انسان در غیر عبادت در جنبه های گوناگون زندگی، تشبه به کفار نموده و خود را همانند آنان سازد، این تشبه به کفار در غیر عبادت شکل های گوناگونی دارد ولی می توان آنها را به سه دسته اساسی تقسیم کرد؛
